ABD 2023'te neden resesyondan kurtuldu? (1)

ABD ekonomisinin 2023 yılında reel olarak (yani resmi enflasyon oranı düşüldükten sonra) GSYH’nin neden yüzde 2,5 büyüdüğünü düşünüyordum. Bu büyüme oranı 2023'ün başında konsensüs tarafından tahmin edilmiyordu - aslında çoğunluk, ben de dahil olmak üzere, bir çöküşün, yani ulusal üretimde bir daralmanın daha olası olduğunu tahmin ediyordu.

Öncelikle, reel GSYH'nin yüzde 2,5 artmış olabileceğini, ancak reel yurtiçi gelirin (GDI) sadece yüzde 1,5 arttığını hatırlatalım. Daha fazla tüketici borçlanması (ve tasarrufların azalması) ve satış olmadan daha fazla üretim olması nedeniyle GSYH, GDI'den daha hızlı büyümektedir. Dolayısıyla GDI ölçümü, ABD ekonomisine ne olduğu konusunda GSYH'den daha doğru olabilir. Ancak henüz 2023 yılı için nihai GSYH verisine sahip değiliz, bu nedenle şimdilik GSYH verisini kabul edelim.

ARTIŞIN NEDENİ

Reel GSYH'de mütevazı da olsa bu önemli artışı sağlayan ne oldu? Ana akım ekonomistler ve medya, tüketimin güçlü kaldığını, yani Amerikan hane halklarının daha fazla harcamaya devam ettiğini ve beklenenden daha hızlı büyümenin bundan kaynaklandığını söylüyor. Ancak bu açıklamada iki yanlış var. Birincisi, 2023'te tüketim artışı aslında 2022'den daha yavaştı ve 2022'deki yüzde 2,5'lik artıştan 2023'te yüzde 2,2'lik artışa geriledi. Ancak reel GSYH büyümesi 2022'de yüzde 1,9'dan 2023'te yüzde 2,5'e yükselmiştir. Dolayısıyla geçen yılki artışın ana nedeni bu olamaz.

İkinci olarak, teorik olarak, “basitçi” Keynesyenlerin görüşlerinin aksine, tüketim hiçbir zaman ekonomik büyümede belirleyici faktör değildir. ABD'de 1945'ten bu yana yaşanan tüm ekonomik durgunluklarda, yatırımlardaki daralma ekonomik durgunluğa yol açmış ya da tam tersi olmuştur. Yatırım tüketime öncülük eder ve salınım faktörüdür.

Evet, tüketim artışı 2023'teki yüzde 2,5'lik reel GSYH artışının yüzde 60'ına katkıda bulunmuştur, ancak bu katkı 2022 ve 2021'deki yüzde 90'ın üzerindeki orandan daha düşüktür. Ayrıca, hane halkı tüketimindeki artış esas olarak sağlık ve eğlence hizmetlerine yapılan harcamalarla sınırlı kalmıştır. Amerikalıların çoğu özel sağlık sigortası ve kamu hizmetleri harcamalarını artırmak zorunda kaldı. Ancak diğer temel kalemlere yapılan harcamalar çok az arttı. Nitekim stoklar, yani satılamayan mal stokları, 2022'deki büyük artışın ardından 2023'te düşmedi. Yani şirketlerin 2023'te hala 2022'den kalma bir stokları vardı.

Reel GSYH büyümesini artıran en büyük dalgalanma iş yatırımlarında görülmüştür. Mortgage oranlarının yükselmesiyle konut piyasası düşmeye devam etti, ancak yeni yapılara ve ulaşıma (fabrikalar, ofisler, yollar vb.) yapılan yatırımlar 2022'de düştükten sonra 2023'te yaklaşık yüzde 13 arttı. Bu da yüzde 2,5'lik büyümeye yüzde 0,5 puan (ya da yüzde 20) katkı sağlamıştır. Artan iş yatırımları yapılarda yoğunlaşmıştır, çünkü ekipman (bilgisayarlar vb.) yatırımları hiç artmamıştır.

HARCAMALAR NERELERE YAPILDI?

Burada neler oluyordu? Devletin tüketim ve yatırım harcamaları önemli ölçüde artmıştır. GSYH tanımlarına göre, bu tür harcamalar ulusal çıktıya bir katkı olarak kabul edilir. 2022 yılında yüzde 0,9 oranında azalan harcamalar, 2023 yılında yüzde 4 oranında artmış ya da 2022 yılına göre yüzde 4,9'luk bir artış göstermiştir. Hem savunma hem de sivil projelere yapılan harcamalar önemli ölçüde artmıştır.

ABD yönetiminin Çin Halk Cumhuriyeti'ne karşı yürüttüğü çip savaşının bir parçası olarak özellikle teknoloji ve yarı iletkenler gibi stratejik sektörlerde yeni tesis ve fabrikalar kurmak isteyen şirketlere Federal hükümet tarafından sunulan ve eyaletler aracılığıyla dağıtılan büyük vergi teşvikleri ve sübvansiyonlardı. Ayrıca en büyük harcama artışının, kullanılmayan Kovid-19 fonları ve beklenmedik şekilde artan vergi gelirleri kullanılarak eyalet hükümetlerinden geldiği görülüyor. Bu ekstra para çoğunlukla eğitimde devlet personeli istihdamına gitti.

Ancak ekipman vb. yatırımlar için yeni vergi teşvikleri vb. olmadığı için bu sektördeki büyüme durgun kaldı. Teknoloji endüstrisinin yavaşlaması ve yüksek faiz oranlarının araştırma ve geliştirme kararlarını etkilemesi nedeniyle 'fikri mülkiyete' yapılan reel yatırımların hızında önemli bir yavaşlama olmuştur. Geçtiğimiz yıl, yazılım yatırımları 2015 sonlarından bu yana en yavaş hızda büyürken, yazılım sektörü dışındaki reel Ar-Ge çıktısı salgının başından bu yana ilk kez küçüldü.

RUS ENERJİ İTHALATININ AZALMASI

ABD ekonomik büyümesini destekleyen bir diğer sürpriz gelişme de net ticaret olmuştur. Net ihracat önceki dört yıldaki daralmanın ardından 2023'te yüzde 4,4 artmıştır. İhracat, Rusya'dan enerji ithalatının azalması nedeniyle Avrupa'ya yapılan sıvı doğal gaz ve petrol satışları ve finansal hizmetler ihracatı sayesinde artmıştır, ancak net ticaretteki artışın ana nedeni, enerji ve gıda ithalat fiyatlarının iki yıllık keskin artışların ardından keskin bir şekilde düşmesiyle ithalatın azalmasıdır.

Özetle, ABD ekonomisi 2023'te resesyona girmek yerine şu nedenlerle ılımlı bir şekilde büyümüştür: hükümet harcamalarıyla finanse edilen daha güçlü iş yatırımları; enerji ithalatının düşmesiyle pozitif bir ticaret dengesi ve büyük miktarda satılmamış mal stokunun devam etmesi. Tüm bu (çoğunlukla bir defaya mahsus) büyümeye katkılar 2023'te gerçekleşmemiş olsaydı, ABD ekonomik büyümesi (GSYH olarak) yüzde 2,5 değil sadece yüzde 1,5 olacaktı. Yani 2022'dekinden daha düşük bir büyüme.