Çin’in Bahar Bayramı nasıl oluştu?

Siz bu satırları okurken, bütün Çin hummalı şekilde “Yeni Yıl”ı kutlamaya hazırlanıyor. Çin Zodyak’ına (burçlar kuşağı) ve Ay takvimine göre, bu yıl Güney Asya’da “Bahar Bayramı”, 22-29 Ocak tarihlerinde kutlanacak. Bu yıl “12 Hayvan Takvimi”ne göre Tavşan yılı.

Tavşan, Çin Zodyak’ındaki 12 hayvanın en nazik ve en hassası sayılıyor. Çin inanışına göre 2023 Tavşan yılında yaşam, evrenin pasif ilkesi olan Yin'i temsil eder ve bu da rahatlama, akışkanlık, sessizlik ve tefekkürle kendini gösterir. Çin felsefesine göre Yin ve Yang hayatın iki kutbudur. Zıt güçler birbirini tamamlayarak genel bir uyum sağlar.

12 HAYVANLI TAKVİMİN YARATILIŞ SÖYLENCESİ

Gelin bir Çin halk söylencesinden 12 hayvanlı takvimin nasıl yaratıldığını öğrenelim.

“Efsaneye göre göklerin hâkimi Büyük Yeşim İmparatoru Yu Di, zamanı ölçmek için bir yol bulmak istedi. Bu yüzden, tüm hayvanlara akıntısı güçlü bir nehri geçmeleri için yarış düzenledi. İlk on iki hayvan sadece takvimde ve Zodyak’ta bir yer kazanmakla kalmayacak, aynı zamanda göksel krallığının muhafızları olacaktı. (1)

Böylece, bu 12 hayvan Çin Zodyakı’nın döngülerini temsil eder: Fare, öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, keçi, maymun, horoz, köpek ve domuz.

KAŞGARLI MAHMUT’TA 12 HAYVANLI TAKVİM

“12 Hayvanlı Takvim”in önce Türk soylu Orta Asya bozkır devletlerinde yaratıldığı, Çin’in Türklerden aldığı görüşü de var. Bu konuda kapsamlı bir değerlendirme için Prof. Dr. Ufuk Tavkul’un “Kültürel Etkileşim Açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin Yayılışı” başlıklı makalesine bakılabilir. (2)

Örneğin Kaşgarlı Mahmud Dîvânü Lûgati’t-Türk’te on iki hayvanlı Türk takviminin ortaya çıkışını şu olaya bağlar: “Türk hakanlarından birisi kendisinden birkaç yıl önce geçen bir savaşı öğrenmek ister. Fakat o savaşın yapıldığı yılda yanılırlar. Bunun üzerine, toplanan kurultayda gelecek nesillerin de tarih konusunda yanılmamaları için on iki burç ve on iki ay sayısınca her yıla birer ad konulması kararlaştırılır. Hakan ava çıkar ve yaban hayvanlarının Ilısu ırmağına doğru sürülmesini emreder. Suya sürülen hayvanlardan on ikisi ırmağı geçer. Her geçen hayvanın adı bir yıla ad olarak konulur. İlk geçen hayvan sıçan olduğu için, ilk yılın adına “Sıçgan Yılı” denir.

Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lûgati’t- Türk’ünde yıl adları şöyle: Sıçgan (sıçan), Ud (sığır), Bars (pars), Tavışgan (tavşan), Nek (ejder), Yılan (yılan), Yund (at), Koy (koyun), Biçin (maymun), Takagu (tavuk), İt (köpek), Tonguz (domuz).

Asya’daki halkların birbirlerinden kültürel alış-verişlerinin sürekliliği ve ileri olanı benimsemeleri kadim bir gelenek. Kimin önce, kimin sonra bulduğu belirleyici değil.

Batı emperyalizminin Asya’ya hâkim olmasına kadar, 12 Hayvanlı Takvim kıtanın dört bucağında kullanılıyor. Hatta Balkanlar’da bile. O yıllarda İran halkları da 12 Hayvanlı Takvimi uyguluyor.

Günümüzde ise Bahar Bayramı sadece Çin’de değil, Nepal, Butan, Japonya, Kore ve Vietnam, Laos, Tayland, Myanmar, Kamboçya ve komşularında kutlanıyor.

ÇİN’DE GELENEKSEL İLE MODERNİN SAVAŞI

Bilimsel sosyalizmi rehber edinen Çin Komünist Partisi’nin yönetimindeki Çin’in, 12 Hayvanlı Takvim’e göre Bahar Bayramı’nı kutlaması ilginç.

Çin’de geleneksel ile modernin mücadelesinin de ibretlik bir geçmişi var. Bu mücadeleyi “Çinlilerin Dünyası” dergisinden Yang Tinting’in “Çin nasıl oldu da iki yeni yıl kutladı?” başlıklı makalesinden aktarıyoruz. (3)

20. yüzyılın başlarında Çin, modernlik adına binlerce yıllık ay takvimini yasaklamaya çalıştı ve bunda da başarılı olamadı. 20. yüzyılın başlarında, birbirini izleyen hükümetler, ülkenin eski geleneklerden kopması ve Batı'yı örnek alarak "modernleşmesi" için geleneksel Yeni Yıl kutlamalarını bastırmaya çalıştı.

Bugün kullanılan ayın döngülerine dayalı Çin Ay Takvimi’nin, Xia hanedanının (yaklaşık M.Ö. 2070-1600) döneminde, oluşturulduğu kabul ediliyor.

Mançu kökenli Qing hanedanlığı yıkılıp Çin Cumhuriyeti kurulunca, yeni rejimin geçici başkanı Sun Yat-sen ülkenin bundan böyle geleneksel ay takvimi yerine Gregoryen takvimini kullanacağını ilan etti. Bu nedenle yeni yıl, Batı'da olduğu gibi 1 Ocak'a dönüştü. Halktan gelen tepkiler üzerine, 1912 yılında, Çin'in "tarım için ay takvimini, sayım ve sınıflandırma için Gregoryen takvimini kullanacağı" kabul edildi.

YENİ TAKVİMİ UYGULAMAK İÇİN ŞİDDET

Bin yıllık gelenek ve Çin'in geniş toprakları ve büyük nüfusu, yeni takvime geçişte sorunlar çıkardı. Cumhurbaşkanı olmasından sadece birkaç ay sonra Sun Yat-sen istifa etti ve yerini General Yuan Shi-kai'ye bıraktı. Cumhurbaşkanı değil de imparator gibi davranan Yuan Shi-kai, takvim reformunu uygulamak için şiddete başvurdu. 1 Ocak'ta tüm dükkân ve lokantaların kapanmasını emretti. Halkın, resmi takvime göre Yeni Yıl kutlamaları için memleketlerine dönmesi gerektiğine hükmetti. İhlal edenler para cezasına bile çarptırılabilirdi.

Yeni kurallar ülke çapında güçlü bir direnişi tetikledi. Halk, 1913'te ülke genelinde önceki yıllarda olduğu gibi kutlamalara devam etti. Bunun üzerine, 1914 yılında geleneksel Bahar Bayramı, yeni bir bayram olarak belirlendi. Ancak, 1 Ocak'ta dört günlük resmî tatil olacak, Bahar Bayramı’nda ise sadece tek bir gün tatil olacaktı. Hükümet yetkililerinin geleneksel Bahar Bayramını kutlamaları yasaklandı.

Çin gençliğinin emperyalizme karşı başkaldırısının simgesi olan Dört Mayıs Hareketi'nden sonra, bilimsel sosyalizm Çin’e daha fazla nüfuz etti. 4 Mayıs hareketinin sesi olan Yeni Gençlik dergisinde Gregoryen takvimi bilimsel ilerlemenin sembolü, geleneksel ay takvimi ve Çin Bahar Bayramı kutlamaları batıl, geri kalmışlık ve israf olarak değerlendiriliyordu. Yine Marksistlerin yayınladığı Şangay gazetesi “Shen Bao”, Bahar Bayramı’nda havai fişek patlatmayı kirlilik yaratan bir savurganlık, geleneksel olarak çocuklara verilen "şanslı para"yı gençlere açgözlü ve bencil olmayı öğrettiği için eleştirdi.

ÇAN KAYŞEK’İN YASAKLAMALARI

Geleneksel takvimi halkın bilincinden çıkarma çabaları Çan Kayşek'in Çin Komünist Partisi ile Birleşik Cephe kurup, kuzeydeki savaş ağalarını yenip 1928'de Nanjing'de yeni bir Milliyetçi hükümet kurmasından sonra da devam etti. İçişleri Bakanlığı, ay takvimlerinin satışını yasaklayan, okullar da dahil olmak üzere tüm hükümet ve kamu kurumlarının ay takvimine göre yapılan kutlamaları suç sayan “8 düzenleme”yi yayınladı. Aralık 1928'de Bahar Bayramı takvimden çıkarıldı. Bayram kutlamaları, havai fişekler, Bahar Bayramı beyitleri ve yeni yıl ziyaretlerinin hepsi yasaklandı ve dükkânlar Bahar Bayramı boyunca açık kalmak zorundaydı. İhlal edenler gözaltı ya da para cezasıyla cezalandırılıyordu; süsleme olarak kullanılan kafiyeli beyitler yazarak geçimini sağlayan hattatlar polis tarafından gözaltına alınabiliyordu.

Ancak pek çok kişi kutlamalarını evlerinde gizlice yapmaya devam etti ve denetimin gevşek olduğu kırsal bölgelerde pek çok kişi 1929 Ay Yeni Yılını normal aile yemekleri ve havai fişek gösterileriyle kutladı.

ÇKP, YANLIŞTAN DÖNDÜ

Japon işgali ve 1931'den itibaren ÇKP’nin yürüttüğü gerilla savaşı ile karşı karşıya kalan Nanjing hükümeti yeni takvimin uygulanmasına daha az öncelik verdi. Ocak 1934'te Çan Kayşek nihayet yasağı yürürlükten kaldırdı ve şöyle dedi: "Devlet daireleri hariç olmak üzere, halk geleneklerine çok fazla müdahale edilmemelidir."

Daha önce, Çin geleneklerini ve eski adetleri sert bir şekilde eleştiren ÇKP’li yazar Lu Xun 1934 yılında yazdığı "Bahar Bayramını Kutlamak adlı makalesinde fikrini değiştirerek "Bu tür kutlamalar sadece 'feodal kalıntılar' denilerek bu kadar hafifçe bir kenara atılamaz" dedi. Çin Komünist Partisi, Mao Zedung’un 1935’te Genel Sekreter seçilmesinden sonra, Çin gelenekleri ile savaşma çizgisini eleştirip, terk etti.

GELENEĞİ YADSIMADAN İLERLEMELİ

Çan Kayşek hükümeti yıkılıp 1949'da Çin Halk Cumhuriyeti kurulduğunda, yeni hükümet Gregoryen takvimini kullanmaya, ama Bahar Bayramını kutlamayı serbest bırakma kararına vardı.

Sosyalist Çin’de 1 Ocak günü bir günlük tatil, geleneksel Çin Bahar Bayramı’nda yedi günlük tatil var. Aynı anda 600 milyon kişinin seyahat etmesi nedeniyle, bugünkü Çin’de Bahar Bayramı yaklaşık bir aylık zamana yayılıyor.

Çin tecrübesi de gösteriyor ki, binlerce yıllık gelenekler, idari kararlar ile kaldırılamıyor. ÇKP’nin yaptığı gibi, gelenekleri bugünün ihtiyaçlarına göre düzenleyip, devam etmesine izin vermek en isabetli yol.

Bahar Bayramı’nın, başta Çinli dostlarımız olmak üzere tüm insanlığa, sağlık, neşe ve başarı getirmesini dileriz!

Dipnotlar

1 https://theculturetrip.com/asia/articles/ story-behind-chinese-zodiac/

2 http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/IV-1_Mart2007/04_MTAD_4-1_UfukTavkul25-45.pdf

­­­3 https://www.theworldofchinese.com /2023/01/how-did-china-end-up-celebrating-two-new-years/