ÇKP 20. Kongresi'nin ardından-2: Xi’nin üçüncü dönemi: Mülkiyet, borç ve ortak refah

Batılı yorumcuların Çin’in iktisadi modeline kuşkuyla bakmalarının nedeni, büyüme açısından farklı bir ekonomik modelin içinde yetişmeleridir. Çin’in ancak (G7 ekonomileri gibi!) ekonomisinin bir “serbest piyasada” özel sermayeli şirketlerin kârlı yatırımlarına dayanması halinde “başarılı” olabileceğine inanıyorlar. Yine de son 40, hatta 70 yılın kanıtı, Çin’in devlet liderliğindeki planlı ekonomi modelinin; Hindistan, Brezilya veya Rusya gibi “piyasa ekonomisi” emsallerinden ve hatta G7 ülkelerinden çok daha başarılı olmasıdır.

Küresel mali çöküşten ve 2009’da yaşanan Büyük Durgunluktan, ardından 2019’da uzun buhran ve salgınla gelen iktisadi çöküşten çıkarılan dersler, kâr için daha fazla kapitalist üretime geçmenin ekonomik büyümeyi sürdüremeyeceği ve kesinlikle “ortak refah” sağlayamayacağıdır. Asıl soru, bu yatırımın yeni değer üretip üretmediği veya üretken olmayan tüketim, örneğin mülk ve finansal spekülasyon yahut da askeri bütçe için ne kadar harcandığıdır.

‘EVLER SPEKÜLASYON DEĞİL YAŞAMAK İÇİNDİR’

Bu konuda, Çin’in gelecekteki refahını tehdit eden kesim, Çin’in büyük kapitalist sektörüdür. Sorunun kaynağı da, son on yılda (hatta daha öncesinde de) Çinli liderlerin ekonominin kapitalist sektörü tarafından yapılan üretken olmayan ve spekülatif yatırımların muazzam bir şekilde genişlemesine izin vermiş olmalarıdır. Aniden artan kentsel nüfus için yeterli konut ve altyapı inşa etme faaliyetinde, merkezi ve yerel yönetimler işi özel yatırımcılara bıraktı. Kiralık evler inşa etmek yerine, özel müteahhitlerin satılık bina yaptığı “serbest piyasa” çözümünü seçtiler. Elbette evlerin inşa edilmesi gerekiyordu, ancak Başkan Xi’nin gecikmeli de olsa müdahale ederek söylediği gibi, “evler yaşamak içindir, spekülasyon için değil.”

Pekin’in eve ihtiyacı vardı; yerel yetkililer ise gelir elde etmek istedi. Kapitalist konut projeleri her ikisinin de sağlanmasına yardımcı oldu. Ancak sonuç, büyük şehirlerdeki ev fiyatlarında büyük bir tırmanma ve ciddi bir borç artışı oldu. Gerçekten de, emlak sektörü şimdi Çin’in GSYİH’sının yüzde 20’sinden fazlasına ulaştı. Çin’in özel mülkiyet sektörü, büyük kapitalist ekonomilerdeki şirketlerin yüzde 15-20’si gibi artık “zombi” şirketlerden oluşuyor. Şimdi soru, Çinli yetkililerin bu firmaların iflas etmesine izin verip vermeyecekleri. Yerel yönetimler Evergrande gibilerin 1,8 milyon Çinliye vaat ettiği evlerin projeleri devralarak inşa edilmesini sağlamaya çalışırken, birçok gayrimenkul komisyoncusu da tasfiye edilecektir.

ÇİN’DE NEDEN FİNANSAL ÇÖKÜŞ YAŞANMAZ?

Çin’de finansal bir çöküş yaşanmayacak. Bunun nedeni, hükümetin elindeki finansal kaldıraçları üzerinde tam bir hakimiyete sahip olmasıdır: Merkez bankası, dünyanın en büyük bankaları olan devlete ait dört ticari banka ile kötü kredileri, büyük varlık yöneticilerini ve en büyük şirketlerin çoğunu yutan malum “kötü bankalar.” Hükümet, dört büyük bankaya temerrüde düşmüş kredileri öz sermaye hisseleri ile takas edip işlerine bakmalarını söyleyebilir. Merkez bankası olan Çin Halk Bankası’na ne gerekiyorsa yapmasını emredebilir. Devlete ait varlık yöneticilerine ve emeklilik fonlarına, fiyatları desteklemek ve şirketleri finanse etmek için hisse senedi ve tahvil satın almalarını söyleyebilir. Devletin varlık şirketlerine, ticari bankalardan batık kredi almalarını söyleyebilir. Yerel yönetimlerin emlak projelerini tamamlamasını sağlayabilir. Bunun anlamı ise, devlet bankacılık sisteminde tam denetime sahip olduğu için finansal kriz imkânsız hale geldiğidir.

Mevcut mülk karmaşası, Çin ekonomisinin kar temelli sektörün kaosu ve kaprislerinden daha fazla etkilenmeye başladığının bir işaretidir. Tıpkı Batı’nın kapitalist ekonomilerinde olduğu gibi, Çin’in kapitalist sektörünün de karlılığı düşüyor.

Ve COVID sırasında ve sonrasında kötüye giden özel sektör olmuştur. Kapitalist sektördeki kârlar düşüyor. Çin’in sanayi firmalarının 2022’nin ilk sekiz ayında elde ettiği birikimli karlar, yüksek hammadde fiyatları ve COVID-19 kısıtlamaları nedeniyle tedarik zinciri kesintileri marjları sıkıştırmaya ve fabrika faaliyetini kesintiye uğratmaya devam ettiğinden, 2021’e kıyasla yüzde 1,4 düştü. Özel sektörde düşüş yüzde 9’du. Ancak devlete ait sanayi şirketlerindeki karlar yüzde 14 arttı. Sadece devlet sektörü hedeflerini yerine getirmeye devam ediyor. Çin’in “hırpalanan” kapitalist sektörü ikame etmek için devlet yatırımını genişleterek etkilerinden kaçındığı 2008-9 küresel mali krizinde de aynısı olmuştu.

KAPİTALİST SEKTÖRÜN GENİŞLEMESİ

Kapitalist sektör, Xi döneminde bile, reel GSYİH büyümesinde, yatırım ve istihdamdaki yavaşlamaya rağmen Çin’deki boyutunu ve etkisini artırıyor. Yakın tarihli bir araştırmaya göre, Çin’in özel sektörü, yalnızca mutlak anlamda değil, aynı zamanda ülkenin en büyük şirketlerine oranla, yani gelir veya piyasa değeriyle ölçüldüğünde de, Başkan Xi’nin bir sonraki lider olarak seçildiği 2010’daki oldukça düşük düzeyden bugüne büyümüştür.

KİT’ler gelir bakımından en büyük şirketler arasında hâlâ hâkim durumda, ancak üstünlükleri giderek azalıyor. Bu, kapitalist sektörün karlılığı ile Çin’deki istikrarlı üretken yatırım arasındaki çelişkileri yoğunlaştırıyor. Devasa borçlanmaya dayalı finansal ve mülk varlıklarının birikimi, büyüme potansiyelinden uzaklaşıyor.

Devlet sektörü yatırımı, Çin’deki özel yatırımdan her zaman daha istikrarlı olmuştur. Çin, Büyük Durgunluk sırasında, hem Batı’daki hem de Çin’deki bazı iktisatçıların iddia ettiği gibi özel sektöre Keynesyen tarzda bir hükümet harcaması artışı nedeniyle değil, doğrudan devlet yatırımları nedeniyle hayatta kaldı, hatta büyüdü. Bu, toplam talebin korunmasında, durgunlukların önlenmesinde ve tüm yatırımcılar için belirsizliğin azaltılmasında çok önemli bir rol oynadı.

KİT’LER BÜYÜMEYİ DENGELİYOR

Kapitalist sektördeki yatırım, kâr büyümesi yavaşladığında düştüğü zaman, Çin’de devlet sektörü devreye girebilir. KİT yatırımları, KİT dışı yatırımların büyümesinin yavaşladığı 2008–09 ve 2015–16 yıllarında özellikle hızlı büyüdü. Hao Qi ve David Kotz’un yakın tarihli bir makalede gösterdiği gibi: “Mevcut çalışmaların çoğu, KİT’lerin ekonomik büyümeyi istikrara kavuşturma ve teknik ilerlemeyi desteklemedeki rolünü görmezden geliyor. KİT’lerin çeşitli şekillerde büyüme yanlısı bir rol oynadığını iddia ediyoruz. KİT’ler, büyük yatırımlar yaparak ekonomik gerilemelerde büyümeyi dengeler. KİT’ler, teknik ilerlemenin daha riskli alanlarına yatırım yaparak büyük teknik yenilikleri teşvik eder. Ayrıca, KİT’ler işçileri tedavi etmek için daha sürdürülebilir bir ekonomik modele geçiş için elverişli olacak bir yol yaklaşımı benimsiyor. Ampirik analizimiz, Çin’deki KİT’lerin uzun vadeli büyümeyi desteklediğini ve ekonomik gerilemelerin olumsuz etkilerini dengelediğini gösteriyor.”

‘ORTAK REFAH’ ÇAĞRISININ ANLAMI

Borç kaynaklı emlak balonu, Çin’deki gelir ve servet eşitsizliklerini de keskin bir şekilde artırdı. Ve Çin’in çok yüksek bir gelir eşitsizliğine sahip olduğu iyi bilinmektedir. Gini gelir eşitsizliği endeksi, son yıllarda gerilemesine rağmen dünya standartlarına göre yüksektir.

Aslında Xi’nin “ortak refah” çağrısı, Çinli liderler tarafından desteklenen (ve onların büyük ölçüde kişisel kazanç elde ettikleri) kapitalist sektörün o kadar kontrolden çıktığının ve Komünist Parti kontrolünün istikrarını tehdit ettiğinin kabulüdür. Xi ve Çinli liderlerin “sermayenin düzensiz genişlemesi” dediği şey.

Yetkililer tarafından “yeniden eğitilmeden” önce milyarder Jack Ma’nın yorumunu alın: “Çin tüketimi hükümet tarafından değil, girişimcilik ve piyasa tarafından yönlendiriliyor… Son 20 yılda hükümet çok güçlüydü. Şimdi zayıflıyorlar. Bu bizim fırsatımız; Piyasa ekonomisinin, girişimciliğin gerçek tüketimi nasıl geliştirebileceğini görmek için gösteri zamanımız geldi.” (The Guardian, 25 Temmuz 2019)

Geçen yıl, Çin hükümeti Zhejiang eyaletinde “ortak refahı” uygulamak için özel bir bölge kurdu ve bu bölge aynı zamanda Alibaba gibi önde gelen birkaç internet şirketinin genel merkezinin bulunduğu yer. Ve Xi, “ortak refahı” yayma planlarını açıklayarak, Çin’in gelişen teknoloji milyarderleri grubu da dahil olmak üzere zengin seçkinler üzerinde sert bir baskının habercisiydi.

HEDEF EŞİTSİZLİĞİN GİDERİLMESİ

Ağustos 2021’deki toplantısında, Xi başkanlığındaki Merkezi Finans ve Ekonomi Komitesi, “Ortak Refah”ın “sosyalizmin temel bir gerekliliği” olduğunu ve yüksek kaliteli büyüme ile birlikte gitmesi gerektiğini teyit etti. Ortak Refahın iddia edilen amacı, “herkes için ortak refah” sağlamak için “aşırı yüksek gelirleri düzenlemek”tir.

Xi’nin ÇKP liderliğinde onunla birlikte olan çoğunlukla “ortak refah” projesini başlatmasının iki nedeni var. Birincisi, COVID pandemisinin deneyimidir. Büyük kapitalist ekonomilerde olduğu gibi, pandemi Çin’de de genel kamuoyunda büyük eşitsizlikler ortaya çıkardı, sadece gelirde değil, aynı zamanda COVID sırasında büyük karlar elde eden milyarderler için artan servette, Çinlilerin çoğunluğu, özellikle orta gelir grupları sokağa çıkma yasağına, gelir kaybına ve artan yaşam maliyetlerine maruz kaldı. Çin’in milyarderleri için kişisel servetin payı, 2019’da yüzde 7’den 2021’de GSYİH’nın yüzde 15’ine iki katına çıktı.

HALKTAN YANA İLERİ BİR HAMLE

Bunun devam etmesine izin verilirse, ÇKP’de bölünmeler ve partinin halk arasında desteğini açmaya başlayacaktı. Xi, Deng’in “sosyal piyasa” reformları altında eşitsizlik ve enflasyondaki büyük artışın ardından 1989’da bir başka Tiananmen Meydanı protestosunu önlemek istiyor. Hükümet, verimsiz ve spekülatif yatırımların dizginsiz genişlemesini engellemek için harekete geçmek zorunda kaldı.

Xi’nin milyarderler üzerindeki baskıları ve eşitsizliğin azaltılması çağrısı, Çin bürokratik seçkinlerinin bir ileri bir geri (zikzak) politikası doğrultusunda yeni bir ileri hamledir: Mao’nun ilk yıllarından Deng’in 1980’lerdeki “piyasa” reformlarına; 1990’larda bazı devlet şirketlerinin özelleştirilmesine; 2009’daki küresel çöküşten sonra ekonominin “komuta tepeleri” üzerinde daha sıkı devlet kontrolüne dönüş; ardından spekülatif kredinin gevşetilmesi; ve şimdi “ortak refah” elde etmek için kapitalist sektör üzerinde yeni bir baskı.

Xi’nin üçüncü dönemi Batı’yı niçin rahatsız etti?Dünya