Bankacılık krizi: Tehlike münferit değil sistemsel-1

Banka hisse senedi fiyatları bu hafta başında istikrar kazandı. ABD Merkez Bankası (Fed), ABD Hazinesi ve Avrupa Merkez Bankası'ndaki (AMB) tüm kilit yetkililer yatırımcılara krizin sona erdiği konusunda güvence veriyor. Geçen hafta Fed Başkanı Jerome Powell, ABD bankacılık sisteminin "güçlü ve dirençli" olduğunu ve 2008-9'daki gibi bir bankacılık çöküşü riski bulunmadığını söyledi. ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, ABD bankacılık sektörünün "istikrara kavuştuğunu" ifade etti. AMB Başkanı Lagarde, yatırımcılara ve analistlere, defalarca faiz oranlarını yükselterek enflasyonla mücadele etmek ile finansal istikrarı korumak arasında "ödünleşim" olmadığını söyledi.

Fed ve ABD hükümetinin diğer kredi kuruluşlarının sunduğu muazzam likidite desteği göz önüne alındığında her şey yolunda ya da en azından yakında öyle olacak. Ayrıca daha güçlü bankalar çökmekte olan bankaları satın almak (SVB ya da Credit Suisse) ya da batan bankalara nakit aktarmak (First Republic) için devreye girmişlerdir. Yani her şey bitti mi? Pek sayılmaz. Fed'in son verileri ABD bankalarının bir hafta içinde 100 milyar dolar mevduat kaybettiğini gösteriyor. Krizin üç hafta önce başlamasından bu yana, büyük ABD bankaları 67 milyar dolar eklerken, küçük bankalar 120 milyar dolar ve yabancı sermayeli bankalar 45 milyar dolar kaybetti.

MEVDUAT KAÇIŞINDA REKOR

Bu çıkışları karşılamak ve daha fazlasına hazırlanmak için ABD bankaları Fed'den 475 milyar dolar borç aldı. Bu borç büyük ve küçük bankalar arasında eşit olarak paylaştırıldı. Ancak büyüklüklerine göre küçük bankalar, büyüklerin iki katı kadar borç aldı. ABD'deki en zayıf bankalar iki yılı aşkın bir süredir mevduatlarını daha güçlü bankalara kaptırmaktadır. Ancak Silicon Valley Bank’in (SVB) çöktüğü 10 Mart'tan bu yana 500 milyar dolar, Fed'in faiz oranlarını artırmaya başlamasından bu yana ise 600 milyar dolar mevduat çekilmiştir. Bu bir rekor.

Tüm bu mevduatlar nereye gidiyor? Son üç haftada 500 milyar doların yarısı daha büyük ve güçlü bankalara, yarısı da para piyasası fonlarına gitti. Olan şey, mevduat sahiplerinin (çoğunlukla zengin bireyler ve küçük şirketler) bankalarının SVB gibi iflas edebileceği konusunda paniğe kapılmaları ve bu nedenle 'daha güvenli' büyük bankalara geçmeleridir. Ayrıca mevduat sahipleri, merkez bankalarının 'enflasyonla mücadele' için faiz oranlarını yükseltmesi nedeniyle genel olarak yükselen faiz oranlarıyla birlikte, para piyasası fonlarında daha iyi tasarruf oranları bulunabileceğini görüyorlar.

LİKİDİTE KAYBI HALA TEHLİKE

Para piyasası fonları (MMF) nedir? Bunlar banka değildir ancak bankalardan daha iyi bir oran sunan finansal kurumlardır. Hiçbir bankacılık hizmeti sunmazlar. MMF'ler sadece nakit üzerinden daha yüksek oranlar ödeyen yatırım araçlarıdır. Bunu da Hazine bonoları gibi çok kısa vadeli ve biraz daha yüksek getiri oranı sunan tahvilleri satın alarak yapabilirler. Mart ayında şu ana kadar para piyasası fonlarına 286 milyar dolardan fazla para aktı ve bu Kovid-19 krizinin derinliklerinden bu yana en büyük giriş oldu. Bu ABD bankacılık sisteminin büyüklüğüne oranla çok büyük bir değişim olmasa da (17,5 milyar dolarlık banka mevduatının yüzde 2'sinden az) sinirlerin gergin olduğunu gösteriyor.

Her şey Silicon Valley Bank'ın (SVB) kapılarını kapatmasıyla başladı. Ardından kripto para birimi Signature Bank. Ardından bir başka banka First Republic, bir grup büyük banka tarafından kurtarılmak zorunda kaldı. Ardından Avrupa'da Credit Suisse bankası 48 saatten kısa bir süre içinde çöktü. Bu banka iflaslarının ilk nedeni, her zaman olduğu gibi, likidite kaybıdır. Yani SVB, First Republic ve Signature'daki mevduat sahipleri nakitlerini büyük ölçüde çekmeye başladı ve bu bankaların mevduat sahiplerinin taleplerini karşılayacak likit nakdi yoktu.

DEVLET TAHVİLLERİ KURTARAMADI

Neden böyle oldu? Birincisi, bu bankalara yatırılan nakdin büyük bir kısmı banka yönetim kurulları tarafından son bir yıl içinde büyük ölçüde değer kaybeden varlıklara yeniden yatırılmıştı. İkincisi, bu bankalardaki mevduat sahiplerinin çoğu, çoğunlukla küçük şirketler, artık kar edemediklerini veya yatırımcılardan ekstra fon alamadıklarını, ancak yine de faturalarını ve personelini ödemeleri gerektiğini fark ettiler. Dolayısıyla, nakit biriktirmek yerine nakit çekmeye başladılar.

Bankaların varlıkları neden değer kaybetti? Bunun nedeni, Fed’in enflasyonu kontrol altına almak amacıyla temel politika faiz oranını keskin ve hızlı bir şekilde yükseltmesi sonucunda finans sektöründe faiz oranlarının yükselmesidir.

Satın alınabilecek en güvenli tahviller devlet tahvilleridir çünkü Sam Amca (muhtemelen) beş yıl sonra tahvili geri ödemede temerrüde düşmeyecektir. Dolayısıyla SVB yöneticileri devlet tahvili satın alarak çok ihtiyatlı davrandıklarını düşündüler. Ama işte sorun tam da burada.

FAİZ ARTIŞI DÖNGÜYÜ KIRDI

Eğer 1000 dolara beş yıl içinde "vadesi dolan" (yani yatırımınızın tamamını beş yıl içinde geri alacağınız) ve diyelim ki yılda yüzde 4 faiz ödeyen bir devlet tahvili satın alırsanız, mevduat müşterileriniz yılda sadece yüzde 2 faiz alıyorsa, para kazanıyorsunuz demektir. Ancak Fed, politika faizini yüzde 1 artırırsa, bankalar da mevduat faizlerini buna uygun olarak artırmalı ya da müşteri kaybetmelidir. Bankanın kârı azalır. Ama daha da kötüsü, mevcut 1000 dolarlık tahvilinizin ikincil tahvil piyasasındaki (ikinci el araba piyasası gibi) fiyatı düşer. Çünkü tahvilinizin faizi ile nakit veya diğer kısa vadeli varlıkların faizi arasındaki fark daralmıştır. Şimdi nakit elde etmek için tahvilinizi ikincil piyasada satmanız gerekirse, potansiyel alıcı, defterlerinde oluşan "gerçekleşmemiş zararları" karşılamak için, tahvilinize 1000 dolar değil, sadece 900 dolar ödemek isteyecektir.

BANKAYA HÜCUM VE İFLAS

SVB tahvillerin vadesi dolana kadar bekleyebilir ve ardından tüm yatırım parasını artı beş yıl boyunca faiziyle birlikte geri alabilirdi. Ancak SVB için sorunun ikinci kısmı da burada. Fed'in faiz oranlarını artırması ve ekonominin, özellikle SVB'nin uzmanlaştığı start-up teknoloji sektöründe durgunluğa doğru yavaşlamasıyla birlikte, müşterileri karlarını kaybetti ve SVB'deki mevduatlarını azaltmak zorunda kaldılar. Sonunda SVB'nin para çekme işlemlerini karşılayacak kadar likit nakdi kalmadı. Bunun yerine vadesi gelmemiş çok sayıda tahvili vardı. Bu durum mevduat sahipleri tarafından fark edildiğinde, devlet mevduat sigortası kapsamında olmayanlar (250 bin doların üzerinde olanlar) paniğe kapıldı ve bankaya hücum oldu. Bu durum, SVB'nin para çekme işlemlerini karşılamak için elindeki tahvillerin çoğunu zararına satmak zorunda kalacağını açıklamasıyla belirginleşti. Kayıplar o kadar büyük göründü ki kimse bankaya yeni para yatırmadı ve SVB iflasını ilan etti. Dolayısıyla likidite eksikliği her zaman olduğu gibi iflasa dönüştü.

KRİZ MÜNFERİT DEĞİL SİSTEMİK

Ancak bunların bir defaya mahsus olduğu ve para otoritelerinin durumu istikrara kavuşturmak ve mevduat sahiplerinin paniğe kapılmasını önlemek için hızla harekete geçtiği iddia ediliyor.  Hükümetin, Fed'in ve büyük bankaların yaptığı iki şey var. Birincisi, mevduat sahiplerinin nakit taleplerini karşılamak için fon teklifinde bulundular. Her ne kadar ABD'de 250 bin doların üzerindeki nakit mevduatlar devlet tarafından karşılanmasa da, hükümet bu eşikten feragat etti ve acil bir önlem olarak tüm mevduatları (sadece bu bankalar için) karşılayacağını söyledi.

İkincisi, Fed, bankaların mevduat sahiplerinin para çekme taleplerini karşılamak için tahvilleri teminat olarak kullanarak bir yıl süreyle kredi alabilecekleri Banka Vadeli Fonlama Programı adında özel bir kredi aracı oluşturmuştur. Böylece tahvillerini değerinin altında satmak zorunda kalmayacaklar. Bu önlemler bankalara yönelik "panik" hareketini durdurmayı amaçlamaktadır.

Bazıları SVB ve diğer bankaların küçük ve uzmanlık gerektiren bankalar olduğunu savunuyor. Dolayısıyla daha geniş sistemik sorunları yansıtmamaktadırlar. Ancak bundan şüphe etmek gerekir. Birincisi, SVB küçük bir banka değildi, hatta teknoloji sektöründe uzmanlaşmıştı. ABD'nin en büyük 16. bankasıydı ve çöküşü ABD finans tarihindeki en büyük ikinci çöküş oldu. Dahası, Federal Mevduat Sigorta Kurumu'nun yakın tarihli bir raporu, SVB'nin defterlerinde büyük "gerçekleşmemiş zararlar" olması konusunda yalnız olmadığını göstermektedir. Tüm bankaların toplamı şu anda 620 milyar dolar ya da ABD GSYH'sinin yüzde 2,7’si. Bu zararların gerçekleşmesi halinde bankalara ya da ekonomiye gelebilecek potansiyel darbe budur.