Baskıcı Bir Rejime Karşı Devrim Mücadelesi: Demir Ökçe

“Geleceğin resmini görmek istiyorsan, bir insan yüzüne basmış bir postal getir gözlerinin önüne, sonsuza dek.” –George Orwell

Amerikalı yazar Jack London, 1876’da San Francisco’da doğdu. Gerçek ismi John Griffith Chaney olan yazarın hayat öyküsü oldukça trajik. Anne baba sevgisinden uzak kalan London, 14 yaşında okulu bırakarak maceralarla dolu bir hayata “yelken” açtı.

Teknesiyle açıldığı denizlerde kaçak olarak istiridye topladı, Japonya’da fok avlayan çeşitli gemilerde tayfalık yaptı, altın aramak için Kanada’ya gitti, vahşi doğayla tanıştı, California Üniversitesi’ndeki eğitimini de yarıda bıraktı, çiftçilik ve savaş muhabirliği yaptı ve sosyalizmi savundu. 40 yıllık yaşamına sayısız iş ve anı sıkıştıran London, 1916’da hayata gözlerini yumdu. İntihar ettiği de söylentiler arasındadır.

Kanada’ya gittiği yıllarda anılarını kaleme almaya başlayan London, okumaya tutkun biriydi. Kısa bir süre sonra yazarlığa olan yeteneğinin farkına vardı ve kısa öyküler yazmaya başladı. Kendisini tüm dünyada meşhur eden kitap ise “Vahşetin Çağrısı” oldu. Ardından gelen “Beyaz Diş“te de yine benzer bir tema çerçevesinde yazan London, kurtların doğasını zengin bir edebi üslupla anlattı. Bu eserleriyle satır aralarında insanın doğasını da resmetmeyi başardı.

“Sınıf ve kast sistemi üzerine kurulmuş bütün düzenler, kendi çöküşlerinin tohumlarını da içlerinde taşır.”

“Martin Eden” gibi bir başyapıta imza atan London, öldüğünde arkasında daha birçok başarılı roman, öykü ve novella bıraktı. “Demir Ökçe” isimli bu romanında siyasi bir pencereden bakan yazar, bu kez sarsıcı bir distopya armağan etti dünya edebiyatına ve aradan yüz yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen eserin gücünü aynı şekilde koruduğunu söylemek mümkün.

Günümüzde “Kara Dörtleme” olarak anılan Yevgeni İvanoviç Zamyatin'in Biz'i, Aldous Huxley'nin Cesur Yeni Dünya'sı, George Orwell'ın 1984'ü ve Ray Bradbury'nin Fahrenheit 451'i, Jack London’ın “Demir Ökçe”sinden sonra kaleme alınmışlardır. Bu 4 roman, günümüz Türkiye’sinde London’ın romanından daha fazla okunmaktadır ve net olarak ifade edilmelidir ki, 4 yazar da Jack London’a çok şey borçludur, zira her birinin romanlarında işlediği ana tema ilk olarak Demir Ökçe’de işlenmiştir.

Totaliter bir rejime başkaldırmak ve devrim mücadelesi başlatmak gibi kabataslak ifade edebileceğimiz unsurlara ek olarak, daha ince birçok nokta yine önce Jack London tarafından usul usul işlenmiş ve daha sonra Zamyatin, Huxley, Orwell ve Bradbury’nin romanlarına konuk olmuşlardır.

Çok sattıkları için öncelikli olarak bu 4 roman örnek verilse de, başta Kurt Vonnegut, J. G. Ballard, Margaret Atwood ve Ursula K. Le Guin gibi yazarlar olmak üzere distopya alanında kalem oynatmış daha birçok yazarın ana esin kaynakları London’dır şüphesiz. Fakat tüm bunlar “aşırma” değil, “esinlenme”dir ve edebiyat tarihi, birbirlerinin omuzlarında yükselen nice dev yazardan oluşur.

“Yaptıklarının doğru olduğuna kesinlikle inanmışlardı. Hiçbir soru işareti, hiçbir çekince yoktu kafalarında. Toplumun kurtarıcıları olduklarına, insanları kendilerinin mutlu ettiklerine inanmışlardı. Üstelik bütün o bilgelikleriyle onların ve sadece onların istihdam yaratmaması halinde emekçi sınıfın nasıl ızdırap çekeceğine dair dokunaklı resimler vardı kafalarında.”

İlk olarak 1908’de yayımlanan Demir Ökçe’nin bir “günlük-roman” olduğunu belirtmek gerek. “Ernst Everhard” isimli bir ana karaktere sahip olan roman, aslında Everhard’ın eşinin anılarından oluşuyor. Yıllar sonra bir ağaç kovuğunun içinde bulunan “Everhard Elyazmaları”, devrim mücadelesinin verildiği yıllardan çok sonra, ancak 27. yüzyılda basılıyor ve geçmişte yaşananların bir referansı olarak halka sunuluyor.

Amerika Birleşik Devletleri’nde geçen öykü, insanlık tarihinin en eski meselelerinden birine ev sahipliği yapıyor. Ezilenler ve onları ezenleri anlatıyor Jack London. Yaşanan bu zulmü siyasi bir perspektifle okurlarına aktarırken, aynı zamanda zulme karşı onurlu duruşu ve devrim mücadelesini de yine olanca gerçekliğiyle anlatıyor.

Faşist bir oligarşinin hakim olduğu ülkede işçi sınıfının burjuva yöneticiler ve postalların altında ezilişine tanıklık ediyoruz. “Demir Ökçe” adı verilen bu siyasi organizma, ülkenin ve halkın ciğerlerine dek nüfuz etmiştir ve yaşanan bu baskıcı ve gerici ortamda hak ettiği şartlardan uzak yaşayan insanlar, bir kahramanın önderliğinde onurlu bir devrim mücadelesi başlatırlar. Bu kişi Ernst Everhard’dır ve devrim ateşini yakan da bizzat kendisidir.

“Uğursuz savaş bulutları toplanmaya başlamıştı. Bütün dünyayı içine alacak bir felaket için sahne hazırdı. Çünkü bütün dünya sıkıntılı bir dönemden geçiyordu; işsizlik artıyor, orta sınıflar giderek yok oluyor, dünya pazarında çıkar çatışmaları sürüyor ve sosyalist devrimin ayak sesleri duyuluyordu.”

Despotizmin, korku imparatorluğunun ve sınıfsal eşitsizliğin sürdüğü her siyasi rejim, günün birinde halkın içinden cesur kahramanları karşısında bulacaktır. Dünya tarihinin geçmişi böylesi örneklerle doludur ve London’ın romanında yaptığı da tam olarak budur. Sosyalizm ekseninde öyküsünü anlatan yazarın kapitalizme sert darbeler indirdiğini görüyoruz.

Elindeki bütün imkânlarla proleteryanın üzerine giden tröstlerin karşısında Ernst gibi sert bir kaya bulmaları elbette beklenmedik bir şeydir. Ernst’ün fikirlerine değer veren işçi sınıfıyla birlikte güç kazanan devrimin hedefine emin adımlarla ilerlemesi, romanın sonundan bağımsız olarak takdir edilmesi gereken unsurlardan biridir. Everhard Elyazmaları’nın yarıda kalmış olması bizlere olayları belli bir noktaya kadar anlatsa da, 27. yüzyılın dünyasında geçen romanda bu başkaldırının vardığı sonucu da görmüş oluyoruz.

Özetle, Demir Ökçe haklı bir mücadelenin romanı olduğu kadar, bir aşk romanıdır da aynı zamanda. İyi ve kötünün yıllara meydan okuyan savaşının, özgürlüğe ulaşma çabasının, ezilenlerin başkaldırısının, halk ve iktidar çatışmasının, eşitlik arayışının, daha iyi bir dünya arzu eden insanların onurlu ve dik duruşunun romanıdır.

Cesaretin, çabanın, hayalin ve inancın anlatısıdır. 113 yıl önceden günümüze ayna tutan eşsiz bir distopya örneğidir. Amerikan edebiyatının en usta kalemlerinden birinin elinden çıkan bir başyapıttır. Her edebiyatseverin okuması elzem olan kitaplardan biridir kısacası.

“İnsanlıktan da toplumdan da bihaberdiler ama yine de milyonlarca aç insanın ve ellerine düşen diğer milyonlarca insanın kaderi üzerinde söz sahibidirler. Tarih bir gün onların yüzüne acı acı gülecek.”

Not: Eseri, Levent Cinemre çevirisiyle, İş Bankası Kültür Yayınları baskısından okudum. London eserlerini en iyi Türkçeleştiren kişinin Cinemre olduğu söylenir genelde. Okumayı düşünenlerin ilk tercihi olmalı kesinlikle.

Keyifli okumalar dilerim.