Ahmet Mithat Efendi Beşir Fuad’ı Anlatıyor-II:Canlı Ansiklopedi sıfatına yakışan bir adamdı

Ahmet Mithat Efendi anılarında Beşir Fuad’ın birikiminden ve niteliğinden söz eder. Fuad’ın Doğu’dan ziyade Batı’yı çok iyi bildiğini, üç yabancı dilinin üçünü de çok iyi kullandığını söyler. Fransızca konuştuğunda Fransızların bile onun Fransız olmadığını anlayamayacağını belirtir.

Anılarında Beşir Fuad’ın çok yönlülüğüne de dikkat çeker. Dil, tarih, tıp, fizyoloji, psikoloji, yabancı edebiyat ve felsefe. Fuad ayaklı bir külliyat gibidir:

“Ulum-ı riyaziyesi yolunda olup ulum-ı tıbbiyeye ve bilhassa fizyoloji ve psikoloji fenlerine intisabı vardı. Ulûm-u sanayi-i askeriye asıl mensup olduğu şeyler olup, bunları bir mekteb-i harbiyede tahsil olunmabilecek derecenin kat kat fevkinde olan dereceye dahi mütalaat ve tetebbuat-ı mütemadiyesiyle isâl eylemişti.”

…

Edebiyat-o ecnebiye ile de iştigali vardı. Vâkıf olduğu lisanlar Avrupa’nın üç elsine-i esasiye-i edebiyesi olarak bu lisanların mâbihi’l-iftiharı olan üdebâsı asârını külliyat üzere okumuş ve ba-husus her okuduğunu bellemiş. “

MİTHAT EFENDİ’NİN TEK ELEŞTİRİSİ MATERYALİST OLMASI

Ahmet Mithat’ın Beşir Fuad’a bir de eleştirisi vardır. Materyalizm. Fuad’ın materyalizmle uğraştığını ama esaslı bir şekilde incelemediğini belirtir. Bu eleştiriyi yaptıktan sonra da Beşir Fuad’ın canlı bir ansiklopedi olduğunu söylemekten de imtina etmez:

“Hikemiyâtla iştigali vardıysa da, mucib-i helâki olan bu hikemiyattan yalnız materyalizm hikmet-i cedidesini tercih ederek onunla iştigal edip, şu iştigalini itmam için felsefeyi üssü’l esasından tetkike girişmemiştir. Girişseydi, materyalizmdeki butlân-ı aşikareyi elbette görüp onu ayn-ı hakikat olmak üzere kabul etmez ve seyyiesine dahi uğramazdı. Bana yazdığı mektubu okuyanlar, ve fakat bunlar meyanında felsefeye vakıf olanlar, Fuad’ın felsefedeki noksanını ap-aşikare görürler.

ZAMANININ BİR DAKİKASINI BOŞA GEÇİRMEDİ

Elhasıl Fuad, maarif-i şarkiye bir de tarihten mâdâ maarif-i garbiyece bir canlı ansiklopedi ıtlakına şayan bir adamdı. Malumatı sinnine nisbet edilecek olursa zamanının bir dakikasını boş geçirmemiş olduğuna kanaat iktiza eder.”

Mithat Efendi, Beşir Fuad’ı Felatun Bey’de eleştirdiği aydınlardan ayrı tutar. Yabancı dili yanlış anlayan edebiyatçıların Beşir Fuad’ın birikimi sayesinde bu dilin ustası olabileceğini belirtir. Bu ayrımı şu ifadelerle anlatır:

“Fuad ise bildiği lisanları öyle dört satırı kekeleyerek okur ve ba-husus yanlış okur ve daha fenası büsbütün yanlış anlar üdebamız gibi değil, yine o lisan erbabı, hem de mütefenninleri gibi bildiğinden tetebbu ve tetkik edeceği mesailin akşam külliyen cahili bulunsa, yarın a’lem-i ulemâsı olmak Fuad’ın elindeydi.”

Kaynak: Beşir Fuad-Ahmet Mithat Efendi, Çevrimyazı N.Ahmet Özalp, Oğlak Yayıncılık, 1996