DeepSeek konusunda Çin’in ilk resmî açıklaması
Çin’in yapay zeka doğal dil işleme (LLM) modeli DeepSeek’in (Derin Arayış) dünya çapında yarattığı yankı dalga dalga genişliyor.
DeepSeek’in üstünlükleri ve zaafları ABD merkezli Chat GTP ile kıyaslanıyor. Taraflar arasında kıran kırana bir tartışma var. Tartışmasız olgu ise DeepSeek’in ABD’nin yüksek teknoloji şirketlerinin hisselerinde büyük bir düşüşe neden olması.
27 Ocak Pazartesi günü, ABD’nin teknoloji şirketlerinin hisselerinin satıldığı Nasdaq 100 endeksinden tek bir günde 1 trilyon dolar sildi. En çok kayıp ABD’li çip üreticisi Nvidia’nın hisselerinde yaşandı. 600 milyar dolar değer kaybederek Nasdaq’ta en parlak şirket iken en kötü durumdaki şirket konumuna düştü.
Çin Borsaları, Bahar Bayramı tatili nedeniyle kapalı. 8 Şubat’ta açıldığında DeepSeek’in etkisinin çok parlak sonuçlara yol açacağı öngörülüyor.
ABD borsalarında dolayısıyla Wall Street’e çıpalanmış tüm borsalarda büyük düşüş yaratması aslında, ABD finans dünyasında yaratılan “yüksek teknoloji tekeli balonu”nun patlatılmasından ibaret. (1) Biden yönetiminde Çin’e getirilen aşırı teknoloji kısıtlamalarıyla birlikte inşa edilen bu balonun patlaması, ABD emperyalizminin “kağıttan bir kaplan” olduğunu bir kez daha gösterdi.
Bu başarılı yapay zeka uygulamasının, ABD’nin ileri teknoloji tekellerinin gövde gösterisine dönüşen Trump’ın ABD Başkanlığını devralması töreni ile aynı günde, 20 Ocak’ta pazara sunulması da çok dikkat çekici.
ZHEJIANG EYALETİ İLETİŞİM BAŞKANLIĞI’NIN BİLGİ NOTU
Dünya basını, DeepSeek haberleriyle çalkalanırken, Çin geleneksel Bahar Bayramı kutlamalarının telaşı içinde, konuya ilgisiz. Çin’deki en uzun tatil olan Çin Yeni Yıl tatilinde devlet kurumlarının dikkati doğal olarak ülke içine yoğunlaşmış durumda. 600 milyon kişinin yer değiştirdiği ve bir ayı aşan kutlamalarda hayatın olağan akışını sürdürme çabası yeterince iş yükü getiriyor. (2)
Dolayısıyla Çin, batı basınında fırtına yaratan DeepSeek rüzgarı hakkında bir resmi açıklamada bulunmadı. Bunun tek istisnası, DeepSeek’in merkezinin olduğu Hangzhou (Hanco) kentinin bağlı olduğu Zhejiang (Cıjiang) eyaletinin İletişim Başkanlığı’nın bilgi notu oldu. Herkes tatildeyken 28 Ocak’ta kısa bir değerlendirmeyi kendi WeChat hesabından yayımlandı. Zhejiang Eyaleti İletişim Başkanlığı, önemli konularda inisiyatif gösterip, merkezi beklemeden açıklamalar yapmasıyla ünlü. Bu bilgi notunu, Pekin’de yayın yapan Pekinology internet sitesinden aktarıyoruz. (3) Ara başlıklar tarafımızdan çıkarıldı.
DEEPSEEK SAHNEDE
“DeepSeek, hem Çin'de hem de ABD'de Apple'ın mağazasında ücretsiz uygulama indirme listelerinde zirveye yerleşerek teknoloji dünyasını kasıp kavurdu. Bazı yabancı medya kuruluşları, ABD endüstrisi üzerindeki etkisini ‘Silikon Vadisi'ni sarstı’ diye tanımladı.
“DeepSeek'in ani yükselişini nasıl görmeliyiz ve bundan ne gibi çıkarımlar yapabiliriz? DeepSeek 20 Ocak 2025'te en son açık kaynak modeli DeepSeek-R1'i piyasaya sürerek hem Çin'de hem de uluslararası alanda güçlü tepkilere yol açtı. Medya tartışmalarındaki anahtar ifadeler ‘düşük maliyet’, ‘yüksek performans’ ve ‘açık kaynak’ olmuştur.
“Raporlar DeepSeek-R1'in eğitim öncesi maliyetinin 5 milyon 576 bin dolar olduğunu gösteriyor. Yani OpenAI'nin GPT-4 için harcadığının onda birinden daha az. Yine de, ABD'li endüstri uzmanları performanslarının neredeyse eşdeğer olduğunu düşünüyor. Yapay zekaya yüz milyarlarca dolar yatırım yapan Amerikan şirketleriyle karşılaştırıldığında, Çin'in bu alandaki araştırmaları çok daha yüksek verimlilik sağlayarak yapay zeka geliştirmede başlangıç sermayesini önemli ölçüde düşürüyor.
YENİLİKÇİ TASARIMIN YARATTIĞI FARK
“DeepSeek'in maliyet etkinliği yenilikçi yaklaşımlardan kaynaklanmaktadır. ABD'nin ihracat kısıtlamaları nedeniyle Çinli geliştiriciler son teknoloji donanımlara erişimi yok. Ancak DeepSeek, nispeten daha düşük kaliteli çiplerle model mimarisinde yenilikleri kullanarak farklı bir teknolojik yol izledi. Örneğin, OpenAI’ın makine öğrenmesi yaklaşımı, verileri kara kutu tarzında işleyen gelişigüzel bir ‘akış’ yöntemine benzemektedir. Buna karşılık DeepSeek daha kesin bir strateji benimsiyor: verileri modele aktarmadan önce algoritmalar aracılığıyla kategorize ediyor.
ÇİN’DEKİ ÜÇ YAKLAŞIM
“Bazı yabancı yapay zeka modelleri kârlarını ve hisse senedi değerlerini azamiye çıkarmak için giderek daha gizemli hale bürünürken, Çinli yapay zeka modelleri açık kaynaklı olmayı tercih ediyor. ABD hükümeti yıllarca Çin'in teknoloji sektörüne amansız kısıtlamalar getirdi. Gerçekler, bu tür tek taraflı sınırlama önlemlerinin Çin'in teknolojik ilerlemesini durduramayacağını kanıtlamaktadır.
“DeepSeek'in ortaya çıkışı bir kez daha Çin'in teknolojik yetenekleri hakkında yaygın tartışmalara yol açtı. Çin'in teknolojik ilerlemesini rasyonel olarak nasıl görmeliyiz? Üç temel bakış açısı çok önemlidir.
“Çin'in teknoloji alanındaki konumu hakkındaki tartışmalar genellikle uç noktalar arasında gidip geliyor. Bazıları Çin dünyanın geri kalanından ‘ışık yılı ilerideymiş’ gibi atılımları kutlarken, diğerleri Çin'in ‘onlarca yıl geride’ olduğunu ve yetişemeyeceğini iddia ederek her yeni yabancı gelişmeden daha çok umutsuzluğa düşüyor. Duygulardaki bu tür dalgalanmalar ne nesnel ne de akılcıdır. Çin'in teknolojik gelişmesi adım adım ilerleyen bir yörüngeyi takip etmektedir. Soğukkanlılık ve özgüven birbirini pekiştirir; çelişkili değildir.
“Hiçbir ülke teknolojinin her alanında lider olamaz, tıpkı hiçbir elin parmaklarının eşit uzunlukta olmaması gibi. Çin her teknolojik alana hakim olmayı iddia etmesi de her alanda geri kaldığını varsaymak da yanlış olur. Başarılarımız sakince kabul edilmeli, ancak sanki sürekli üstte olduğumuz gibi abartılara gidilmemelidir. Benzer şekilde, gelişmekte olan ve hala arayı kapatmaya çalışan sektörler için de aşırı kaygı veya temelsiz kötümserlik yersizdir. İlerlemeyi teşvik ederken hala geliştirilmesi gereken alanların bilincinde olmak, teknolojik gelişmeye daha sağlıklı bir yaklaşımı teşvik eder.
AÇIK KAYNAK KULLANMANIN SUNDUĞU OLANAK
“DeepSeek'in en büyük gücü, dünya çapındaki araştırmacılara güçlenmek için imkan veren açık kaynak yaklaşımında yatıyor. Çin'in teknolojik ilerlemesi, insanlığa daha geniş bir ölçekte katkıda bulunabilir ve doğal olarak da bulunmalıdır. Nihayetinde, Çin için iyi olan, dünya için de iyi olabilir ve bunun tersi de geçerlidir. Çin teknolojisi uluslararası ilerlemeyle uyumlu olduğu sürece, engel ne kadar yüksek veya uçurum ne kadar derin olursa olsun Çin’in gelişimini durduramaz.
“Yenileşmeye giden yol, aşılması imkânsız görünen ‘Alevli Dağlar’ gibi zorluklarla doludur. Belirli ülkelerden gelen çip yasağı dalgaları, yapay zeka alanında artan rekabet ve üst düzey yetenek kıtlığı ile karşı karşıya kalan Çinli teknoloji şirketleri duraklamayı reddetti. Bunun yerine, kritik çekirdek teknolojilere odaklanarak ve özerk olarak kontrol edilebilen bir ekosistem inşa ederek alternatif yollar izlediler. Keşfedilmemiş veya zor bir araziyle karşılaşıldığında, işin anahtarı uyum sağlamak, stratejileri yeniden düşünmek ve dönüştürücü bir cesaret ve esneklikle ilerlemektir.
DEEPSEEK’İ YARATAN EKİBİN GENÇ YAŞI
Genç bilim insanları ve mühendislerin, özgün ve çığır açan yeniliklerin arkasındaki itici güç olduğu bir kez daha görüldü. Pek çok kişi geliştirme ekibini merak etmeye başladı. Ekip üyelerinin %50'sinden fazlası 30 yaşından, %75'inden fazlası ise 35 yaşından küçük. Bu durum, bilimsel araştırma ve yenileşmede genç yeteneklere daha fazla sorumluluk vererek onlara güvenmenin öneminin altını çiziyor. Çin’de üniversiteler, araştırma kurumları ve işletmeler arasındaki yetenek akışını kısıtlayan kurumsal engellerin kaldırılması, daha fazla yüksek teknoloji girişiminin ortaya çıkmasını sağlayacaktır. Önde gelen şirketlere yenileşme kaynakları üzerinde daha fazla imkan sağlamak ve gençleri teknoloji geliştirme konusunda cesur adımlar atmaya teşvik etmek daha çığır açıcı başarılara yol açacaktır.
YENİLEŞME KOLEKTİF BİR YOLCULUKTUR
Günümüzün hızlı bilgi ve iletişim akışı çağında, büyük atılımlar nadiren tek başına gerçekleştirilmektedir. İşbirliğine dayalı yenileşme, farklı geçmişlere sahip bilim insanlarının birbirlerine ilham vermelerini ve çığır açan teknolojik ilerlemeleri geliştiren sinerjiler yaratmalarını sağlıyor. Yükselen bir yıldız olarak DeepSeek, teknoloji geliştirme, uygulama ve pazar genişletme konularında Sugon ve Tencent Cloud gibi ortaklarla yakın işbirliği içinde çalışmıştır. Bu, yalnızca Ar-Ge sürecini hızlandırmakla kalmamış, aynı zamanda sanayi ve pazar ihtiyaçlarıyla güçlü bir uyum sağlamıştır. Gerçek yenileşme kolektif bir yolculuktur. Çin, açık işbirliğini teşvik ederek ve teknoloji, yetenek, sermaye ve bilgi kaynaklarını bütünleştirerek gelişmekte olan sektörlerde liderliğini sürekli olarak koruyabilir.”
NURİ PAKDİL’İN ŞİİRİ
Genç ve eğitimli nüfusu, Türk insanın genlerinden gelen yaratıcılık, Türkiye’ye yapay zeka alanında büyük imkanlar sunuyor. Artık yeni bir dünya kuruluyor. Mazlum ülkeler, geçmişten farklı olarak egemenlik haklarını koruyarak, eşitler arası işbirlikleri kurarak teknolojik ilerlemeler yapabiliyor. Çin’in açık kaynak teknolojisinde ısrar etmesi bizim bilim insanlarımıza açık çağrıdır. Nuri Pakdil’in şiirinde uyardığı gibi, batıya bakmaya yeter artık!
“Âh bir anlasak/
Boynumuz ağrıdı batıya
Bakıp durmaktan
Üstelik batının mil çektiği
Gözlerle bakıyoruz batıya
Niye, neden
Baktığımızı bilmeden
Ama artık yeter
Bayım
Yeni ve diri aşkla silkelenip
Yeni ve iri
Bir dostlukla birbirimize göz, kulak
Ve dil olmalıyız
Yeter, yeter artık.” (4)
1. https://geopoliticaleconomy.substack.com/p/china-deepseek-ai-big-tech-bubble?utm
2. Adnan Akfırat, “Çin Bahar Bayramı’nda 9 milyar Seyahat”, Aydınlık, 2 Şubat 2024.
3. https://www.pekingnology.com/p/official-provincial-commentary-on?utm
4. https://www.youtube.com/watch? v=_LK4-Hef6D4