Ekonomi istikrar kalkanı kalkan olacak mı?

Cumhurbaşkanı, adına kalkan koyduğu ekonomik paketi açıkladı ama içinde birçok kesimin memnun olacağı önlemler olmasına rağmen bütünü ile köklü bir önlemler içermiyor. Kalkan başlığı ile herkese kol kanat gereceği zannedilen paket maalesef kalkandan ziyade şemsiyeye benziyor.

GENEL OLARAK

Kalem kalem ve hitap ettiği kesimler itibarıyla inceleyelim:

Bu paketi genel olarak değerlendirdiğimizde likidite yönünden geçici bir süreliğine rahatlatma önlemlerinin hakim olduğunu görüyoruz. Zararların telafisinden veya doğmamasını sağlamaktan ziyade nakit akışta rahatlatma amacı taşıyor.

ÇALIŞANLARLA İLGİLİ

Varlar:

1- KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ

Çalışanlarla ilgili en önemli önlem kısa çalışma ödeneği şartlarının esnekleştirileceği hususu.

Kısa çalışma ödeneğini alabilmek için şartlar var. Korona salgını zorlayıcı sebep kabul edileceğinden başvuru yapılabilecek. Ancak genel uygulamada iş müfettişlerinin onay vermesi şartı var. Bu şart ve benzeri şartların esnetilmesi ve kolaylıkla alınmasının sağlanması gerekiyor. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bununla ilgili düzenlemeyi yapacak.

2- EMEKLİ MAAŞLARI

En az emekli maaşı 1.500 TL olarak ödenecek. 1.500 liranın altında 700-800 bin kişi maaş alıyor. En düşük emekli maaş 1.250 TL. Bütçeye yük yaklaşık 2020 yılında (9 ay *250 TL*800.000 = 1.8 milyar TL) olacak.

3- İHTİYAÇ SAHİPLERİNE YARDIM

Aile, Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından ihtiyaç sahibi ailelere nakdi yardım için 2 milyar TL kaynak ayrılacak.

Bu nakdi yardımın şartlarını bakanlık belirleyip açıklayacak. Bakanlık sosyal yardımlarla ilgili esasları https://www.ailevecalisma.gov.tr/sygm/programlarimiz/sosyal-yardim-programlarimiz/ adresinden öğrenmek mümkün. Ancak bu nakdi yardımların ne zaman yapılacağı bakanlık tarafından belirlenecek.

4- TELAFİ ÇALIŞMA SÜRESİ

Telafi çalışması, 4857 sayılı Kanun'un 64. Maddesinde düzenlenmiş olup; zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile öngörülen yasal izinleri dışında izin verilmesi hallerinde işçinin çalışmadığı bu sürelerin telafisi için işçiye yaptırılacak çalışma türüdür.

Bu süre yasada iki ay olarak belirlenmiş; bu süre dört aya çıkartılıyor.

Yoklar:

Bu pakette çalışanlarla ilgili olmayanları da şöyle sıralayabiliriz:

1- İşsiz kalana maddi yardım yok.

2- Aile sigortası sistemi düşünülmemiş.

3- Çalışanların da birer tüketici olduğu düşünülürse kredi kartı borçları için herhangi bir önlem yok. Çalışılmayan sürede gelir kayıpları nedeniyle ödenemeyecek kredi kartı borçlarının ertelenmesi gibi önlemler bekleniyordu.

4- İşçi çıkartma konusunda zorlayıcı bir şart getirilmedi. Sadece tavsiye var.

5- Çalışanların ücretli izne çıkartılması halinde izin süresince ücretlerinin işsizlik fonundan karşılanması talebi karşılanmadı.

6- Trump’ın taahhüt ettiği gibi çalışanlara nakit yardımı yok.

KAMU YÜKÜMLÜKLERİ

Varlar:

Kamu yükümlüklerinde (beyan ve ödemeler) kısa ve orta vadeli ertelemeler var.

1- Konaklama vergisi ile turizm tanıtma fonuna kesinti 1 Nisan’da başlayacaktı. 1 Kasım’a ertelendi.

2- Nisan-Mayıs-Haziran dönemlerine ait birçok sektörün muhtasar-KDV tevkifat-SGK beyan ve ödemeleri 6’şar ay ertelendi.

3- Oteller Hazineye ait yerleri kullanıyorlar ve Hazine'ye irtifak/kullanım bedeli ödüyorlar. Bu bedeller altı ay süreyle ertelendi.

4- İç hava taşımacılığında KDV oranı üç ay için yüzde 18’den yüzde 1’e düşürüldü. Bu en çok eleştirilen konulardan biri. Eve kapanmış bizler bu üç ay içinde nereye seyahat edeceğiz de bu seyahat ucuzlaması bize avantaj yazacak? Buna da şaka diyelim.

Yoklar:

1- Vergi ve sigorta prim borçlarının yeniden belli bir süre için faizsiz en az 18 ay taksitlendirilerek ödenmesi. Piyasalar yeni yapılandırma bekliyor.

2- Ülkemiz için en önemli sektörlerin başında turizm geliyor. 2020 yılında 58 milyon turist gelmesi ve 41.5 milyar dolar gelir bekleniyordu. Hedef buydu. Korona sonrası bunun gerçekleşmesi olanaksız. Sektörün 10 milyar dolardan daha fazla zarar yazması muhtemel. Bu nedenle konaklama vergisinin kaldırılması en doğru önlem olacaktır. Ancak pakette erteleme geldi.

3- İşçinin ve İşverenlerin işsizlik fonuna yaptığı yüzde 1 ve yüzde 2 katkının mücbir sebep süresince yapılmaması hususunda beklenti vardı. 130 milyar TL bakiyesi olduğu tahmin edilen İşsizlik Fonu’nun kaynağı azalmasın diye bu beklenti karşılanmamış gözüküyor.

4- 2020 yılında tüm işletmeler büyük zarar yazacak. Bu zararların geçmiş yıl karlarına mahsup edilmesi hususunda CHP’nin kanun teklifi var. Diğer yandan KDV iadelerinde gecikmeler nedeniyle avans sistemi getirilmesi da bu kanun teklifinde yer alıyor.

5- Temizlik malzemelerinde KDV oranı sıfırlanmadı.

6- İşçilerden kesilen vergi ve sigorta primlerinin ödenmesinin ertelenmesi aslında işveren tarafından işçinin parasının kullanılması demek. Bu da yanlış bir uygulama olarak tartışılıyor.

FİNANSAL ÖNLEMLER

Finansal önlemler daha çok borçların ertelenmesine yönelik.

1- Kredi Garanti Fonu kaynaklı kredi limiti 25 milyar liraya yükseltildi. İşletmelere daha kolay kredi verilmesi sağlanmak hedefleniyor. Ancak tek başına turizm sektörünün kaynak açığı en az 10 milyar dolar. Bu limitin yeterli olmayacağı değerlendiriliyor.

2- Konut kredilerinde getirilen teşvik çoğu kimseyi tebessüm ettirdi. Bu zor günlerde kim konut almak için bankalara koşacak.

Getirilen teşvik şu: Değeri 500 bin liranın altında olan konutları alacakla banka kredisi istediklerinden satış bedelinin yüzde 90’nı kredi olarak alabilecekler. 400 bin liralık bir konutta 360 bin lira kredi alınabilecek. Bu oran yüzde 80. Yüzde 10’luk bir avantaj getiriliyor. Örnek rakamımızda 40 bin lira daha bir kredi avantajı demektir.

Bu teşvik aslında bu vesile ile konut sektörüne acaba bir canlılık getirebilir miyiz, desteği.

3- Halkbankası’ndan kredi alıp ta nisan-mayıs-haziran taksitlerini ödemekte zorlanacak esnaf ve sanatkârlara üç aylık faizsiz bir erteleme getiriliyor.

Bu üç ay yeterli bir süre olmaz. Esnafın bu üç ay içinde işlerini yoluna koyması beklenmemelidir.

4- İşletmelerin nisan-mayıs-haziran aylarında kredi borçlarında temerrüde düşmeleri halinde sicillerine mücbir sebep şerhi düşülerek kredi almalarındaki zorluk giderilecek. Oysa herkes sicil affı bekliyordu.

ASLINDA OLMASI GEREKENLER

Paketin ismi kalkan ama ekonomiye pek kalkan olacağa benzemiyor. Temel sorunlar çözülmeyecek ve kaynakların rasyonel kullanılmayacağı yönünde kaygılar giderilmemiş durumda.

1- Önlemler içinde nakit ödeme tutarı net yaklaşık 4 milyar TL var. Bütçeye gelecek yük ertelemeler nedeniyle bütçe nakit akışında olacak bozulmanın finansman maliyeti olacak.

2- Beklenirdi ki; 2020 yılı için 18.8 milyar TL olan şehir hastanelerine ve köprü, tünel, otoyol garanti ödemeleri de ertelensin. Bundan hiç haber yok.

3- İşsizlik Fonu kaynaklarının işletmelerin kurtarılmasında ve KGF için kullanılmaması hususunda bir şeffaf taahhüt yok. Bu nedenle İşsizlik Fonu kaynakları kullanılacak diye kaygı duyuyoruz.

4- AVM’ler ile ilgili bir düzenleme yok. Mantar gibi yayılmasına izin verilen AVM’ler ve buralardaki işletmeler batma riski ile karşı karşıya. Bu kadar AVM’yi Türk ekonomisi kaldırmaz, dedik. Olan oldu.

Türkiye’de toplam AVM sayısı 435. Bu AVM’lere 150 milyar dolar yatırım yapıldı. Yarattığı ciro 160 milyar dolar. İstihdam edilen 530 bin kişi. Buradaki işletmelerin kira ve aidat ödemeleri nasıl ödenecek? Zincir etkisi kendini nasıl gösterecek? Büyük tedirginlik var.

5- Tarım ve çiftçi bu pakette yok. Unutulmuş desek; olmaz. Tarım bu iktidarın gündeminde yok.

SONUÇ, YANİ

Bardağın dolu tarafından bakarsak pakette olumlu şeyler var. Yasal düzenlemeler gerektiren önlemler Meclis’te daha iyi hale getirilebilir.

100 milyar liralık bir paket olduğunu hesaplayamadık. Nasıl bir matematikle bu önlemlerin maliyeti 100 milyar TL oluyor, pakette ortaya konmamış.

Temel ve çoğu kesimin beklediği radikal önlemler yer almıyor.

Yani, cılız bir paket diyebiliriz. Paket paket yumurta, sakın beni unutma, dedik. Ama çoğumuz unutulduk.