Filistin – İsrail Savaşı’nın Tevrat’taki kökleri

İki gün önce instagramda önüme Tom Jones’un bir videosu düştü. “My, my, my, Delilah! Why, why, why Delilah? Türkçesi“Benim, benim, benim Delilah’ım! Neden, neden, neden Delilah” diyor şarkıcı. Kimdir Delilah (Dilayla)? Baştan çıkardığı erkeklerin felaketine neden olan Filistinli güzel mi güzel bir kadın.

Hem Tevrat’ta hem de İncil’de geçen 3000 yıllık “Samson ile Delilah” hikâyesini anımsayıverdim. Bakınız İsrail-Filistin Savaşı’nın kökleri nerede saklı? İnanması zor ama binlerce yıl önce Kudüs’te yaşanan bir mitte. Onlarda mitsel başlangıç son derece önemli! Öyle ki geçmişi, bugünü hatta geleceği aynı anda yaşıyorlar. Yahudi halkı için zamanda bir bölünme ya da kesinti yok! Nasıl mı?

MÖ 12. Yüzyılda, İsrail Halkı, Filistinlilerin Esareti Altındadır

Mite göre Filistin Krallığı, İsrailoğulları’na zulmetmektedir. İsrailoğulları’ndan Samson, Filistinlilere karşı direnişte lider olan bir halk kahramanıdır. Tanrı, Samson’a Herkül gibi insanüstü özellikler vermiştir. Elleriyle bir aslanı öldürebilecek kadar güçlüdür. Bir keresinde bir eşek çenesi kemiği ile binlerce Filistinliyi öldürmüştür. Esir düştüğünde Gazze’nin demir kapılarını pençeleriyle tek seferde açarak kurtulur. Ama bir zaafı vardır. Filistinli kadınlara olan düşkünlüğü!

Samson, Filistinli Delilah’a âşık olur. Fakat bir süre sonra Samson’un gönlü Delilah’ın kız kardeşi Semadar’a kayar. Kız kardeşiyle aldatıldığını öğrenen Delilah çok öfkelenir. Samson’dan intikamını almaya kararlıdır. O’nun gücünü elinden almak hem ona hem de İsrailoğulları’na en büyük cezadır. Kahramanın kudreti ise uzun saçlarında saklıdır. Delilah, bir gece, sevgilisi uyurken saçlarını keser.

Samson, defalarca Filistinliler tarafından öldürülmeye çalışılmıştır. Delilah, Filistinlilere Samson’u teslim edeceğine dair söz verir. Ama bir şartı vardır. Kahramanın bir damla kanı akıtılmayacaktır. Filistinliler, Delilah’a verdikleri sözü tutmazlar. Samson’un gözlerine mil çekerek onu prangaya vururlar. O, artık değirmen taşını çeviren bir tutsaktır. Filistinliler bununla da yetinmezler, İsrailoğulları’nı daha da küçük düşürmek için Samson’u Karnak Tapınağı’na getirirler.

Delilah Yaptıklarından Pişman Olur

Bütün Filistin halkı, Samson’u seyretmek için tapınakta toplanır. Samson’un üstüne cüceler tarafından ağ atılır, yere düşürülür. Samson’un onlara yaptığı gibi ellerindeki çene kemikleriyle vücudunda yaralar açarlar.

Delilah sevgilisini öyle görmeye dayanamaz. Yanına gelerek onu hâlâ sevdiğini söyler. Samson, Tanrı’dan eski gücüne kavuşmasını diler. Saçları biraz uzayan Samson’a Tanrı eski gücünü bahşeder. Delilah’a kendisini tapınağın iki sütunu arasına getirmesini, kendisinin de oradan uzaklaşmasını ister.

Samson, iki sütunu güçlü elleriyle itmeye başlar. Filistin halkı ise onun haline kahkahalarla gülmektedir. Tapınağı terk etmeyen Delilah, yaptıklarından pişman hüzünle Samson’u seyretmektedir. Sütunlar, Filistinlilerin şaşkın bakışları arasında çatırdayarak yıkılır, tapınak yerle bir olur. Samsun ile Delilah da dahil bütün Filistin halkı yıkıntıların altında kalır.

Sanatta “Samson ile Delilah”

1609 tarihli, Rubens’in “Samson ve Delilah” tablosunda hayat kadını olarak betimlenen Delilah, koynundaki Samson’un saçlarını kesmektedir. Delilah’ın arkasındaki yaşlı kadının ise Delilah’ın satıcısı olduğu söylenir. Samson’ın saçlarını kesen Filistinli adam; makası, saç öbeğini tutan ellerini birbirine çapraz şekilde konumlamıştır; bu da Samson ile Delilah arasındaki aldatmacayı, makas ise ihaneti temsil eder. Nişte aşk tanrıçası Venüs ile oğlu Cupid’in heykelleri, Samson’un içine düştüğü durumun nedeninin aşk olduğunu vurgular. Kapıda bekleyen Filistin askerleri ise resmi derinleştirerek Samson’un kaderini gösterir.

Yönetmenliğini Cecil B. DeMille’in yaptığı, Hedy Lamarr ile Victor Matura’nin başrollerini üstlendiği 1949 yapımı Samson ile Delilah filmi, Antik Filistinliler ile İbraniler arasındaki dinamiği devam ettirir. Filmin müzikleri de en az film kadar ses getirir.

Leonard Cohen de 1984’te bestelediği “Hallelujah” şarkısında Delilah’ın intikamını anlatır:

“Hallelujah (şükürler olsun)

Belki yukarıda bir Tanrı var

Fakat aşktan öğrendiğim tek şey

Silahını senden önce çeken birini nasıl vuracağın oldu

Ve bu gece duyabileceğin bir ağlayış değil

Işığı görmüş birisi değil

Soğuk ve kırık bir Yakarış’tır.”

Yahudi Halkı, Samson’a Yapılanları Unutmuyor, Belleğinde Capcanlı Tutuyor

Eliade’ye göre eski kültürlerin çoğunda insanın “bugün” gerçekleştirdiği eylemlerin çoğu, zamanın başlangıcında bir tanrı ya da bir kahraman tarafından ilk kez gerçekleştirilen bir davranışın, bir eylemin tekrarıdır.

Kutsal metinlerde geçen mitler, Yahudi toplumunun bilincinde yıllardır arketipsel rol üstlenerek yaşatılmaktadır. Bildiğiniz gibi “arketip” bilinçli ya da bilinçsiz, insan davranışlarını biçimlendiren, kişinin kendisini hem önemli hem de kutsal görmesini sağlayan rol modellerdir. Bunlar toplumların kültürel mirasını oluştururlar. Aktarılan arketipler, coğrafi konum ya da zaman gözetmeksizin imgeleriyle benzer düşüncelere yol açarlar. Beklenmedik zamanda ortaya çıkarak topluluğun üyelerinin bilinçaltında farkında olmadan, olumlu ya da olumsuz, davranışlara yön verirler.

Samson ile Delilah miti, Yahudi toplumun kolektif bilinçaltında öylece durmaktadır.