Enflasyon ve faiz oranları: ABD deneyimi - 1

ABD Merkez Bankası bir kez daha ikilem içinde. Tüketicilerin ve işletmelerin borç ödeme maliyetleri üzerindeki baskıyı hafifletmek ve belki de stagflasyonist bir ekonomiden (yani daha yüksek enflasyonla birlikte düşük büyüme ya da hiç büyüme olmaması) kaçınmak için politika faiz oranını yakında indirecek mi; yoksa enflasyonun yıllık yüzde 2'lik hedefine doğru düşmesini sağlamak için mevcut borçlanma faiz oranını koruyacak mı?

Ana akım ekonomistler ve finansal varlık yatırımcıları bu soruya yanıt arıyor. Ancak asıl önemli olan konu bu değil. Fed'in mevcut ikileminin asıl gösterdiği şey, bir kez daha “para politikasının” (yani merkez bankalarının faiz oranlarını ve para arzını ayarlamasının) hane halkı ve işletmelerin ödemek zorunda olduğu mal ve hizmet fiyatlarındaki enflasyonu kontrol etmede çok az etkisi olduğudur.

ENFLASYON NEDEN YÜKSELDİ?

Merkez bankacıları ve ana akım ekonomistler para politikasının enflasyon oranları üzerinde bir fark yarattığını savunmaya devam ediyor. Ancak kanıtlar bunun tam tersini gösteriyor. Para politikasının bir ekonomideki “toplam talebi”, harcama yapmak için (ister tüketim ister yatırım olarak) borçlanmayı daha pahalı ya da daha ucuz hale getirerek yönettiği varsayılır. Ancak 2020'de salgın çöküşünün sona ermesinden bu yana yaşanan son enflasyonist artış deneyimi açıktır. Enflasyon, zayıflayan ve tıkanan tedarik zincirleri ve imalat üretimindeki yavaş toparlanma nedeniyle yükseldi, hükümetin harcama çılgınlığı ya da “aşırı” ücret artışları veya her ikisinin neden olduğu “aşırı talep” nedeniyle değil. Enerji ve gıda kıtlığı ve fiyatları azaldığında, küresel tedarik zinciri tıkanıklıkları azaldığında ve üretim toparlanmaya başladığında enflasyon da düşmeye başladı.

Enflasyonun talep kaynaklı değil arz kaynaklı olduğuna dair geçmişte ortaya çıkan kanıtların üzerinden geçmeyeceğim. Ancak bu, merkez bankası para politikasının enflasyonu düşürmek için çok az kredi alabileceği anlamına geliyordu. Ve işte sorun da burada. Enflasyon oranları özellikle ABD'de yeniden yükselmeye başladı. ABD'nin çekirdek enflasyonu (aslında gıda ve enerji fiyatları hariç tutulmaktadır) 3 aylık ortalamada yılda yüzde 4'ün üzerinde artmaktadır.

Bunun iki nedeni var. Birincisi, gıda ve enerji fiyatları yeniden yükselmeye başladı. Husiler (Ensarullah) Kızıldeniz'de gemilere saldırırken ve İsrail Gazze'deki savaşı İran'a doğru genişletirken petrol fiyatları yükseldi.

FED’İN İKİLEMİ

Ve sanayi için kilit bir hammadde olan bakırın arzı yetersiz ve şu anda rekor bir fiyatı var.
Fed bir ikilem içinde ve ana akım iktisatçılar, enflasyonun para arzının üretimden fazla artmasından kaynaklandığı teorisi olan monetarizmin etkinliğini yeniden gözden geçirmek zorunda kaldılar. Merkez bankaları sözde enflasyonu düşürmek için para arzı büyümesini sıkıştırıyor. Ancak ana akım sesler belirsizlik gösteriyor.

FT geçen hafta yüksek faiz oranlarının "Para politikasının neleri yapabileceği ve neleri yapamayacağı konusunda gerçekçi olmamız gerekiyor" yorumunu yapan FT, "Yüksek faiz oranlarının artık başarabileceklerinin sınırları" başlıklı bir makale yayınladı. Makalede, "para politikasının etkinliği, etrafındaki yapısal ekonomik etkenlere de bağlıdır. Sonuçta, mali krizden önceki ılımlı enflasyon dönemi elastik üretim ve enerji arzı ile desteklenmiştir. İleriye baktığımızda, bölgeselleşme, jeopolitik ve daha az destekleyici demografik özelliklerden kaynaklanan arz şokları devam ettikçe, talebi etkilemek için güvenilir olmayan gecikmelerle oranları kullanmak, verimlilik artışları dengelenmedikçe, oynaklığa bir reçetedir." Makale şu sonuca varıyor: "Fiyat istikrarı tartışmalarında mali ve arz yönlü politikalara daha fazla önem verilmelidir. Ne de olsa, tesisat bozuksa arızalı bir musluk daha da işe yaramaz hale gelir."

İDDİALAR İLE KANITLAR ÖRTÜŞMÜYOR

Bununla birlikte makale, Fed ve diğer merkez bankaları tarafından uygulanan para politikasının enflasyonu düşürmeye yardımcı olduğunu iddia etmeye devam etmiştir. Makalede bu iddia için Uluslararası Ödemeler Bankası ve İngiltere Merkez Bankası'ndan çeşitli makalelere atıfta bulunulmuştur. Ancak bu kaynaklara gittiğinizde, kanıtların yine aksi yönde olduğunu görüyorsunuz. BoE'nin (İngiltere Merkez Bankası) alıntılanan makalesini ele alalım: "2021'de Birleşik Krallık enflasyonu kıtlık ve enerji fiyat şoklarıyla, 2022 ve 2023'te ise gıda fiyat şokları ve işgücü piyasasındaki sıkılıkla açıklanıyor. Enflasyon beklentileri modelin öngördüğünden daha iyi çıpalanmıştır. Koşullu projeksiyonlar, Birleşik Krallık enflasyonunun 2023 yılında dezenflasyonist enerji ve gıda fiyat etkilerinden dolayı keskin bir düşüş göstereceğini, ancak düşüşün daha sonra belirgin bir şekilde yavaşlayacağını göstermektedir." Yani “aşırı talep” ile pek ilgisi yok

NEDENLERE ODAKLANMIYORLAR

Parasalcılığın merkezi olan Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) bile enflasyonun aşırı para arzından ve hatta aşırı talepten kaynaklandığını iddia ederken ikna edici olmaktan uzaktır. BIS raporu, dikkatini enflasyonist yükselişin ilk nedenlerine değil, işçilerin “sıkı” işgücü piyasalarından yararlanarak ücretleri artırma riski nedeniyle enflasyonun “yapışkan” olma ve fazla düşmeme olasılığına odaklıyor. BIS, işçi ücretlerinin salgının sona ermesinden bu yana ortalama fiyatlardaki yüzde 20'den fazla artışı yakalamaya çalışmasından ziyade şirketlerin karlılığına vuracağı darbe konusunda endişeli. "Daha sıkı piyasalarda, pazarlık gücünün işçiler lehine kayması ve ücretler ile fiyatlar arasındaki geçişkenliğin güçlenmesi olasılığı daha yüksektir." Aman Tanrım! Ancak BIS bile "arz tarafındaki olumsuz demografik eğilimlerin ve salgına bağlı tercih değişikliklerinin bu dinamikleri açıklamada uzun bir yol kat edebileceğini" kabul ediyor.

Enflasyona ilişkin son ana akım argüman ise enflasyon beklentileridir. Gördüğünüz gibi, hanehalkları ve hatta şirketler enflasyonun hızlanmasını bekler, böylece hanehalkları daha fazla satın alır ve şirketler fiyatları daha fazla artırarak daha da yüksek enflasyon elde eder. Beklenti teorisi aslında bir teori değildir. Sadece enflasyon zaten yükseliyorsa işe yarayabilir ve bu nedenle ilk yükselişi hiçbir şekilde açıklayamaz. Beklenti teorisi, yükselen enflasyonun bir açıklaması olarak çürütülmüştür. Şimdi düşen enflasyonla birlikte, bu “teori” için kanıtlar zayıf kalmaktadır.