Edirne Kakava ve Hıdırellez Şenlikleri

Edirne’de 4 Mayıs’ta başlayan Kakava ve Hıdırellez Şenlikleri bugün de devam ediyor. Ben de şenlikleri izlemek üzere Edirne’deyim. Kimi okurların bildiği üzere Türkiye ile Kuzey Makedonya’nın ortak girişimleriyle bu şenlikler 2017’de UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesi’ne girdi.

KENTLERİN İMGELERİ VE EDİRNE

Kentler yaşam tarzları, üretim ve tüketimleri, geçmişten günümüze taşıdıkları kültür ve sanatsal mirasları, olumlu ve olumsuz özellikleriyle algılanmaktadır. Bu bağlamda genel algı gören imgeler de kentle özdeşleşmektedir. Kentlerin bu tarihsel ve kültürel kimlikleri, kent ve ülke ekonomilerinin bacasız fabrikası olmaktadır.

Bu bağlamda Edirne’ye bakarsak, UNESCO kültür mirası listesinde yer alan ‘Selimiye Camii ve Külliyesi’, ‘Kırkpınar Yağlı Güreşleri Festivali’, ‘Ebru: Kağıt Süsleme Sanatı’ ve ‘Hıdırellez ve Kakava Şenlikleri’ gibi unsurları görüyoruz.

KAKAVA VE RİTÜELLERİ

Hıdırellez gibi Kakava da Trakya ve Anadolu Roman geleneğidir. Göçebe Romanların ilkbaharda kışlıklarından ayrıldıklarında üç gün ziyafet, dans ve şarkılar ile Kakava veya Kazan bayramını kutlarlar. Her Roman aile kuzu kurban eder, yoldan geçenleri çiçek ile süslenmiş akşam yemeğine davet eder. Üç günün ardından Romanların başı Çeribaşı’na yıllık vergilerini öderler.

Kakava ‘Tencere/Kazan Bayramı’ olarak da yorumlanır. Ka’kaa, ‘ulusal bayram’ ve ‘silah ve savaş’ anlamına gelmektedir. Edirne fethedilirken Kakava Şenlikleri düzenlenmiş. Edirne’nin fethedildiği 5 Mayıs 1361'de Sazlıdere Savaşı’nı kazanan Türk savaşçıları, 6 Mayıs günü şafak sökmeden önce kanlı elbiselerini Tunca Nehri ’nde yıkamışlar. Edirne 5 Mayıs 1361'de tam güneş tutulması sırasında alınmış. Yıldızlar göründüğü an ateşler yakılmış. Edirne’nin fetih günü ateşlerin yakılması da bir Edirne geleneği haline dönüşmüş.

Romanlar da nehre girmek ve ateş yakmak gibi fetih geleneklerini benimsemişler. Edirne’deki Romanların Çeribaşısı Kakava davetiyelerini 5 Mayıs’tan bir hafta önce kırmızı-beyaz giysi giyerek müzik eşliğinde halka dağıtır.

Kakava’da ateş üstünden atlamanın en yaygın anlamlarından bir ateşin temizleyici ve arındırıcı gücüne inanmaktır. Ateş kötü ruhları, olumsuz enerjileri yok ederek, kişinin bedenini ve ruhunu arındırır, nazarın gitmesi için gerçekleştirilen bir ritüeldir.

Nazar için serçe parmağa kırmızı iplik takılır. / Yakaya veya boyuna mavi boncuk takılır. (Nazar boncuğu değil) / Alnına sönmüş ateş kor külünden sürülür. / Avuç içlerine şeytan kınası yakılır. / Kakava’da kızlar ve kadınlar ot (oğul otu olabilir) toplar (tenekede su le kaynatılır) yıkanır. / Oğul otu bir sürahide geceden bekletilir. Sabah yüz yıkanır. / Nehir kenarından ağaçların bahar dalları, karaçalı dalları kırılır ve ısırgan otları toplanır. Koparılan bahar dalları bolluk ve bereket getirmesi, kötülükleri evden uzak tutması için ev kapılarının üstüne asılır. / Genç kızlar gelinlikler ve güzel elbiseler giyerek Edirne sokaklarında dolaşırlar. Her mahallede ve her sokakta gece yarısına kadar Kakava ateşleri yanar. Kakava ateşinin üzerinden üç defa atlanır. / Genç kızlar gelinliklerinin ve güzel elbiselerini giyerek sabah güneş doğarken Tunca nehrinde yüzlerini yıkarlar. 5 Mayıs’ta kutlanan Kakava Şenlikleri’nde de Baba Fingo’nun (sulara esir düşmüş Roman –Kopt- lideri) Tunca Nehri’nden çıkması beklenir. Roman halk Tunca nehrinde gün ağarana kadar Baba Fingo’yu arar. Kutlama ateşinin üzerinden atlamadan önce katılımcılar bir dilek tutmalıdır. Nevruz ve Hıdırellez, en eski Türk inançlarından biri olan ‘ateş kültü’ için hayat önem taşımaktadır. Ritüeller Kakava’yı da kapsar. Bu törenlerde “su kültü” önemlidir. Bundan dolayı Kakava ve Hıdırellez kutlamaları su kenarında yapılır. Suya girme arınma ve yenilenme anlamına da gelmektedir.

HIDIRELLEZ VE RİTÜELLERİ

Halk kültürüne göre 5-6 Mayıs’ta Hızır ve İlyas buluşacaklar ve her yerde yağmurlar yağacaktır. İnanışa göre bugün de akşam ezanına yakın gül dalı altına dilekler çizilir. Bu inanışın öyküsü şöyledir: Efsaneye göre İskender Babil Şehri’ni almak üzere iken ciddi bir hastalığa tutulur. Büyük İskender’e bakan doktorlar Ab-ı Hayat (Ölümsüz Hayat) suyunu içerse iyi olacağını söylerler. Askerler bu suyu bulmak için yola çıkarlar. Hızır ve İlyas da Hükümdarın ordusundaki iki askerdir. Yolculukta, Hızır ve İlyas diğer askerlerden ayrılırlar. Bir su başında durup, yemek için kurutulmuş balık çıkarırlar. Tam bu esnada su balığa sıçrar, balık canlanır ve suya atlar. Böylece Hızır ve İlyas ölümsüzlük suyunu bulmuş olurlar. Bu sırada bir melek gelir. Hızır ve İlyas’ın kıyamete kadar yaşayacaklarını, fakat Hızır’ın karada, İlyas’ın denizlerde ihtiyacı olanlara yardım edeceklerini bildirir. Hıdırellez günü yani 6 Mayıs’ta Hızır ve İlyas'ın buluştuklarına, onların buluşmalarıyla ölü tabiatın canlandığına inanılır. 6 Mayıs’ın yağmurlu geçmesi, Hızır ve İlyas'ın buluştuklarında sevinçlerinden ağlamalarının ve bulutların da onlara katıldığı düşünülür.

Hıdırellez ritüellerine bakıldığında şunlar gözükmektedir:

Bereket keseleri içine para konur ve gül dalına asılır. / Gül ağaçlarının altında toprağa hayaller çizilir. / Yağmur suyu toplanır. Ruhsal temizlik için yüze, saça ve tüm vücuda sürülür. / Dilek: Su çömleğine su doldurulur. İçine küpe, yüzük atılır, saç tokası atılır. Ertesi gün içinden yüzük, küpeler alınır. Maniler söylenir. / Süt uyutulur. / Varlık (Darlık) mayası hazırlanır.

2024 ŞENLİKLERİ PROGRAMI

Bu yılki program için aşağıdaki bağlantıya bakabilirsiniz: https://www.edirne.bel.tr/icerik/kakava-hidirellez-senliklerinin-programi-belli-oldu

Bugünkünü alıntılayalım: Sarayiçi’nde 04.30’da 9/8 Şarkılar ve ardından Kakava Ritüeli Dans Gösterisi ve de 06.00’da Tunca Nehri’ne Dilek Atma Ritüeli (Fatih Köprüsü) ; Saraçlar Caddesi’nde 12.00’de Mor-İz Kadın Meclisi Darbuka Topluluğu ve Edirne Belediye Bando Gösterisi.
SONSÖZ

Kentlerin bu tür somut olmayan kültürel miraslarına ait etkinliklerin yeterli nitelikte kutlanması dileğiyle.

KAYNAK ÖNERİSİ : Ender Bilar, Edirne, (2 cilt), Hiperlink Yayınları, 2019 ve 2023.