FAO Gıda Güvencesi ve Beslenme Raporu 2023 (I)

Günümüzde güvenlik kavramına ilişkin genişletilmiş tanımlamaya gıda güvenliği de girmektedir. Gıda güvenliği konusu ele alınırken gıda güvencesi, gıda egemenliği ve gıda paylaşılabilirliği kavramları ile birlikte ele alınmaktadır. Bu konuda Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Örgütü (FAO) ve kimi uluslararası kuruluşların birlikte hazırladığı “The State of Food Security and Nutrition in the World” adlı bir rapor her yıl yayınlanmaktadır (FAO, IFAD, UNICEF, WFP and WHO, 2023). Diğer yandan günümüzde gelişme modeli olarak “Birleşmiş Milletler 2030 Gündemi: Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA)”nın uluslararası düzlemde genel kabul görmüş olduğu görülmektedir. Bu modelde yer alan 17 adet SKA’nın içinde özellikle biri de gıda güvenliğini ilgilendirmektedir. Bu sürdürülebilir kalkınma amacı, ‘Açlığa Son’ kısa başlığıyla anılan SKA 2 olup, açılımı da “Açlığı bitirmek, gıda güvencesine ve iyi beslenmeye ulaşmak ve sürdürülebilir tarımı desteklemek” olarak verilmektedir. FAO da andığımız son 2023 raporunda hem SKA 2 hem de SKA11 perspektifini entegre olarak esas almış gözükmektedir. Raporun bu yılki alt başlığı şöyle: “Kırsal - Kentsel Sürekliliğinde Kentleşme, Tarım Sistemlerinde Dönüşüm ve Sağlıklı Diyetler”.

GIDA SORUNSALINDA KAVRAMLAR

Gıda sorunsalı ele alınırken “security, safety, shareability, sovereignty” kavramları birlikte ele alınmalıdır. Kavramların İngilizceleri dilimize çevrilirken ortaya çıkan kimi karışıklıklar olup onları netliğe kavuşturmak yararlı olacaktır. Belirtmeliyiz ki, “security” kavramını gıda konusunda güvenlik olarak çevirmeyip, güvence olarak çevireceğiz. “Safety” için de güvenlik sözcüğünü yeğleyeceğiz. “Safety” için de güvenlik sözcüğünü yeğleyeceğiz. Gıda yazını ışığında bu tür bir çevirinin daha uygun olduğu kanısındayız.

GIDA GÜVENCESİ (FOOD SECURITY)

Herkesin aktif ve sağlıklı bir yaşam için diyet gereksinimleri ve gıda tercihleri ışığında her zaman fiziksel, sosyal ve ekonomik olarak yeterli, güvenli (safe) ve besleyici gıdaya ulaşabilme durumudur. Gıda güvencesinin dört boyutu vardır: gıdanın üretim ve dağıtım bazında bulunabilirliği (availability), gıdaya hanehalkının ulaşılabilirliği (access), gıdadan hanehalkının yeterli besini ve enerjiyi alabilmesi anlamında yararlanılabilirliği (utilization) ve bu durumun hanehalkı için her zaman istikrarlı biçimde olması (stability).

Gıda güvencesinin belli bir bölgede belli bir zaman aralığı için olmaması durumuna “ani gıda güvensizliği (acute food insecurity)” denilir ve kısa erimli önlemlerle çözümlenebilir. Yapısal nedenlerle uzun bir dönem boyunca ısrarlı biçimde gıda güvencesizliği durumuna “süreğen gıda güvencesizliği (chronic food insecurity)” denilir ve orta ve uzun vadeli önlemlerle çözümlenebilir. Kimi yazarlarca açlık ve gıda güvencesizliğinin zıddının aşırı şişmanlık olduğu belirtilerek kökendeki eşitsizliğe dikkat çekilmektedir.

GIDA GÜVENLİĞİ (FOOD SAFETY)

Tüketilen bir gıda maddesinin bir sağlık sorununa yol açmamasına ilişkin kesinliği sağlamak için gereken gıda yönetimini ifade eden kavramdır. Sürekli çıkan yeni teknolojiler ve yeni süreçler ve çözüm için gereken iş birliğinin büyümesi bu kavramın sürekli değişkenlik göstermesine yol açmaktadır. ABD’deki FDA (Gıda ve İlaç Örgütü) bu kavramın kapsamını güvenli (safe), sağlıklı (wholesome), içme suyu ve kanalizasyon boyutlarında sıhhi (sanitary), yasalara uygun olarak düzgün biçimde etiketlenmiş ve yanı sıra kimi belirlenmiş alanlarda çaba harcanması olarak tanımlıyor. Bu alanlar da şöyle: Gıda kaynaklı mikrobik hastalık, gıdaların içindeki doğal toksinler, gıdalardaki -tarımsal mücadele ilaç vb.- kalıntılar, gıdalardaki besin ögeleri, yasal olarak onaylanmış gıda katkı maddeleri, genetiği değiştirilmiş organizmalar.