Bilgisayarın insanı keşfi

İnsan ve bilgisayar etkileşiminin derinleştiği günlerden geçiyoruz.
İnsan bilgisayarı keşfetti, şimdi sıra bilgisayarların insanları keşfetmesinde.
Hızlı mı ilerledik acaba tarih sahnesinde? Şimdi yazacaklarım biraz umut verici ancak birazda ürkütücü olabilir.
Bilindiği gibi birçok teknolojinin kaynağı doğrudan doğanın kendisidir. İlhamı doğadaki bir olaydan, durumdan ya da bir canlıdan alarak (biyotaklit) çeşitli teknolojiler geliştirdi insanoğlu. Yarasanın biyosonar özelliğini taklit etmek radar/sonar sistemlerini geliştirmemizi sağladı. İnsan taklit edilebilir mi? Beyin taklit edilebilir diye düşünüldü ki graffen beyin çalışmaları yapılmaktadır [1]. Bu bilgileri veriyorum çünkü göreceksiniz bir süre sonra bu ipuçları birleşecek ve transhümanizm tartışması yapacağız yakın gelecekte. Rifkin’in “Tanrıyı Kim Oynamalı?” ya da “Biyoteknoloji Yüzyılı” kitaplarında işlediği gen teknolojilerinin yaşama geçtiği de görülmektedir.
2024 yılının henüz başlarındayız ama bu yılın insanlık tarihinde önemli bir yıl olacağına yönelik çok fazla işaret ortaya çıktı. İşaretleri üstü kapalı ya da artık gizlenmesinde bir fayda olmayan teknolojik gelişmeler aracılığıyla algılayabiliyoruz. İnsanlığın önünde nasıl bir yol var? İşaretleri birleştirince onu da öğreneceğiz. İşte size bir işaret; Beyin-Bilgisayar Arayüzü (BBA) teknolojisi.

BEYİN-BİLGİSAYAR ARAYÜZÜ (BBA) TEKNOLOJİSİ

Beyin, bilgisayar ve bu iki sistemin birbiriyle etkileşiminin anlamlandırıldığı bir arayüzden oluşan yapay zekâ destekli bir üst sistemdir. Kişinin beyin sinyallerini kullanarak harici bir cihazı kontrol edebilmesini, komut verebilmesini sağlayan bir teknolojidir.
Günümüzde ilk önemli çalışmalar felçli ya da engelli kişilerin bilgisayar desteğiyle duygularını, düşüncelerini paylaşmalarını sağlamaya yoğunlaşmıştır. Sonraki aşamalar ise felçten etkilenen uzuvların yeniden hareket yeteneği kazandırılması çalışmaları ve dokunma hissinin kazandırılması olmuştur. Son aşamada insanın beyin gücüyle bir makineyi tam anlamıyla yönetmesi yani tam bağlanmanın yaşanması hedeflenmektedir.
Haberler peş peşe gelmeye başladı şimdiden. Çinli bir ekip, dört uzvu da 14 yıldır felçli olan bir adamın beynine beyin-bilgisayar arayüzü cihazını başarıyla yerleştirerek, %90'ın üzerinde kavrama doğruluğu ile kısmi motor becerilerini yeniden kazanmasına yardımcı oldu. Cihazın elektrotları beyin zarının dışına yerleştirilerek beyin nöral dokularına zarar vermemesi sağlandı.

Şekil 1’de görseli verilen modelde, Amiyotrofik lateral sklerozlu (ALS) iki hastaya bilgisayar kullanımı sağlamak için BBA sistemi takılmış. Hastalara, yakınlaştırma ve sol tıklama da dahil olmak üzere çoklu fare tıklama eylemlerini kontrol etmek için teşebbüs edilen hareketlerle ilişkili kablosuz olarak iletilen “elektrokortikografi” sinyalini kullanmak üzere makine öğrenimi destekli eğitim verilmiş. Bir göz izleyici ile hastanın göz hareketleri de sisteme dahil edilmiş.
Sonuçta her iki hasta 70-80 gün içinde kısa mesajlaşma, online alışveriş ve mali durum yönetimi gibi görevlerini bağımsız olarak tamamlayabilmiştir [2].
Deneysel düzeyde olsa da özellikle felçli insanlar için umut veren gelişmeler bunlar.

STRATEJİK DÜZLEMDE OLUŞACAK ZORLUKLAR

Önemli bir teknoloji pazara sunulmadan önce bir savunma kuruluşu tarafından incelenmiştir denilir. Beyin-Bilgisayar Arayüzü sistemlerinde bu önyargının gerçekle bağları olduğunu söyleyebiliriz. Georgia Teknoloji Enstitüsünden Kosal ve Putney’in “Neurotechnology and international security” isimli makalelerinde Çin’in bu alanda öncü olma ihtimalini incelemişler ve öyle de olduğuna eldeki verilere bakarak karar vermişler. Bu yöndeki öngörüler ABD’nin geride mi kaldık acaba türünden yaşadığı panik havasını büyütecektir. Çin açısından bilgi toplumuna yürümenin verdiği morali büyütecektir.
Savaşlarda en korkulan senaryo öngörülemeyen bir tekniğin yaratacağı olumsuzluktur. Siperde yatan askerlerin daha önce hiç görmedikleri bir kurşun işlemez bir tankla karşılaşmalarını düşünün!
İnsansız Hava Araçlarının (İHA), SİHA’ların, SİDA’ların, otonom kara araçlarının, arabalarımızın, ev gereçlerimizin herhangi bir kablo bağlantısı olmadan beyin implantları aracılığıyla yönetildiğini düşünün! İnsan ve makine arasında doğrudan bir bağlantı kurulduğunda, gen teknolojisiyle birleştiğinde Robo-polis, Robo-asker için kapı aralanmış olacaktır.

İNSANLIĞIN ORTAK DAVASINA GÖRE BİR ETİK ANLAYIŞI

Çin, beyin-bilgisayar arayüzü araştırmaları için ülkede türünün ilk örneği olan ve bu öncü teknolojinin esas olarak iyileştirici amaçlarla kullanılması gerektiğini şart koşan bir etik kılavuzu benimsedi [3].
Ulusal bilim ve teknoloji etik kurulu tarafından yakın zamanda yayınlanan kılavuz, beyin-bilgisayar arayüzüne ilişkin araştırmaların hiçbir zarara yol açmaması gerektiğini ve temel amacının duyusal-motor işlevlere yardımcı olmak, geliştirmek ve onarmak veya insan-bilgisayar etkileşimlerini geliştirmek olması gerektiğini belirtiyor.
İşte bu etik değerleri geliştirmek için BRICS öncülüğünde bir bilim örgütlenmesi önemli bir ihtiyaçtır.
Not: Beyin Cerrahı, Aikido Ustası, Gitarist ve daha bilmediğimiz türlü yeteneğin sahibi Dr. Hayrettin Kaya hocama saygılarımı sunarım. Yapay zeka ve vicdan başlığında bir tartışma konusu önermişti; İlk fırsatta, sözüm olsun.

Kaynaklar:
[1] https://www.humanbrainproject.eu/en/
[2] https://www.chinadaily.com. cn /a/202402/07/WS65c2f339 a3104efcbdaea29b.html
[3] Oxley TJ, Yoo PE, Rind GS, Ronayne SM, Lee CMS, Bird C, Hampshire V, Sharma RP, Morokoff A, Williams DL, MacIsaac C, Howard ME, Irving L, Vrljic I, Williams C, John SE, Weissenborn F, Dazenko M, Balabanski AH, et al. Motor neuroprosthesis implanted with neurointerventional surgery improves capacity for activities of daily living tasks in severe paralysis: first in-human experience. J NeuroIntervent Surg. 2021;13(2):102–8. [3] https://www.gao.gov/products/gao-22-106118