60. Kütüphane Haftası: Sürdürülebilirlik

Her yıl yapılagelen (bu yıl 60.sı kutlanan) Kütüphane Haftası bu yıl ‘Sürdürülebilirlik ve Savunuculuk’ temalı olarak 25-31 Mart 2024 tarihlerinde kutlandı.

TÜİK’in 7.6.2023’de açıkladığı son istatistiğe göre, kütüphane sayısı yüzde 43,4 artmış. 2022 yılında kütüphane sayısı 1 Millî Kütüphane, bin 257 halk kütüphanesi, 625 üniversite kütüphanesi ve 47 bin 654 örgün ve yaygın eğitim kurumu kütüphanesi olmak üzere toplam 49 bin 537 olmuş. Kitap sayısı da yüzde 14,5 artmış. Kitap sayıları bir önceki yıla göre Millî Kütüphane’de yüzde 5,6 artarak 1 milyon 632 bin 589, üniversite kütüphanelerinde yüzde 4,6 artarak 21 milyon 98 bin 691, halk kütüphanelerinde yüzde 3,3 artarak 23 milyon 91 bin 168, örgün ve yaygın eğitim kurum kütüphanelerinde yüzde 28,1 artarak 43 milyon 971 bin 809 olmuş.

Yayınların niteliği konusunda bilgiye ulaşmak güç! Ama kimi ayrıntılı bilgilere ulaşmak için TÜİK’in kütüphane istatistiklerine bakılabilir.

2024 KUTLAMALARI

Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü (KYGM) tarafından 23 – 27 Mart tarihleri arasında İstanbul Rami kütüphanesi’nde düzenlenen ‘Dijital Geleceğin Anahtarı: Yapay Zekâ Temelli Akıllı Kütüphaneler’ temalı Uluslararası Kütüphane ve Teknoloji Fuarı 60. Kütüphane haftasının önüne geçmiş olması ve 59 yıldır Türk Kütüphaneciler Derneği (TKD) tarafından ve ev sahipliğinde gerçekleştirilen Kütüphane Haftası etkinliğinin devletleştirilmesi dikkat çekici bir durum oldu!

Türk Kütüphaneciler Derneği (TKD) tarafından 25 – 31 Mart tarihleri Türkiye genelinde düzenlenen etkinliklerin önemli bir kısmında tema “Yapay Zekâ” olarak belirlenmişti. Bu hafta boyunca Sürdürülebilirlik, Kütüphane Savunuculuğu ve Kütüphanelerde yapay zeka kullanımı en çok gündeme gelen ve tartışılan konular arasında yer aldı. 60. Kütüphane haftası TKD Genel Merkezinin Hafta Programı ve TKD İstanbul Şubesi’nin Hafta Programı başta olmak üzere, Üniversite ve Araştırma Kütüphaneleri (UNAK), Kültür ve Turizm Bakanlığı KYGM tarafından Türkiye genelinde ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) düzenlenen etkinliklerle kutlandı.

Bu arada Rami kütüphanesine TKD tarafından en iyi kütüphane ödülü de verildi.

KÜTÜPHANE ENFLASYONU!

Son yıllarda özellikle belediyeler ve KYGM tarafından tarafından birbiri ardına gösterişli binalarda çok sayıda kütüphane açılmış olsa da bu yeni kütüphanelerin insan kaynakları, koleksiyon, işlevsellik açısından çokça eksiği olduğu da sıklıkla gündeme geliyor.

Kütüphanelerle ilgili bir dizi soru var akla gelen! Örneğin, ‘Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olan halk kütüphanelerinin kaçı kapalı ve bunlar istatistiklerden düşülüyor mu?’, ‘Bunların içinde çocuk kütüphaneleri var mı?’, ‘Kapalı kütüphanelerin olduğu il ve ilçelerde kaç milyon yurttaş hizmetten yoksun kalıyor?’, ‘Kütüphanelere yeterli fon ayrılamadığından yerel yönetimlere devir edilmekte midir?’, ‘Belediye kütüphaneleri Bakanlığın kendi istatistiklerine dahil edilmekte midir?’, ‘Kaç ilçede kütüphane hizmeti verilmiyor ve bunların kapsadığı alandaki yurttaş sayısı kaç milyon?’. ‘Niye uzmanlık (sanat, felsefe, ekonomi vb.) kütüphanelerimiz yok denecek kadar çok az?’ Bu soruları uzatmak olanaklı da, anlamı var mı acaba? Usuma Özdemir İnce’nin ‘Cehaletin Rönesansı (Kaynak Yayınları)’ kitabı geliverdi birdenbire!

Yine de nitelik olarak henüz istenen seviyeye gelinememiş olsa da nicelik olarak hatırı sayılır bir artışın gözlenmesi ve özellikle yerel seçimlerde hemen hemen tüm adayların ve partilerin propaganda metinlerinde sıklıkla kütüphanelere yer verilmesi gelecek için küçük de olsa bir umut vadediyor.

KÜTÜPHANELER VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK İLİŞKİSİ

Konuyu iki biçimde ele alabiliriz. Biri kütüphanelerin sürdürülebilirliğe katkılarda bulunmaları; diğeri ise kütüphanelerin sürdürülebilir (yeşil) kütüphane olma çalışmaları. Belki de bu iki hususu entegre ele almak daha ussal olacaktır. Bu konuda Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonu IFLA'nın Çevre, Sürdürülebilirlik ve Kütüphaneler Bölümü'nden (ENSULIB) söz edelim. Bu bölümün amacı, yeşil kütüphanecilikle ilgili materyaller sağlayarak, dünya çapındaki yeşil kütüphanecilerin ve kütüphane projelerinin sesini duyurmak, liderlik ederek ve teklifler sunarak kütüphanecileri çevresel olarak daha sürdürülebilir eylem biçimleri konusunda ilham vermeye teşvik etmektir. IFLA Yeşil Kütüphane Ödülü de vermektedir. IFLA’ya göre bir kütüphanenin yeşil kütüphane olması için büyüklüğü önemli olmayıp, çevresel, sosyal ve ekonomik boyutlarda sürdürülebilirliği esas alarak yönetilmesidir. IFLA Yeşil Kütüphane ödülüyle şunları amaçlamaktadır:

Çevresel sürdürülebilirliğe olan bağlılıklarını en iyi şekilde ifade eden Yeşil kütüphaneleri / Yeşil Kütüphane Projelerini ödüllendirmek / Çevre eğitiminde kütüphanelerin sosyal sorumluluğu ve liderliği konusunda farkındalık yaratmak / Dünya çapındaki yeşil kütüphane hareketini desteklemek, / Çevresel açıdan sürdürülebilir binalar / Çevresel açıdan sürdürülebilir hizmetler, faaliyetler, programlama, bilgi kaynakları, koleksiyonlar ve projeler / Kaynakların ve enerjinin korunması / Yerel, bölgesel ve dünya çapında yeşil kütüphane girişimlerinin gelişimini teşvik etmek / Her türden kütüphaneyi, yeşil etkinliklerini uluslararası bir izleyici kitlesine aktif olarak sunmaya teşvik etmek.

Ödül iki kategoride verilmektedir: Kategori 1: En İyi Yeşil Kütüphane / Büyük Ölçekli Proje ; Kategori 2: En İyi Yeşil Kütüphane Projesi

Yeşil kütüphane olurken genelde şu adımları atmak gerekmektedir: Gerek altyapıda gerekse donanım seçimi açısından çevre dostu davranmak / Çevresel okuryazarlığın gelişimine katkıda bulunmak / Kütüphane koleksiyonunu ve hizmetlerini dijital hale getirmeye çalışmak / Geriye kazanılmış ve de yeniden kullanıma sokulmuş malzemeleri kullanmak / Kaynak, mekan ve tesis kullanımında müşterek kullanımı esas almak / BM Sürdürülebilirlik Kalkınma Amaçları (SDG'ler), İklim Mevzuatı, AB Çevre Yönetimi ve Denetim Programı (EMAS) veya ISO 14000 gibi önemli çerçeveler hakkında bilgi edinmek ve bu çerçevelerin hedeflerini mümkün olduğunca kütüphanenin faaliyetlerinde uygulamaya çalışmak.

SONSÖZ

Sürdürülebilir gelecek için kütüphanelerin erişimi garantilemesi, yenileşime (inovasyona) güç vermesi, belleği koruması, gelişimi teşvik etmesi ve demokrasinin temelini oluşturması önem arz etmektedir.

NOT: Bu haftaki yazımızın ortaya çıkmasını sağlayan dostum Sn. Ertuğrul Çimen’e (IFLA Avrupa Bölge Komitesi Başkanı ve MEF Üniversitesi Kütüphane Direktörü) en içten teşekkürlerimi sunuyorum.