Yüzyıllardır değişmeyen yazgı… Cape Town! Mzansi - Güney Afrika gezisi (3)

Güney Afrika şarap üreticisi bir ülke. Son derece bakımlı ve düzgün üzüm bağlarıyla ünlü. Cape Town’a 15 km uzaklıktaki Constantia Vadisi, 1680 yıllarından bu yana üzüm yetiştirilen ve şarap yapılan bir bölge. Bizim ziyaret ettiğimiz “Groot Constantia” bölgedeki şarap üreticilerinden biri. Şirketin 350 yıllık hikayesi aslında sömürgeci Hollandalılarla başlayan bir Afrika macerasının özü.

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi 1679’da Simon van der Stel’i “Ümit Burnu” bölgesini yönetmesi için gönderir. Stel, bir yıl boyunca süvarilerini toprak örneği almaları için civar bölgelere gönderir, gelen örneklerle deneyler yapar. Masa dağının arkasındaki bir bölgenin üzüm yetiştirmeye çok elverişli olduğunu görür. Bir yıl sonra şirketten o bölgede üzüm yetiştirmek için toprak ister.

O sırada Seylan (eski Sri Lanka) sömürge valisi Cape Town’a gelir, konuyla ilgilenir, Stel’e toprak verilmesini destekler. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi de sanki kendi toprağıymışçasına 1685 yılında Stel’e seçtiği bölgeden tam 7 km2 (763 hektar) toprak verir. Stel hemen üzüm bağlarını kurar, şarap üretimine başlar. Ürettiği şaraplar çok beğenilir. Bir rivayete göre kendisine toprak verilmesini tavsiye eden sömürge valisinin kızının adını, bir rivayete göre ise kendini Ümit Burnuna getiren geminin adını verir topraklarına. Böylece “Constantia” doğar.

NAPOLYON’UN REKLAM YÜZÜ OLDUĞU ŞARAP

Groot Constantia sadece bir üzüm bağı ve şarap üretim tesisi olarak değil, 350 yıllık bir geleneğin yaşatıldığı bir yer olarak son derece etkileyici. Burası 1680’lerden bu yana ayakta kalan ve müze haline getirilmiş eski konağıyla, konağın kocaman ve bakımlı bahçesiyle, şimdiki ailenin kullandığı yaşam alanlarıyla, havuzuyla, yaşlı ağaçlarıyla, çiçekleriyle son derece keyifli, şık, tertemiz bir bağ ve üretim tesisi olarak yüzyıllardır ayakta. Bizimle birlikte bahçede dolaşan ve sırayla havuza atlayan sevimli ördek ailesi ortama güzellik katıyor. Şarap üretimi yapılan bölüm son derece bakımlı ve düzenli. Meşe fıçılar, diğer ahşap fıçılar, metal tanklar tertemiz.

Şarap bağları ziyaretinin eğlenceli kısmı şarap tadımı. Bize en son tattırılan ve en beğendiğimiz şarap, bu bağın en ünlü şarabı, Napolyon’un 1815-1821 yılları St. Helena’da yalnızlığını paylaşan ve tutsak olarak hayata veda etmeden önce son yudumlarını aldığı şarap oldu. Napolyon, kendisi için “Grand Constance” adıyla üretilmiş Groot Constantia şarabının reklam yüzü! Yalnız sadece Napolyon değil bu şaraptan övgüyle bahseden. Fransa kralı olan Louis Phillipe, Prusya kralı Frederick bu şaraptan vazgeçemeyenlerden. Şairler ve yazarlar da bu şarabın tutkunu olmuş! Alman şair Friederich Gottlieb Klopstock, Fransız şair Charles Baudelaire, Jane Austen ve Charles Dickens eser kahramanlarını bu şarapla bazen hüzünlendirmiş, bazen neşelendirmiş, bazen de onların yalnızlıklarına ortak etmiş.

İSVEÇLİ OLOF BERGH İLE MELEZ ANNA DE KONİNGH’İN AŞKI

Simon van der Stel’den sonra parçalanan şirketin ve topraklarının bir kısmını satın alan yine Hollanda Doğu Hindistan Şirketi adına Seylan’da görev yapan İsveçli Olof Bergh olur. Cape Town’a görevli geldiğinde sosyetenin melez güzeli Anna de Koningh’e âşık olur. İşte Groot Constantia’nın bugüne kadar ulaşan 350 yıllık geçmişini süsleyen aşk hikayesi.

Olof Bergh, 1643 yılında İsveç’in Göteborg şehrinde doğar. Anne ve babası Norveç kökenli olan Olof, 22 yaşında Hollanda Doğu Hindistan Şirketinde asker olarak işe girer. Batavia (şimdiki Jakarta) ve Seylan’da görev yapar. Teğmen olarak Cape Town şehrine gelir. Cape Town’ı da içine alan “Kap kolonisi” denilen bölgede yeni madenlerin bulunmasında ve batık gemilerin zenginliklerinin çıkarılmasında görevlendirilir. Güneydoğu Asya’dan ve Hindistan’dan altın, gümüş gibi değerli metaller ve değerli taşlar getiren gemiler zenginlikleriyle sulara gömülmüştür. Olof, bu batık gemilerdeki zenginlikleri şirket adına çıkaracaktır. Constantia’nın sahibi Simon van der Stel ile dostluğu sayesinde Cape Town sosyetesiyle tanışır.

Anna de Koningh ise Batavia’dan getirilen Bengal kökenli köle Angela van Bengale’nin kızıdır. Angela üç çocuğuyla köle olarak Cape Town’a getirilip şehrin kurucusu Jan van Riebeeck’e satılmıştır. Riebeeck, Cape Town’dan ayrılırken kölelerini satar, kölelerin yeni sahibi de hepsini serbest bırakır. Beyazlar gibi kendisine toprak alan Angela, Cape Town’ın toprak sahibi olan ilk “renkli” kadını olur. Kızı Anna ise portresi yapılan ilk “renkli” kızdır. Anna’nın güzelliği sosyeteyi büyülemektedir. Anna ile Olof karşılaşır. Birbirlerine âşık olup evlenirler. Bu arada Olof batıkların hazinelerini çıkarmaya devam eder. Dostu Simon van der Stel tarafından şehir yönetimine dahi aday gösterilir. Ancak doğru mudur bir komplo mudur bilinmez, bir geminin batıklarından çıkarılan zenginlikleri şirketten sakladığı için tutuklanır, evinin bahçesinde altın eserler de bulununca hırsızlık suçuyla ünlü Robben adasında hapse atılır.

Bir rivayete göre karısını da beraberinde hapishaneye götürür. Üç yıl sonra şartlı serbest bırakılır. Ya Seylan’a dönecektir ya da elindeki her şeyi kaybederek Cape Town’da kalacaktır. Olof eşini de alıp Seylan’a gider. Çalışkanlığıyla şirketinde yine yükselir, beş yıl sonra yüzbaşı olarak Cape Town’a döner. Ev ve toprak alır. Simon van der Stel ile dostluğu sürmektedir. Stel ölünce bölünen topraklarının bir kısmını Olof satın alır. Böylece bir köle kızı olan Anna de Koningh, Cape Town’ın en büyük topraklarına ve en büyük malikanesine yerleşir. Olof’un ölümünden sonra bir daha evlenmeyen Anna, uzun yıllar en gösterişli mücevherleri ve 12 çocuğuyla Cape Town’ın ünlü ve başarılı bir bağ sahibesi ve şarap üreticisi olarak yaşar. Groot Constantia da bugün bu aşk hikayesinin kahramanları Anna de Koningh adına şarap, Olof Bergh adına da konyak üretilir.

GÜNEY AFRİKA’NIN SÖMÜRGELEŞTİRİLMESİ

İstanbul’un fethiyle tarihi ipek yolu ve kara yollarındaki ticaret hakimiyetlerini kaybeden Avrupalılar, Türk gölü hale gelen Akdeniz’den Kızıldeniz’e de çıkamayınca çareyi Asya’ya ulaşabilecekleri alternatif yollar aramakta bulmuşlardı. Güçlü ve fırtınalara dayanıklı kalyonlar yaptılar, zenginlik, ün ve yeni ürünlerin hayalini kurarak bilinmeyene doğru yelken açtılar!

Bartolomeu Dias ve Vasco da Gama’nın ardından yaklaşık 200 yıl doğuya bir geçiş yolu gibi kullanılan bölgeyle ticari anlamda ciddi olarak ilk ilgilenen Hollanda Doğu Hindistan Şirketi olur. 1652’de Jan van Riebeeck burada 500 gemilik bir filoya bakım ve ikmal yeri olarak hizmet verebilecek bir istasyon kurar. Çin, Hindistan, Güneydoğu Asya seferine çıkan uzun yol gemilerinin çok ihtiyaç duyduğu bu istasyon kısa zamanda gelişir. Karalar, gemicilere su ve yiyecek vererek ufak bir gelir elde etmekten memnundur. Ancak bazı gemiciler daha iç kısımlara yerleşmeye ve denizci olmak yerine köylü olmaya karar verirler. Bu verimli topraklarda üretim yapmak isteyen beyazlar, sanki bu topraklar sahipsizmişçesine yerlilerin topraklarına el koyarlar. Çıkar ilişkilerinin bozulmasıyla beyazlar ve Afrikalı kabilelerin çatışmaları başlar.

Güney Afrika’nın hikayesi Afrika’nın geriye kalanından farklı değil! Hollandalı beyaz adamlar gelmiş, zorla karaların topraklarını ellerinden almış, talan etmiş! Yetmemiş Endonezya’dan, Hindistan’dan gemilerle köle taşımış. Yetmemiş Hollandalı beyazlar bölgenin güçlü kabilesi Zulu halkını katletmiş. Yetmemiş, beyaz İngilizler, beyaz Hollandalıları sürmüş, tarihin ilk toplama kamplarında kadın, çocuk demeden hepsini öldürmüş. Yetmemiş, beyaz İngilizler Zulu kabilesini yok etmiş, sağ kalanları boyunduruk altına almış! Yetmemiş, beyazlar ülkenin çoğunluğunu oluşturan karalara karşı ayrımcılık yasaları çıkarıp onları ikinci sınıf vatandaş yapmış, dur durak bilmeden her türlü baskı ve şiddeti uygulamış. Bu baskı rejimi tüm dünyanın gözünün önünde, itirazlara rağmen 1994’e kadar sürmüş. Sonra önemli bir değişim yaşanmış. Ama maalesef rüşvet, eş- dost- akraba kayırmacılığı, yolsuzluk gibi hastalıklarla baş edilemediği için Güney Afrika tüm doğal zenginliklerine rağmen yoksulluğun ve zenginliğin adresi olmaya devam ediyor.

Haftaya Zimbabve’de “Mosi-oa-Tunya / Gürleyen Duman” da buluşmak üzere….