Fortune 500 şirketlerinin sürdürülebilirlik performansları

Fortune Türkiye Dergisi’nin (FT) her yıl yayınladığı 500 Büyük Şirket (BBŞ) çizelgesine giren şirketler üzerinden hazırlanan Fortune Türkiye & CRIF Sürdürülebilirlik Araştırması (FT&CRIF-SA) sonuçları derginin Nisan 2023 sayısında yayınlandı. Meraklısı ayrıntılar (hangi şirketlerin katıldığı bilgisi vs.) için dergiye bakabilir. Kısa bir özet paylaşımı yapalım.

FORTUNE 500’ÜN VERİ SETİ YETERLİLİĞİ

Son dönemde gündeme gelen ESG Raporlaması (Çevresel, Sosyal, Kurumsal Yönetişim) bağlamında artık şirketlerin değeri üç boyutlu ölçülmektedir. Peki, şirketler yönetim stratejilerinde Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (BM-SKA) ve ESG Raporlamasına ne ölçüde önem veriyorlar? ESG Raporlaması yaptığını söyleyen şirketler bu üç bileşenin her birini hakkıyla kapsıyorlar mı? FT&CRIF-SA sonuçlarına bakılırsa durum pek iç açıcı değil. FT-BBŞ’in sürdürülebilirlik performansını ölçümleyebilecek paylaşılabilir veri setine sahip olanlarının sayısı sadece 88 imiş. Ekonomik anlamda büyüklük ile sürdürülebilirliğe önderlik farklı şeyler kuşkusuz!

ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ

Çalışmada BM-SKA ve ESG Raporlamasında kullanılan Küresel Raporlama İnisiyatifi (GRI) Standartları bağlamında bir algoritma geliştirilmiş. Şirketlerden çevresel, sosyal, kurumsal yönetişim, şirket ve sektör bazlı olmak üzere beş ana başlıkta toplanan 60’ı genel, 30’u sektörel 90 adet soruya yanıt vermeleri istenmiş. FT-BBŞ’in 146’sı katılmak istememiş, diğer 354 şirketten 167’si havuza girmiş ama yalnızca 88’inin puanlamaya girebilecek veri setine sahip olduğu anlaşılmış. Yanıtlar doğrulama ve tutarlılık incelemesinden geçirilmiş. Sonra da şirketler puanlamaya tabi tutulmuş.

SONUÇLARA GENEL BAKIŞ

Sonuçlara bakıldığında şirketler ESG üçgeninde E’nin yani çevresel boyutun bir öncelik olduğu görünüyormuş. Şirketlerin sosyal ve kurumsal yönetişim boyutlarına ait notları görece daha düşükmüş. Biraz rakamlara bakarsak, araştırmaya katılan şirketlerin yüzde 55’i çevre boyutunda en iyi not düzeyini ifade eden “A” ve “B” notlarını almışlar, ama kurumsal yönetişimde bu oran yüzde 39’a düşmüş, sosyal boyutta ise durum daha da vahim imiş: yüzde 26!

PUANLAMA DİZGESİ VE ŞİRKETLERİN DAĞILIMI

Puanlama dizgesinde harfler ve anlamları şöyle tasarımlanmış: ‘A’ mükemmel, ‘B’ iyi, ‘C’ orta, ‘D’ yeterli, ‘E’ zayıf.

88 şirketin, 19’u ‘A’, 33’ü ‘B’, 14’ü ‘C’ almış. Toplam 88 şirketin yüzde 75’i (yani 66 şirket) sürdürülebilirlikte dünya standartlarında orta ve üstünde bir performans yakalamış gözüküyor. 22 şirket ise ancak ‘D’ ve ‘E’ notu alabilmişler, yani yürüyecekleri yol uzunca! Ancak, genel bakışta belirtildiği üzere ‘A’ ve ‘B’ alan şirketlerin bile sosyal ve kurumsal yönetişim puanları düşük, notlar genelde ‘D’ ve ‘E’ olmuş!

ŞİRKETLERİN RİSK SİSTEMİ VAR MI?

Şirketlerin sadece yüzde 52’si çevresel ve sosyal riskler de dahil bir işletme risk yönetim sistemi bulunduğu yanıtını vermişler. Şirketlerin yüzde 32’si şirket olarak riskleri kendi iç mevzuatına dayalı yönettiklerini belirtmiş. Şirketlerin yüzde 16’sı da  çevresel ve sosyal riskler de dahil risk yönetim sistemlerinin olmadığı yanıtını vermişler. Acaba şirket yönetiminde risk ve getiri ikileminde yapılması gereken stratejik yönetimi nasıl icra ediyorlar bu şirketler diye sormadan edemiyoruz! Şirketlere salık vermiş olalım. The Economist dergisinin EIU biriminin ESG Risklerine ait ölçüm hizmeti de var, meraklısı yazının sonunda Dipnot (1)’de verilen bağlantıya bakabilir. 

KİMİ ÖZGÜL BULGULAR

Şirketlerin yüzde 74’ünün sosyal ve çevre ile ilgili standartlara uymadığı ortaya çıkmış. Şirketlerin sadece yüzde 52’sinin sürdürülebilirlik stratejisi ve raporlaması varmış! Şirketlerin sadece yüzde 59’unda sürdürülebilirlik uzmanı varmış, yüzde 49’unda ise yokmuş. Eh, bir de iyi bulgu: şirketlerin yüzde 80’i sürdürülebilirlik performanslarını nice göstergelerle ölçüyorlarmış. Ölçme işi bir metod işidir, iki göstergeyle ‘ölçüyorum’ denilmişse o olmaz elbette.

ÇEVRE BOYUTU NE ALEMDE?

Şirketlerin yüzde 72’si emisyon ölçümü yapıyormuş. Sadece 26 şirket karbon ayak izi ölçüyormuş, geri kalan yüzde 70’te ölçüm mafiş imiş. İklim krizi açısından önemli bir gösterge olan enerji verimliliği konusunda ise şirketlerin yüzde 39’unun bir önlem almadıkları ortaya çıkmış.

YA KURUMSAL YÖNETİŞİM?

88 şirketin tamamına yakınında yönetim kurulu varmış ama yüzde 31’inde yönetim kurulunda ‘bağımsız üye’ yokmuş.

SOSYAL BOYUTTA DURUM ASOSYAL Mİ?

Şirketlerin yüzde 66’sında yönetim kurulunda kadınların oranı yüzde 30 dolayında kalmış. Maaşlarda cinsiyet eşitliği durumu olan şirketlerin oranı yüzde 46. Şirketlerin yüzde 39’u toplum yararına yatırımda bulunmamışlar. Şirketlerin büyük bölümü (yüzde 74’ü) ISO 26000  Sosyal Sorumluluk Standardı’na uymuyorlarmış.

SONSÖZ

Sonsözü özet alıntılar yaptığımız bu araştırmanın direktörü Onur Duydu’ya bırakalım: Duydu’nun  özetle altını çizdiği husus, şirketlerde sürdürülebilirlik konusunun çoğunlukla kurumsal iletişim, insan kaynakları, yatırımcı ilişkileri birimlerinin  görev tanımlarına eklenerek yönetilmesi sorunu! Duydu’ya göre şirketlerde sürdürülebilirlik birimleri kurulmalı ve nitelikli sürdürülebilirlik uzmanları yetiştirilmeli ve çalıştırılmalıdır. Böyle bir tutum, şirketlerin ESG puanlarını da arttırmaktadır.

Bir tümce de ben ekleyeyim. Yazıda yaptığımız alıntılar bize değerli sanatçımız Fikret Kızılok’un ‘Alaturka Liberal’ adlı şarkısını anımsattı. Dinlemenizi salık veririm (bkz. Dipnot 2). 

Dipnotlar: (1) https://www.eiu.com/n/solutions/esg-rating-service/?utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=esg-rating-service&gclid=Cj0KCQiA45qdBhD-ARIsAOHbVdG55Fizn2zpNeR6IAUnqtigzju0wDYwrPQsWTxCZFkvkqRbL1m90LEaAnVtEALw_wcB (2): https://www.youtube.com/ watch?v=KPmgQW6qeoo