Dünya Tasarım Günü 2024

Uluslararası Tasarım Konseyi’nce (UTK : ICoD) 27 Nisan 1995’ten başlayarak Dünya Grafik Günü, 2012’den sonra Dünya İletişim Günü, şimdilerde ise Dünya Tasarım Günü (DTG : WDD) olarak kutlanmaktadır. Türkiye’den de üyelerin olduğu UTK’ce DTG’nün amacı, tasarımcılara yerel çevrelerinde insanların iyilik haline derinden dikkat çekme olanağı sağlamak, çeşitliliğe saygınlık kazandırmak, sınırlar ötesine geçmek, yaşam kalitesini geliştirmek olarak tanımlanmış. Kısaca tasarımın dünyayı değiştirme bağlamında değeri ve kapasitesine dikkat çekiliyor. Gerçekten de tasarım, yenilikle dolaysız ilişkili, aslında bir sorun çözme ve geliştirme çalışmasıdır. Son yıllarda ekonomi yazınında oldukça ilgi gören tebessüm eğrisi (smile curve) yaklaşımına göre de tasarım ürünün toplam katma değerinden giderek daha büyük pay almaktadır.

TASARIMA KAVRAMSAL VE HUKUKSAL BAKIŞ

Tasarım konusuna ait iki yasamız şunlar: 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK); diğeri ise 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK). Vefatından önce Tüm Grafikerler Dayanışma Derneği (TGDD) Yön. Krl. Bşk. iken rahmetli dostum Faruk Çağla FSEK’in (değişiklikler olsa da) eski ve gereksinimleri karşılayamadığını, hatta bu yasaların birleştirilmesi gerektiğini savlardı. SMK’da marka, patent, coğrafi işaret, faydalı model kavramları olduğunu anımsatalım.
Tasarım mesleği bir meslekler ailesi olarak nitelenebilmektedir. Uzmanlık alanlarına göre farklı tasarım tiplerinden söz etmek olanaklı gözüküyor: Mekan (çevresel) tasarımı, ürün (ve ambalajı) tasarımı, grafik tasarımı. İletişim tasarımını (görsel iletişim ve grafik dahil) ayrı bir tip olarak saymak da olanaklı. SMK’da Üçüncü Kitap’ta tasarım konusu düzenlenmiş. Bu bölümdeki 55.maddede Tasarım, ‘ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümü’ olarak tanımlanmış. Ürün ise, ‘bilgisayar programları hariç olmak üzere, endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanı sıra birleşik bir ürün veya bu ürünü oluşturan parçaları, ambalaj gibi nesneleri, birden çok nesnenin bir arada algılanan sunumlarını, grafik sembolleri ve tipografik karakterleri ifade eder’ olarak tanımlanmış. Birleşik ürün ise, ‘sökülüp takılma yoluyla değiştirilebilen veya yenilenebilen parçalardan oluşan ürün’ olarak tanımlanmış. Tasarımın SMK hükümleri uyarınca tescil edilmiş olması halinde tescilli tasarım, ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş olması halinde ise tescilsiz tasarım olarak korunacağı belirtilen yasanın 56. maddesinde, bu korumanın ancak tasarımın yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması koşuluna bağlı olduğu belirtilmiş.
FSEK’e göre Eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleridir. Güzel sanat eserleri içinde grafik eserler de bir kalem olarak sayılmaktadır.
Her iki yasaya göre kümülatif koruma da mevcuttur.

GRAFİKERLERİN SORUNLARI

Grafik tasarımcılarının bir meslek kuruluşu da var: Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu Derneği (GMK). Bu dernek 1978 yılında Grafikerler Meslek Kuruluşu ismi altında İstanbul’da kurulmuş. Reklam ajanslarının ve tasarım stüdyolarının yaratıcı kadrolarından, akademisyenler ve öğrencilere uzanan bir üye yelpazesine sahip kuruluş; Türkiye’de grafik tasarımın gelişmesi, bu alanda üretim yapan tasarımcıların bir araya gelmesi ve mesleki haklarının korunması amaçlarını taşıyor. Kuruluşundan bu yana gerçekleştirdiği etkinliklerle tasarımcıları farklı üretim alanlarından profesyonellerle buluşturuyor. Her yıl düzenlediği Grafik Tasarım Sergisi'nde, o yıl içinde üretilen grafik ürünlerden kapsamlı bir seçki oluşturan ve onları ödüllendiren GMK, 1993 yılından beri Uluslararası Tasarım Konseyi (ICoD) üyesidir.
Grafik tasarımın gelişmesi, özgürleşmesi, kitlelere tanıtılmasına ön ayak olmayı amaçlayan GMK, mesleki hakların korunması konusunda da çalışmalarını sürdürmektedir. Grafik tasarımın eğitim ayağında da rol oynayan GMK, gerçekleştirdiği "GMK Seminerleri" ve çeşitli atölye çalışmalarıyla da öğrencileri mesleğe hazırlayarak ve profesyonellerle buluşturarak öğrencilere destek olmayı amaçlamaktadır.
Grafikerlerin bir meslek yasasına kavuşmasını dileyelim.

DTG 2024 TEMASI:

ICoD, 2024 Uluslararası Tasarım Günü’nde tema olarak ‘tasarımda nezaket’ konusunu belirlemişti. Tasarımın başarısını değerlendirmede fayda ve işlevselliğin ötesinde yeni bir ölçüt önerisi sunan bu tema, ‘Is it kind?’ sorusu etrafında, tasarım pratiğinin hayati bir parçası olarak nezaket üzerine düşündürmeyi amaçlıyor.
Tasarımda nezaket teması, bir tasarımın fikir aşamasından son kullanıcıya ulaşana dek geçirdiği tüm sürecin itinayla gözetildiği; tasarımda kullanılacak hammaddenin elde edilişinden fabrikasyona, üretim alanının çevre ve canlı yaşama etkisine kadar farklı boyutların hesaba katıldığı bir çalışma anlayışına çağrı niteliği taşıyor.

SONSÖZ

Görsel algıda tasarımın yerinin önemi çok açıktır. Bu rolün davranış bilimleri açısından analizi oldukça yaygın ele alınan bir konudur. Hatta dijital çağda bu konu daha da karmaşıklaşmıştır. Ancak maalesef grafik tasarıma, grafik tasarım mesleğine ve de bu mesleğe ilişkin olarak üniversitelerdeki bölümlere gerekli önem verilmediğine tanık oluyoruz. Bu durumun tebessüm eğrisi bağlamında ele alınması çok yerinde olacaktır.