Çay Kanunu Teklifi Genel gerekçe

Çay Kanunu Teklifi hazırlanarak Ak Parti milletvekillerinden 75 kişinin imzasıyla, 20.06.2022 tarihinde, gereği yapılmak üzere Ak Parti Meclis Grubu Başkanlığına gerekçeleri ile birlikte sunulmuştur. Böyle bir yasaya neden gerek duyulduğunu açıklayan Genel Gerekçe aşağıda özetlenmiştir.

Çin, çay üretim alanlarının yarısından fazlasına sahiptir. Bu ülkeyi sırasıyla Hindistan, Sri Lanka, Kenya, Vietnam, Endonezya ve Türkiye izlemektedir. Dünya çay üretiminin %58'i siyah çay, %30'u yeşil çay ve kalan %12'lik kısmı diğerlerinden oluşmaktadır. Türkiye, kuru çay üretiminde dünyada altıncı sıradadır. Kişi başına çay tüketimi bakımından ilk sırada yer almaktadır. Türkiye'de üretilen çayın tamamına yakını yurt içi piyasasında tüketilmektedir.  En büyük çay ihraç ürünümüzü ise dökme siyah çay teşkil etmektedir. Türkiye kuru çay dış satımında oldukça düşük bir paya sahiptir.

Ekolojik koşulları uygun olan beş ilimizde yaş çay üretimi yapılmaktadır. Üretimin en yoğun olduğu Rize’nin çay dikim alanlarındaki payı %65’tir. İkinci sıradaki Trabzon’unun payı %22 olup, Artvin, Giresun ve Ordu illerinin toplam payı %12’dir. Çay tarımı genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde olup çay üreticilerinin %80’i, 5 dekar ve daha az çay bahçesine sahiptir.

Kaliteli kuru çay üretebilmek için ham madde kaynağını oluşturan çay bitkisini iyileştirici önlemlerin alınması gerekmektedir. Ülkemizde tüm çay bahçeleri tohum ekilerek kurulmuştur. Yabancı tozlanan bu bitkilerden hasat edilen yapraklar verim ve kalite bakımından farklılık göstermektedir. Verimi ve kalitesi beğenilen bitkilerin çelikle ve doku kültürü ile çoğaltılmasıyla elde edilen fidanlarla kurulan bahçelerden bir örnek (homogen) ürün elde edilebilir. Elbette bahçelerin bakım koşullarının standart ürün elde etmeye uygun olması gerekir. Çay bahçesi kurulması ve çay yetiştiriciliği Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan alınacak izinle (ruhsat) denetimli olarak yapılacak ve kayıtlı olacaktır.

Çay işleyen fabrikalar sözleşmeli tarım yöntemiyle üretim süreçlerine dahil olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bazı yıllar çay sektöründe üretim ve tüketim dengesi bozulabilmektedir.  Arz fazlası stok maliyetlerini yükseltmekte ve işletmeler finansman açısından zorlanmaktadır. Kapasitenin üzerinde yaş çay yaprağının alınması durumunda kuru çay kalitesinde önemli düşüşlerin olduğu bilinmektedir. Bu nedenle üretim ve satış dengesini oluşturmak için programlı yaş çay alımı olacak ve yaş çay alım ve üretim faaliyetleri de disiplin altına alınacaktır. 

Çay sektöründe üretimden pazarlamaya kadar tüm süreçte tarafların hak ve sorumlulukları kanunla düzenlenmektedir.  Kanunda öngörülen yaptırımlar, belirlenen usul ve esasların tüm taraflarca uygulanmasını sağlayacaktır. Yaş çay yaprağının üretiminden işlenmesine ve en nihayetinde tüketimine kadar birçok tarafı ilgilendiren bir tarım ürünü olması göz önünde bulundurulmuş ve hazırlanan teklifte bazı temel amaçların gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.

Bu hedefler;

•  Çay tarımının geliştirilmesi,
• Türk çayının piyasa değerinin artırılması,
• Yaş çay üretimsüreçlerinin tekniğine uygun olarak modernize edilmesi,
• Yaş çay üreticilerinin hak ve çıkarlarının korunması,
• Yaş çay yaprağı alım fiyatında istikrarın sağlanması,
• Sözleşmeli tarımın yaygınlaştırılması,
• Arz ve talep dengesinin oluşturulması,
• Kuru çay üreten işletmelerin hak ve çıkarlarının korunması,
• Kuru çay üretim süreçlerini iyileştirerek tüketicilerin güvenilir ürünlere erişiminin ve halkımızın sağlıklı çay tüketmesinin sağlanması,
• Kuru çay ürünlerinin kalitesini uluslararası platformlarda rekabet edebilecek seviyeye çıkartılması şeklinde sıralanabilir.

Özet olarak, çay ülkemizin önemli ürünlerinden biridir.  Çayın üretiminden pazarlanmasına kadar tüm alanları kapsayacak yeni yöntemleri hayata geçirilecektir. Bir taraftan üreticinin ve tüketicinin korunması temel hedef olarak gözetilmektedir.  Öte yandan çay ürünümüzün dünyadaki pazar payını büyüterek, ülke ekonomisine katkı hedeflenmiştir.