Dolar tahtından indirilebilecek mi? -2

Dolar 1945’den sonra uluslararası para birimi oldu ve azaldığı söylense de rezerv para olarak gücünü koruyor. Ancak korona salgını sonrası değişecek dünyada ve ekonomi sistemleri içinde en fazla gündemde olacak konu doların egemenliğinin azalma sürecine gireceği ve belli bir süre sonunda doların tek güç olarak ortadan kalkacağı iddiaları ve bu konuda gösterilecek çabalar olacak.

Doların gücünün nasıl bir değişim göstereceğini bilimsel yaklaşımla analiz etmek için bugün itibariyle doların neden güçlü olduğunu ve bunu sağlayan verilerin ne olduğunu gözden geçirmek şart. Çünkü bu verileri dikkate almadan yapılacak hesap ve tahminler gerçekçi bir zemine oturmaz.

DOLAR NEDEN GÜÇLÜ?

Doların güçlü olmasının en önemli nedeni ABD ekonomisinin dünyanın en güçlü ekonomisi ve askeri gücünün çok yüksek olmasıdır. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ABD bu gücü İngiltere’den devir aldıktan sonra doların egemenliği artarak devam etti, çeşitli iniş çıkışlar ve avronun sisteme girmesine rağmen gücünü muhafaza ederek bugünlere geldi.

Diğer neden dünya ticaretinin hemen hemen yarısı dolar üzerinden yapılıyor.

Bir başka önemli neden dünya petrol ticaretinin yüzde 90’ı dolarla yapılıyor.

Dünyanın rezerv parasına sahip olmak için açık sermaye piyasalarına sahip olmanız gerekir. ABD bu konuda lider durumda.

ABD’NİN HAMLELERİ

ABD’nin doların gücü azalmaya başladığında, avro dolara karşı değerlendiğinde, OPEC ülkeleri doları avro üzerinden satacaklarını söylediklerinde ve/veya karar aldıklarında, ülkelerin kendi paraları üzerinden dış ticaret yapacakları konusunda anlaşmalar çoğaldığında ABD’nin askeri müdahalelerde bulunduğu veya dolardan vazgeçmek isteyen hükümetleri yıkmak için darbeler düzenlediğini yaşadık ve yaşıyoruz.

Bunları sayalım:

1- Hazar Bölgesi'nde 80 milyar varil rezerv olduğu varsayımı ile bölgeyi kontrol etmek için Afganistan’ın işgali.

2- Kuveyt’e müdahale.

3- Kimyasal silahların varlığı-aslında gerçek sebep petro-dolardı- bahane edilerek Irak’ın işgali ve Saddam’ın devrilmesi ve Irak’ın bölünmesi.

4- İran’ın ablukaya alınması ve ekonomik yatırımlar uygulanması.

5- Venezuela’da Bush zamanından beri Chavez ve Madura’nın devrilmesi için yapılan darbe girişimleri.

6- Arap baharı ile Libya-Mısır-Suriye’nin bugün ki istikrarsız hale getirilmesi.

Bütün bu müdahalelerin esas sebebi, savaşlar petrol kaynaklarını kontrol altında tutmak ve petrolün dolar dışında başka bir para birimi ile alınıp satılmasını önlemekti.

DOLARA BAĞIMLILIĞIN KAYNAĞI

Doları tahtından etmek için çaba harcanırken, düşünce üretirken ve analiz yaparken dikkate alınması gereken veriler de çok önemli. Bu verileri IMF-Ticaret Bakanlığı-CIA World ve Mahfi Eğilmez’in ‘Türkiye Ekonomisi’ adlı kitabından aldık.

Bunları da göz önünde tutmalıyız.

1-Ülkelerin dünya ekonomisindeki payları

Tablo-1 GSYH ülke büyüklükleri

2- Kişi başına düşen milli gelir (KBMG)

2018 yılında ABD’nin KBMG’i 62 bin 606 dolar, Japonya’nın 39 bin 306, Almanya’nın 48 bin 264, İngiltere’nin 42 bin 558, Fransa’nın 42 bin 878, İtalya’nın 34 bin 260, Kanada’nın 46 bin 260, diğer gelişmiş 32 ülkenin ortalama 25 bin 168, Çin’in 9 bin 633 dolar.

3- Dünya dış ticaret büyüklüğü

2018 yılı itibarıyla dünya ticaretinin (ihracat+ithalat) toplam büyüklüğü yaklaşık 40 trilyon dolardır.

Tablo-2 500 milyar ve üstü ithalat yapan ülkeler

Tablo-3 500 milyar ve üstü ihracat yapan ülkeler

4- Küresel petrol üretimi ve talebi

Küresel petrol arzı yaklaşık günlük 100 milyon varildir. Bunun yaklaşık 29 milyon varili OPEC ülkelerine aittir. Geri kalanı OPEC dışı ülkeler üretmektedir. Varilini 30 dolardan hesaplarsak parasal ifadesi günde üç milyar dolarlık bir işlem söz konusudur.

Küresel petrol talebi günlük yaklaşık 93 milyon varildir.

Tüm petrol ticareti dolar üzerinden yapılmaktadır.

Rusya 2001’den beri petrol satışını avro üzerinden yapma isteğini zaman zaman ortaya koysa da bu henüz uygulamaya geçmemiştir.

5- Merkez bankalarında bulunan rezervler

Dünya ülkelerinin merkez bankalarında bulunan rezerv paranın en az yarısı dolardan oluşmaktadır. Son zamanlarda merkez bankaları rezervlerindeki paraların bileşiminde doları azaltıp avro, altın ve sterline yönelmişlerdir.

Çin 3 trilyon 372 milyar dolar ile en fazla rezerve sahip olan ülke. Çin'i, 1 trilyon 341 milyar dolar ile Japonya takip etmektedir.

6- Ülkelerin elinde bulunan ABD menkul kıymetleri

Dünya ülkelerinin elinde yaklaşık 4 trilyon dolar+ABD tahvili bulunmaktadır.

Bunun anlamı ABD dünyaya 4 trilyon dolar borçlu bulunmaktadır. ABD dolar basarak bu tahvilleri geri alabilir. Zaten korona salgını sürecinde bu yöntemi deneyecektir.

En fazla Japonya’da 1.2 trilyon dolar tahvil vardır. Çin’in elindeki tahvil tutarı ise 1.1 trilyon dolardır.

7- Dünya’da dolaşan dolar miktarı

Dünya küresel finans havuzunda dolaşan (tedavül eden) nakden ve kayden dolar miktarı yaklaşık 650 trilyon dolardır.

8- Çin’in en büyük ekonomi haline gelmesi

Çin dünya ekonomisinin liderliğini çok uzun olmayan bir sürede alacak ve ABD de Çin’in rakibi olarak mücadeleye devam edecek.

9- Bretton Woods anlaşması ile dolar olağanüstü şartlardan sonra uygulamaya girmiş oldu. O tarihten sonra dünyada dengeleri sarsacak bir büyük küresel olay olmadı. Soğuk savaş yılları da bu dönemde bir denge unsuruydu. Bu nedenle korona salgınını bir dünya savaşı sonrasına benzetmek ve bu nedenle ülkelerin yeni arayışa gideceklerini tahmin etmek mümkün olabilir mi, sorusu da belirleyici olacaktır.

SONUÇ

İki yazımızda doların neden tahta oturduğunu, gücünü nereden aldığını, nasıl sürdürdüğünü, dolara karşı yapılan saldırılara karşı nasıl pozisyonlar aldığı, dünya ekonomisinin dolar etrafında döndüğüne ilişkin verileri ortaya koyduk.

Bundan sonraki yazımızda dolar tahtından indirilebilir mi veya gücü azalır mı ve alternatif uluslararası para sistemleri ne olur, şeklinde ortaya koyduğumuz sorulara cevap arayacağız.