Emekliler size ne yaptı?

Aslında bu hafta başka bir konuda yazacaktım fakat, tam da yazımı toparlamak üzere oturduğum sırada; iflah olmaz bir ana akım TV kanalında Türkiye’deki sosyal güvenlik sistemine ilişkin çarpıtmalarla dolu bir habere rastladım. Bu hafta “Düşün emeklilerin yakasından” demeye geldim.

***

Dünyanın en genç emeklilerinin Türkiye’de olduğu gibi gayet eleştirilebilecek bir noktadan girilmiş habere. EYT ile ortalama emekli yaşının 48’e düştüğü ile devam edilmiş; KJ’de “Avrupa’da emeklilik yaşı Türkiye’nin 2 katı” denilecek kadar ileri gidilmiş ve Avrupa’da yaşam süresi en az 96’ya çıkarılmış! EYT ile erken emekli olanlardan çalışmaya devam etmeyenler itinayla bulunarak röportajlara eklenmiş.

***

EYT düzenlemesinin olumsuz etkilerini konuşmak kolay. Zaten bu köşeden EYT savunulmayacak. Ancak faturayı adeta emekli olmayı tercih edene kesmek; önünü arkasını çok da hesaplamadan, yeni mağdurlar yaratacak politikaları seçim telaşıyla milletin önüne getiren iktidarın sorumluluğunu da gizlemekten öteye gitmiyor.

***

Sosyal güvenlik sisteminin finansal sürdürülebilirliği için “4 çalışan 1 emekliye bakar” hesabı herkesin dilinde. Maaşallah tam da bu nedenle ülkemizde de herkes sosyal güvenlik uzmanı olmuş durumda. Ben, 4 çalışanın 1 emekliye baktığı herhangi bir Avrupa ülkesi bulamadım. Aksine Eurostat verilerine göre Avrupa’da aktif/pasif oranı ortalaması Eurostat ve OECD ülkelerinin verilerine göre 2021 yılında 1,6 civarı iken; Türkiye’deki güncel durumda bu oran -sevinebilirsiniz EYT etkisiyle- Kasım 2024 itibariyle 1,62’ye gerilemiş durumda.

***

Bununla beraber Türkiye, Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında en düşük ortalama emekli ve hak sahibi aylığına sahip ikinci ülke. DİSK-AR verilerine göre 2021’de Türkiye’de ortalama emekli ve hak sahibi aylığı 237 avro. Avrupa ülkeleri içinde Türkiye’den daha düşük emekli ve hak sahibi aylığına sahip ülke 224 avro ile Bulgaristan. Türkiye’den daha düşük emekli ve hak sahibi aylığına sahip ülke sayısı 2012’de 9 iken 2021’de 1! Avro cinsinden ortalama tüm emekli ve hak sahibi aylıklarının Türkiye’de 2012 ve 2021 arasında yüzde 33,6 azaldığını da eklemeden geçmeyelim. Öte yandan 2002’de ortalama emekli aylıkları asgari ücretin yüzde 22 üzerindeyken 2023’te yüzde 26 altına düştü.

***

SGK Aralık 2024 verileri de açıklandı. Buna göre bütçenin üzerindeki kambur (!) emeklilerin GYSH’den aldığı pay 2024’te yüzde 33’e geriledi. 15 yıl önce bu oran yüzde 58 idi.

***

Türkiye’de en düşük emekli aylığı 14 bin 469 TL.

Önümüzdeki Ramazan Bayramı için ise ikramiyelere 1000 TL artış yapıldı. 1000 lira 2 kilo baklava etmiyor; bugün toruna 200 lira harçlık da yetmiyor. TBMM Genel Kurulu, salı günü emekli bayram ikramiyesinin 4 bin liraya çıkarılmasını da içeren kanun teklifini görüşecek. Ancak bu rakamın yeterli olup olmadığı da tartışma konusu.

TÜRK-İŞ’e göre açlık sınırı 23 bin 324 TL; yoksulluk sınırı 75 bin 973 TL. Yarım kilogram kıymanın fiyatını yazmaya elimiz varmıyor. Kiraya gelmiyoruz bile.

***

İşin özü; sosyal güvenlik sistemi bir ahlak meselesidir. Sistemin sürdürülebilirliği de o ülkenin vatandaşlarının huzuru ve geleceğe ilişkin beklentileriyle doğru orantılıdır. Türkiye’deki tabloya göre; çözüm ve yeni bir ahlak inşası için reformlar yetmeyecek gibi görünüyor.