Bayram, çikolata ve kakao

Çikolata bayramlarda en çok satın alınan armağan ya da ikramlık ürünlerin ön sıralarında yer almaktadır. Son dönemde kakao ve türevlerinin üretimdeki düşüşü nedeniyle çikolatanın fiyatı da giderek artıyor. İklim değişikliği (yoğun yağışların neden olduğu ağaç hastalıkları, kuru sıcaklık ve aşırı rüzgarlar vd.) bu üretim düşüşünün en önemli etkenlerinden biri olarak belirtiliyor. Küresel kakao üretimi miktar sırasıyla şu ülkelerde gerçekleştirilmektedir: Yüzde 60’ı Fildişi Sahili ve Gana’da, ardından Endonezya, Ekvador, Kamerun, Nijerya, Brezilya, Peru, Dominik Cumhuriyeti, vd. geliyor. 2027’ye dek Ekvador’un 2. Sıraya yerleşmesi bekleniyor. Kakao arzındaki sıkıntı üç yıldır süregeliyor. Örneğin Fildişi Sahili’nden Ekim 2023-Şubat 2024 döneminde yapılan kakao dışsatımının yüzde 32 düşmüş olduğunu belirtelim. Uluslararası Kakao Örgütü’ne göre küresel kakao açığı 2023-2024 döneminde geçen döneme göre yüzde 405 oranında artacakmış.

Kakao Latince’de ‘Tanrıların Besini’ anlamına gelen ‘Theobromocacao ağacı’ndan elde ediliyor.

1990’ların başında 500 ABD doları /ton olan kakao fiyatı 2 Nisan 2024’de tüm zamanların en yükseğine çıkarak 10.051 ABD doları düzeyini gördü. Şu sırada 9.940 ton/ABD doları düzeyinde işlem görüyor. Kakao fiyatı Londra emtia vadeli işlemler borsasında da tüm zamanların en yüksek fiyatlarıyla (8.000 ABD doları /ton işlem görüyor. Verdiğimiz fiyatlar 5.4.2024 tarihi itibariyledir. Güncel fiyatlar için şu bağlantılara bakılabilir:

https://tradingeconomics.com/commodity/cocoa ; https://www.investing.com/commodities/london-cocoa.

KAKAO ÜRETİMİNİN KARANLIK YÜZÜ

Kakao üretimini yaptıran ÇÜŞ’ler (Çok Ülkeli Şirketler) yerel taşeronlar marifetiyle yeni kölelik denilebilecek bir istihdam ile bu işi yürütmektedirler. Hatta bu emekçilerin büyükçe bir kısmı çocuk işçiler (köleler) olmaktadır. Bu işçiler hem maddî hem de diğer boyutlarda çok şiddetli bir sömürüye, hatta zaman zaman angarya ve şiddete maruz kalmaktadır. Bu konuda Carol Off’un ‘Acı Çikolata’ adlı dilimize de çevrilen kitabını (İletişim Yayınları) okuyabilirsiniz. Hatta bu konuda güzel ama acıklı bir video film de önerelim: https://www.slavefreechocolate.org/dark-side-of-chocolate.

Kakao çiftçiliğinde çocukların (ve yetişkinlerin) zorlu çalışma koşullarına dair kanıtlar var. Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu komşu ülkelerden çocukların kakao çiftliklerinde çalışmak için sistematik olarak Fildişi Sahili'ne kaçırıldığını açıklamıştı. İngiltere merkezli kölelikle mücadele eden STK, Anti-Slavery International'a göre bu uygulamalar hala devam ediyor. Örgütün sözcüsü Jessica Turner BBC'ye verdiği demeçte, ‘Tahminlere göre, dünya çapında kakao sektöründe en az 30 bin yetişkin ve çocuk zorunlu olarak çalıştırılıyor.’

Bu bağlamda ‘Adil Ticaret (Fair Trade)’ sertifikalı çikolata gündeme geldi. Ama bu konuda da eleştiriler var, sertifikasyonun suistimal edilebildiği konusunda!

Kakao üretiminde diğer bir sorun da ormansızlaşma. Üreticiler kakao ağacı tarlaları oluşturmak için doğal orman alanlarını yok ediyor. Bu eylem ciddî ölçeklere varmaktadır.

ÇİKOLATA PAZARI

Çikolata pazarının segmentleri, sektör raporlarında bitter çikolata, sütlü çikolata ve beyaz çikolata diye üçe ayrılıyor. Bitter çikolatada kakao oranı yüzde 50-99 arasında değişiyor. Beyaz çikolatada kakao yok, süt ve kakao yağı var. Pralin denilen üründe kakao yok, yüksek oranda fındık yağı var ve ucuz.

Araştırmalara göre, dünya çikolata pazarında 7 milyon tonluk bir üretim var, bu miktar son yirmi yılda ortalama yüzde 4-7 büyümüş.

Dünya çikolata pazarındaki büyük oyuncuları anımsayalım: Mars, Nestle, Hershey, Ferrero, Mondelez! Birçoğunun ürünleri ülkemizde de var.

En eski çikolata kalıntısına 2600 yıllık bir çömleğin içinde rastlanmış. M.S. 600’de Aztekler ve Mayalar’da enerji veren bir içecek olarak tüketiliyordu. Günümüzde ise çikolata özellikle ABD ve Avrupa ülkelerinde tüketiliyor.

Araştırmalara göre, 2023 yılında armağanlık ve ikramlık çikolata ve şekerleme pazarı yaklaşık 35.000 ton ve 4 milyar TL.’ye yükselmiş. En çok çikolata satışları yüzde 32 ile Marmara Bölgesi’nde iken, onu yüzde 22 ile İç Anadolu, yüzde 16 ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu izliyormuş. İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Y.K. Bşk. Kazım Taycı kakao ve çikolatanın geleceğini şöyle ifade ediyor: ‘Kakao bu zamana kadar da sürekli ve astronomik şekilde tarihi zirveleri gördü. Bundan dolayı çikolata fiyatlarının geleceğine ilişkin çok olumlu şeyler söylemek zor. Bayramdan sonra bu maliyetlerle çikolata, fiyatından dolayı ulaşılması daha zor olacak. Kaliteli bir çikolata yemek lüks haline gelecek’. Taycı bu ifadeden sonra şunları ekliyor: ‘Biz de fiyat artırmamak, alım gücünü zorlaştırmamak için farklı üretim planları yapıyoruz. Kaplamalı, içi dolgulu, kreması yoğun ve çikolatası bir miktar az üretimler yapacağız. Fiyatları aynı seviyelerde tutabilmemiz için çikolata miktarını geriye çekmemiz gerekiyor.’ Shrinkflation yani kaliteyi düşürme, miktarı azaltma gibi! Yersek yani!

Ülkemizde adil ticaret sertifikalı çikolata ürünü üretilmiyor. İthal edilen ürünlerde bu sertifikasyona rastlamak mümkün, ama onlara ait tartışmalar baki!

ÇİKOLATA VE KALİTE

Çikolata üreticileri ürün etiketini (içindekiler kısmını) niye ambalajın kat yerine ve küçücük punto ile yazarlar? Bu konuda AB yetkili organları ile çikolata üreticileri arasında ‘çikolata savaşları’ yaşanmıştır. Üründeki bitkisel yağın ve katkı maddelerinin tüketiciler tarafından okunup anlaşılabilecek şekilde olması konusundaki tartışmalardı söz konusu olan!

Çikolata, endorfin hormonunun düzeyinde bir artışa neden olarak, mutluluk verici ve stres giderici etki yaptığı bilinmektedir. Çikolata alerjen bir gıdadır. Bunun yanısıra kakaodaki fenolik bileşikler aracılığıyla bağışıklık dizgesini güçlendirici etkisi ve kalp damar sağlığına olumlu etkide bulunduğu gibi hususlardan da söz edilmektedir, ancak bunların iyi araştırılması gerekir elbette! Bunlar bitter çikolata için söylenmektedir daha çok!

Ben de bu arada Türk kahvemi yudumlayarak, yerli ve millî ‘bitter, glütensiz, şekersiz ve vegan’ çikolatamdan (marka söylemeyeyim reklama girmesin, meraklısı internette bir değil, birkaç marka bulur!) bir parça atıştırarak yazıyı sonlandırayım. 7 Temmuz Dünya Çikolata Günü’nde (kimi kaynaklara göre 7.7.1550’de kakao çekirdekleri Avrupa’ya ilk kez getirilmiş) konuyu tekrar ele alırız belki! Kaliteli çikolata ikramlı iyi bayramlar diliyorum.

NOT

Çikolata temalı parçalar dinlemek isteyenler, alın size 15 parçalık çizelge ve yüklü parçalar linki: https://hellomusictheory.com/learn/songs-about-chocolate/