2023 Mevlana Yılı: Mevlana’dan iktisat incileri

Cumhurbaşkanlığı tarafından 2023 yılı “Mevlana Yılı” olarak ilan edildi. Bu karara ilişkin yayınlanan genelgede “… büyük İslâm alimi Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin hayatı, fikirleri ve eserlerinin asırlardır insanlığın yolunu aydınlattığı” belirtilmiş. Mevlana’yı tanıyalım.

SAHİ KİMDİ MEVLANA?

Tasavvuf (Melamilik) bilgininin asıl adı Muhammed Celaleddin (MC) olup, Mevlana (=efendimiz) ve de Rumi (=Anadolu) isimlerini de sonradan almıştır. 1207 (1182?) Afganistan doğumlu MC, egemen sınıf ailesindendir. Selçuklu hükümdarı A. Keykubad’ın çağrısıyla babası B.Veled ailecek Konya’ya göçer (1228). Babası 1231’de ölünce babasının müritleri MC’nin çevresinde toplanır. MC’nin hocası Şems-i Tebrizi ile aralarındaki muhabbet dillere destandır. 1273’de ölen MC’nin ardından oğlu Sultan Veled, mevleviliği kurup sürdürür. MC, öldüğü zaman sevdiğine kavuşacağını düşündüğü için, ölüm gününe, düğün günü veya gelin gecesi anlamına gelen Şeb-i Arus diyordu.

MC incelenirken Melamilik ve sosyalizm ilişkisi de ele alınmalıdır. Hem Melamilik hem de MC üzerine çalışmaları olan A.Gölpınarlı’nın TKP ile ilişkisini de anımsatmış olalım.

Sınıfsal olarak sarayın yanında saf tutan MC’nin (Ahi Evren ise esnafın sözcüsüdür) kadınlar konusunda anti-feminist olması biraz da hocası aşırı anti-feminist Şems’den geliyor. MC, 'kadının evlat ve kazay-ı şehvet için olduğunu’ söylüyor (bkz.Fihi Ma Fih,s.94).

Prof. Dr. Mikail Bayram’ın yazdıklarına göre MC, saldırgan Moğollar’a karşı uzlaşmacı bir tutum izlemeyi önerirken, hem MC hem de Şems onlarla dostane ilişkilerde bulunmuşlar; ayrıca torunu A. Çelebi de Karamanoğullarına karşı Moğolları desteklemiş.

MC’NİN İKTİSADÎ BAKIŞ AÇISI

MC’nin iktisadi düşüncelerine gelirsek şunları görebiliyoruz (yoğun ve uzun bir alıntılar manzumesi için kusura bakmayınız):

İnsanın mala karşı eğilimi olduğunu / gereksinme nerede varsa rızkın oraya gideceğini / insanın yarısıyla eşek yarısıyla melek olduğunu, bu bağlamda makam hırsı ve tamahkarlığın ortaya çıkabildiğini / yoksulluk ve hastalığın servet ve sağlıktan daha iyi olduğunu / insanın çalışınca rızk geleceğini ama çalışmadan da rızk gelebileceğini / insanın geçimlik sağlamak için çalışmasının yeterli olduğunu / insanın kazancıyla ilgili ihtiyatlı davranması gerektiğini / rızkın azı-çoğunun ve dağıtımının konu edilmemesi gerektiğini, bunun Allah’ın takdiri olduğunu / sadakanın cömertlikle verilmesi gerektiğini, bunun verene sonra daha büyük biçimde döneceğini / üretim ve emek kazançları esas kabul edilirken, savaş ganimetlerinin esas kazanç kaynağı kabul edilmediğini / rızka düşkünlüğün de utanmanın da doğru olmadığını / rızkın boşa da olsa hareket kaynaklı bereketten sağlanabileceğini, borçlanmaktan korkulmaması gerektiğini / çalışmanın amacının bedensel gereksinmelerden öte Allah rızası için yapılıyor olması gerektiğini / halkın cinlere benzediğini, şehvet zincirinin halkı alışveriş için pazara çektiğini / kalıtın (mirasın) hak olduğunu, kalıtın değerinin pek bilinemediği / tevekkülün çalışmanın ardından yapılabileceğini / etkinliklerdeki kâr oranından ziyade yüksek kârların eleştirildiğini / sınıfların varlığının kabul edildiğini, farklı ayrım ölçütlerine göre ve sistematik olmayan şu sınıfların ayrımlandığını ve sınıf geçişiminin zor olduğu: zengin, fakir, köleler ve açıkça belirtilmeyen orta sınıf; güç ilişkisine göre yönetenler, yönetilenler, alimler ; din ölçütüne göre avam, halk, tanrı aşıkları; sultanlık ve ‘ondan daha iyi olan’ kulluk sınıfının bulunduğunu vb. hususları görüyoruz.

Bu hususlarda katıldığınız veya katılmadığınız görüşler olabilir, okurun incelemeye yönelmesi zaten bu yazıdaki muradımız.

SONSÖZ ve OKUMA ÖNERİSİ

Kişisel tavsiyem öncelikle Prof.Dr. Mikail Bayram’ın “Ahi Evren-Mevlana Mücadelesi” adlı kitabını (Not 1) sevgideğer Ömer Tuncer’in Mevlana’nın yaşadığı yüzyıla ait “13. Yüzyıl Anadolu Devrimi” adlı kitabıyla (Not 2) birlikte okumanızı salık veririm.

Daha sonra Ulusal Kanal’da Ömer Tuncer ile yaptığımız Ahi Evren ile ilgili TV izlencemizi (Not 3) izlemenizi salık veririm. En sonra da Adem Esen, “MCR’nin İktisat Anlayışı” adlı kitabını (Not 4) inceleyebilirsiniz. Görüşlerinizi emektup adresime iletişim bilgilerinizle birlikte yollarsanız sevinirim. Okulda akıllı-çalışkan öğrencilerimizden, burada da bilişsel kapasitesiyle yapıcı ve farklı görüşler getirebilen okurlarımızdan öğrenmeyi ilke edindik kuşkusuz!  

NOTLAR:

1-https://www.cizgikitabevi.com/kitap/1063-sosyal-ve-siy-s-boyutlariyla-ahi-evren-mevl-n-mucadelesi

2- https://www.nadirkitap.com/sosyal-siniflar-kulturler-ve-13-yuzyil-anadolu-devrimi-osmanli-da-karsidevrim-sureci-omer-tuncer-kitap30962110.html

3-https://vimeo.com/16858057

4-https://www.dr.com.tr/Kitap/Mevlana-Celaleddin-Ruminin-Iktisat-Anlayisi/Adem-Esen/Din-Mitoloji/Islamiyet/urunno=0000000502175