Açığı kapatmak için zam yapacaklar

Bu köşede sürekli vurgulandığı gibi 2021 yılı için Türkiye ekonomisinin üç önemli sorunu vardır: Enflasyon, döviz açığı, bütçe açığı. Bu üç sorun Türkiye ekonomisinin gündemini 2021 yılı boyunca sürekli meşgul edecektir. Aslında bu üç sorun da birbiri ile bağlantılı sorunlardır ve bu üç sorunun arkasında yatan temel sorunlar ise Türkiye ekonomisinin sermaye yetersizliği, teknoloji yetersizliği ve ulusal üretiminin yetersizliğidir. Ancak, bu konular sonraki haftaların çalışma konularıdır. Bu haftanın konusu bütçe açığı, zamlar ve enflasyondur.

***

2020 yılı için öngörülen bütçe açığı 139 milyar TL idi, ancak geçen yılın ortasında yüzde 71 oranında yukarı yönlü revize edilerek 239 milyar TL’ye çıkarıldı. Nihayetinde ise 2020 yılı sonunda bazı önemli harcamalar sonraki senelere ötelenerek bütçe açığı 173 milyar TL olarak kesinleştirildi. 2020 yılının kesinleşen bu rakamına iki farklı yönden bakılabilir: Birinci yön, 239 milyar TL olarak revize edilen bütçe açığını yüzde 27 oranında düşürerek 173 milyar TL’ye düşürme başarısıdır. İkinci yön, 139 milyar TL olarak ilk öngörülen bütçe açığının birçok harcamanın sonraki yıllara ötelenmesine rağmen yüzde 25 oranında artarak 173 milyar TL’ye çıkmasıdır.

***

2021 yılı bütçe açığı öngörüsü 245 milyar TL olarak sene başında kamuoyu ile paylaşıldı. 2021 yılı bütçe açığı öngörüsü, geçen senenin revize edilen 239 milyar TL’lik bütçe açığının yüzde 2 oranında yukarısındadır ya da 2020 yılının kesinleştirilen 173 milyar TL’lik bütçe açığının yüzde 41 oranında fazlasıdır. 2021 yılı içinde bütçe açığının tekrar yukarı yönlü revize edilmesi beklenmektedir çünkü 2021 yılı içinde bütçenin gelir kalemlerinin gider kalemlerinin oldukça altında kalacağı anlaşılmaktadır. 2021 yılı sonunda kesinleşen bütçe açığının da 300 milyar TL civarında olması beklenmektedir; elbette, bazı önemli harcamalar diğer yıllara ötelenmezse ya da Hazine'den, diğer kamu kurumlarından veya özelleştirme gelirlerinden bir defaya mahsus bir takım gelirler gelmezse...

***

Bütçe açığı nasıl azalır sorusuna yanıt bütçenin gelir kalemleri ile vergi gelirleri, özelleştirmeler gibi kalemlerdeki rakamsal artışlarla ya da gider kalemleri ile harcamalar, yatırımlar gibi kalemlerdeki rakamsal düşüşlerle...

***

Giderlerdeki bazı önemli kalemlerin düşürülmesi olasılığı, pandemi ve normalleşme süreci sebebiyle çok mümkün görünmemektedir. Ancak, faizlerdeki ve borçlanma maliyetlerindeki artışlar sebebiyle faiz harcamalarında bir takım kıpırdanmaların olacağı ve bu kıpırdanmaların da bütçe açığına olumsuz yansıyacağı neredeyse kesin gibi görünmektedir. Bu nedenle faiz harcamalarının geçen yıla göre 2021 yılında daha fazla artması ve bütçe açığını ivmelendirmesi beklenmektedir.

Pandemi nedeniyle geçen yıl bütçe harcamalarında önemli artışlar gözlemlenmişti. Pandeminin normalleşme sürecinde ekonominin canlandırılması ve büyümesi amacıyla bu harcamaların devam edeceği anlaşılmaktadır. Bu nedenle, bütçe harcamalarının 2021 yılında en az geçen yıl kadar belki daha da fazla artması ve bütçe açığını ivmelendirmesi beklenmektedir.

***

Bu noktada bütçe açığının çok fazla artmasını engellemek için kamu yönetiminin önünde iki temel seçenek bulunmaktadır. Vergi gelirlerini artırmak ve kamunun mülkiyetindeki mal ve hizmetlerin satışı ile bir defaya mahsus özelleştirme gelirleri elde etmek.

***

Vergi gelirlerini artırmak için vergilerin eksiksiz toplanmış olması ve vatandaşın kazancının yıl içinde artmış olması gereklidir. Pandemi ve normalleşme sürecinde bu ikisinden de tam randıman alınması gerek siyasi gerekse de ekonomik sebeplerle mümkün görünmektedir. Bu durumda kamu yönetimi, diğer türlü vergi toplamak zorundadır: Vatandaşın tükettiği mal ve hizmetlere zam yaparak hem bu senenin enflasyonundan yararlanıp hem de dolaylı vergiler üzerinden vergi gelirini artırıp bütçe açığını azaltma yolu denenecektir.

***

2021 yılının enflasyonlu sürecinin olumlu yanlarından biri de kamu yönetimi enflasyon ile zam ikilisinden yararlanarak bütçe açığını bir ölçüde azaltma seçeneğini kullanabilecek olmasıdır. Elbette, enflasyonun diğer olumsuz etkileri sonucunda da bütçe açığı faiz, borçlanma gibi kalemler ile daha da fazla artmaktadır. Ancak, enflasyon ve bütçe açığının artma eğilimi olduğu dönemlerde kamu yönetimi, vatandaşın tükettiği mal ve hizmetlere zam yaparak (enflasyonu asıl neden göstererek) bütçe açığını kapatma yolunu seçmeyi genelde tercih etmektedir. Temel ihtiyaçlardan lüks tüketime kadar birçok mal ile hizmet kalemine 2021 yılı içinde muhtemelen bir defadan fazla zam gelecektir. Zam sarmalına girilmesi muhtemeldir.

***

Ayrıca, bu zam sarmalı 2021 yılının devamında oluşacak enflasyonun sadece üretici fiyatlarından değil tüketici fiyatlarından dolayı da artmasına yol açacaktır. Böylece, enflasyon sarmalına girilmesi de muhtemeldir.

***

2021 yılı Haziran ayı tüketici fiyat endeksi artmaya devam ederek yüzde 17.53’e ulaşmıştır. Bu enflasyonist baskının temelinde hala üretici fiyatları olsa da haziran ayı itibari ile ertelenen tüketici davranışlarının da etkisi olduğu görülmektedir. Önümüzdeki aylarda enflasyon artmaya devam edecek ve enflasyonu yükselten etkenler de şunlar olacaktır: Döviz fiyatlarından kaynaklanan üretici fiyatlar; ertelenen tüketimden kaynaklanan üretici fiyatlar; kamunun zamları sebebiyle hem üretici hem tüketici fiyatlar, hepsi enflasyonu tetikleyecektir.

***

2021 yılının devamında enflasyon devam edecektir. Bütçe açığını kapatmak için zamlar da... Bütçe açığı da kronik olarak artış eğilimini sürdürecektir. Bütçe açığı, enflasyon ve zam sarmalı budur...