Çehov'un martısı

Anton Çehov, bütün oyunları ile dünya tiyatro repertuvarlarında yer alan çok önemli bir yazar... Daha önce Vanya Dayı, Üç Kızkardeş ve Vişne Bahçesi adlı oyunlarının sahnelendiği 104 yıllık Şehir Tiyatroları tarihinde, yazarın en önemli oyunu sayılan 'Martı' hiç sahnelenmedi. İstanbul Devlet Tiyatrosu'nda Yücel Erten tarafından 1986 yılında sahneye konan oyun, Kenter Tiyatrosu tarafından 1962 ve 1998 yıllarında iki kez sahnelendi. Devlet Tiyatroları'nda sahnelenmekte olan bütün Çehov oyunları 18 - 23 Şubat 2014 günleri arasındaki 'Çehov Haftası' kapsamında Ankara'da bir araya getirilmiş ve Bursa DT, 'Martı' ile katılım sağlamıştı. Şehir Tiyatroları, repertuvarında eksik kalan bu oyunu 104 yılın ardından Yıldırım Fikret Urağ rejisiyle sahneye taşıyarak bir ilki gerçekleştirdi.

Çehov, şiirsel oyunların büyük ustasıdır. Yazarın kaleme aldığı ilk oyun, 'Martı' olarak biliniyor olsa da henüz on altı yaşında yazmış olduğu ve çok az bilinen 'Benim Sevgili Meleğim' adlı oyundur. Yazarın bu ilk oyunu 1926 yılında Moskova'da sahnelenmiş ve başarısız olduğu için kısa sürede kaldırılmıştır. 1995 yılında Voronej Devlet Akademik Dram Tiyatrosu'nda, aynı zamanda akademinin Genel Sanat Yönetmeni olan Anatoli Vasilyeviç İvanov yönetiminde sahnelenen 'Benim Sevgili Meleğim', olağan üstü ilgi görmüş ve yönetmenine 'Büyük Çehov Ödülü'nü kazandırmıştır. 2008 yılında gerçekleştirdiğim Rusya ziyaretim sırasında, yazarın doğup büyüdüğü Taganrog şehrinde bulunan Çehov Tiyatrosu'nda, Anatoli Vasilyeviç İvanov tarafından yeniden sahneye taşınan oyunu izleme fırsatı yakalamıştım.

Çehov, katıldığı yarışma sonunda 'Martı' adlı oyunu ile birincilik ödülünü kazanmıştı. 1896 yılında St. Petersburg’ta bulunan Aleksandrov Tiyatrosu, oyunu ilk kez sahneye taşımış fakat başarısız bulunduğu için izleyiciler tarafından yuhalanmıştı. Oyunu locadan izlemekte olan yazar, tiyatroyu ağlayarak terk eder. Konstantin Stanislavski, V. İ. Nemiroviç-Dançenko ile birlikte kurucusu olduğu Moskova Sanat Tiyatrosu'da Çehov'un başarısızlığa uğramış 'Martı' adlı oyununu sahneye koymak istediğinde (1898), Çehov önce kabul etmedi. Uzun uğraşların ardından yazarı ikna eden Stanislavski aynı yıl içerisinde ilk gösterimi gerçekleştirdi.

Çehov yaşanabilecek olası bir hayal kırıklığının önüne geçmek için oyunu izlemeden Yalta'ya gitmişti. Oyun yeniden sahnelediğinde ise tiyatro ilk büyük başarısını kazanmış oldu. Sahnelenme rekorunun ardından 'Martı', Moskova Sanat Tiyatrosu'nun amblemi olarak kullanılmaya başlandı. Stanislavski, Moskova'daki gösterimleri izlememiş olan Çehov için Yalta'da özel bir gösterim gerçekleştirdi. 'Stanislavski Tekniği' bir ekol olmuş ama Martı’da bu tekniğin uygulanmadığı bütün denemeler başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Yıldırım F. Urağ'ın Şehir Tiyatroları'nda sayheye koyduğu 'Martı', ülkemizde izlediğim en başarılı Çehov yorumudur. Özellikle belirtmeliyim ki, oyunda rol alan büTün sanatçılar, kollektif başarı ile beni doğrulayan bir performans ortaya koymuşlardır. Her oyuncu, oyundaki Çehov karakterini üstün başarı ile betimliyor. Dönemine uygun bir estetik düzenlemeyle hazırlanmış

sahne ve kostüm tasarımlarında M. Nurullah Tuncer, Sırrı Topraktepe ve Yeşim Türkgeldi imzası bulunuyor. Ayrıca Kemal Yiğitcan, oyunun zamanlaması ile eşzamanlı hareket eden video görüntülerine oyunculuk düzeyinde getirdiği etkileşimle gerçekliğe büyük katkı sağlıyor. Emre Turgaylı ve Mustafa Emin Duman'ın yaratıcı kurgusu başarıya artı değer katıyor. Oyunun özenle seçilmiş olan müziğinin izleyiciyi yakalama noktasındaki başarısı yadsınamaz. Yapımı, bir bütün olarak değerli bulduğumu ve oyunun görülmesi gerektiğini belirtmeliyim.