FORTUNE Küresel 500 Büyük Şirket

Fortune dergisi her yıl küresel 500 büyük şirket çizelgesi (FKBBŞ) hazırlamakta ve yayınlamaktadır. Bu yılki çizelge de geçtiğimiz günlerde yayınlandı. (Ayrıntılı bilgi için bkz. https://fortune.com /ranking/global500/search/)

Fortune Genel Yayın Yönetmeni Alyson Shontell şöyle demiş: ‘Fortune otuz beş yıldır Küresel 500 sıralamamızda dünyanın en büyük şirketlerini izlemektedir ve küresel iş dünyasının güvenilir bir barometresi olduğunu kanıtlamıştır’.

Ardından şunu eklemiş: ‘Bu yılki çizelge birkaç eğilimin çarpıştığını gösteriyor: enerji fiyatları düşerken yapay zekâ (YZ) hızla yükseliyor. Şimdi asıl soru, bu umut verici yeni teknolojiye harcadığımız para ile bu teknolojinin yaratabileceği iş arasındaki uçurumun ne kadar büyük olduğu ve hangi zaman diliminde gerçekleşeceği olacak’.

Gerçekten de YZ yatırımlarının geri dönüş süre ve oranlarında çok ciddi bir tartışma ortaya çıktı.

Çizelgede dikkat çeken hususlara kısaca bakalım.

FKBBŞ’YE GENEL BAKIŞ

FKBBŞ’in 2023 yılı toplam satış geliri 41 trilyon dolar olarak gerçekleşmiş. Bu rakamın büyüklüğü hakkında bir fikir edinebilmek için bir kıyaslama yapalım: Bu toplam rakam, küresel toplam GSMH’nin (Gayri Safi Milli Hasıla’nın) üçte birini oluşturmaktadır. Buradan dünyada ekonomik gücün nasıl yoğunlaştığı hakkında bir takım çıkarsamalar yapılabilir elbette! Bu arada FKBBŞ’in küresel düzlemde 70,5 milyon kişiyi istihdam ettiğini belirtelim.

2001’den beri FKBBŞ’nin coğrafi dağılımında büyük bir değişim geçirmektedir. Bu konuda özellikle Büyük Çinli şirketlerin sayısındaki artış dikkat çekiyor. 2001’de sadece 10 olan bu rakam 2021’de 135’i bile gördü. Büyük Çinli şirketlerin sayısı 2023’de 133 oldu ve toplam 11 trilyon dolar gelir elde ettiler.

Çizelgedeki Çinli kamu şirketlerinin toplam geliri 1,4 trilyon dolar olmuş.

Bu arada Çin’den esprili bir rakam verelim: 56789. Nedir bu?

Çin’de partili Marksistlerin dile getirdiği ifade edilen bu simgesel ifadenin açılımı şöyle: Çin’de kamu dışı ekonomik sektörün toplam vergi gelirlerine katkısı yüzde 50, milli gelire katkısı yüzde 60, inovasyon ve arge faaliyetleri ve yatırımlarına katkısı yüzde 70, toplam istihdama katkısı yüzde 80, toplam şirket sayısı içinde kamu dışı sektör şirketlerinin sayısı yüzde 90. (bkz. https://www.geostrategy.org.uk/research/understanding-xi-jinpingsreform-and-opening-up/)

ABD’li şirketlerin sayısı ise Çin ile neredeyse kafa kafaya, hepi topu 139 şirket ve toplam gelirleri de 13,8 trilyon dolar olmuş.

Avrupa bazlı şirketlerin performansına bakıldığında, toplam 123 şirketle 9 trilyon dolar gelir elde etmişler. 2001’de 158 şirketle listede yer almış olan Avrupa’nın geldiği yer iç açıcı değil. Piyango diliyle amorti var: Geçen yıla göre şirket sayısı dört şirket artmış. Ama 2001’deki altın dönem yok artık.

FKBBŞ’in coğrafi dağılımına bakıldığında 238 kent ve 35 ülke/bölgeye yayıldığını görüyoruz. Çizelgede en çok şirket olan 5 kent şöyle: Pekin, Tokyo, New York, Şanghay ve Seul. Bu kentlerdeki şirketler toplamın yüzde 25’ini tutuyor. Londra ve Paris mi dediniz? Sadece birer şirketleri var!

FKBBŞ’in ülkelere göre dağılımındaki ilk 10 şöyle:

ABD (139) / Çin (133) / Japonya (40) / Almanya (29) / Fransa (24) / Güney Kore (18) / Birleşik Krallık (17) / Kanada (14) / İsviçre (11) / Hollanda (11). / İsviçre (11).

Bir de BRIC’e bırakalım: Toplam 156 şirket (Brezilya: 9 , Rusya: 5, Hindistan: 9, Çin: 133). Yani BRIC ABD’den büyüktür!

FKBBŞ’İN SEKTÖRLERE DAĞILIMI

Finansal sektör patlamış gözüküyor: Bankalar (57 şirket) ve sigorta şirketleri (40 şirket) çizelgeye en çok şirket sokan ilk iki sektör. Finansal kuruluşlar iki göstergede hem gelirde (8,6 trilyon dolar ile), hem de kârda (992 milyar dolar ile) sektörler arasında ilk sırada yer alıyorlar. Ne de olsa kapitalizmin finansal kapitalizm evresindeyiz, öyle değil mi?

Ardından Oto ve oto parçaları imalatçıları (37 şirket), petrol rafinerileri (33 şirket), metal endüstrisi (23 şirket) geliyor.

Büyük teknoloji şirketleri de çizelgeye damgalarını vurmuşlar: Apple (7.), Alphabet (17.), Microsoft (26.), Meta Platformları (66.). Bu şirketlerin toplam net kârı (geçen yılki 233 milyardan yükselerek) 282 milyar dolar olmuş.

Ekonomide popüler konuların başında yer alan yapay zekâ ve kilo verme ilaçları ile ilgili şirketlere bakarsak, 13 şirketle çizelgede yerlerini almışlar. Bunların içinde çip üreticisi Nvidia (222.) ve ilaç şirketi Novo Nordisk (469.) belirtelim.

FKBBŞ’ DA İLK 7 ŞİRKET

Çizelgedeki ilk 7’ye bakalım. Tabloda görüldüğü üzere araya sıkışmış Saudi Aramco adlı S. Arabistan şirketini bir yana koyarsak, ABD ve Çin ilk yedide üçer şirketle kafa kafaya. İlk Çin şirketi kamusal şirket, ikincisi de özel ama kamunun varlıklarını yönetiyor. Bu size de önemli bir mesaj gibi geliyor mu?

FKBBŞ’in ilk 10 şirketinin toplam gelirinin 4,5 trilyon dolar olduğunun anımsarsak, yoğunlaşmanın ne denli vahşi olduğu daha iyi anlaşılabilir!

Bu arada en kârlı on şirketin 9’unun da ABD’li ve Çinli şirketler olduğunu belirtelim. Kârda birinci maalesef (!) Saudi Aramco (121 milyar dolar kâr ile).

FKBBŞ’DE CAM TAVAN SORUNU

FKBBŞ’de kadın CEO’ların sayısı geçen yıla göre de düşerek sadece 28 (15’i ABD, Fransa 4, herbiri ikişer kadın CEO’ya sahip olan Brezilya, Britanya ve Çin) olmuş! Dünyada kadın CEO’ya (Karen Lynch) sahip ve satış geliri en yüksek olan şirket CVS

BRAND FINANCE EN DEĞERLİ 10 KÜRESEL ŞİRKET

Brand Finance adlı marka değerleme şirketinin yaptığı değerleme sıralamasında ise durum farklı. FKBBŞ’de satış gelirinde 1. olan Walmart marka değerinde (96 milyar 482 milyon dolar ile) 6. sırada yer almış.

FKBBŞ’de 2. sırada olan Amazon marka değerinde (308 milyar 926 milyon dolar ile) 4. sırada yer almış (geçen yılki 1. sıradan düşerek). FKBBŞ’de satış gelirinde 7. sırada olan Apple ise marka değerinde (516 milyar 582 milyon dolar ile) geçen yıla göre 1 sıra yükselerek şampiyonluk tahtına (1.liğe) oturmuş.

Bu çizelgede 10. sırada (71 milyar 828 milyon dolar) marka değeri ile dikkat çeken bir şirket var: ICBC (Industrial &Commercial Bank of China). Bu bir Çin Bankası. Bu banka da FKBBŞ’de geçen yıla göre 6 sıra yükselerek 22. sırada yerini almış. ICBC FKBBŞ’ye giren Çinli şirketlerin arasındaki finansal kuruluşların en üst sırasında yer almış.

YA TÜRKİYE?

Ülkemizden yıllardır düzenli biçimde bu çizelgede yer alan tek Türk şirketi var: Koç Holding. Bu şirketin 2024 çizelgesindeki sırası 194.lük ve satış geliri 67,48 milyar dolar. Çizelgedeki sırası 2020’den bu yana sırayla 471, 467, 357, 259 ve derken bu yıl 194.lük olmuş.

SONSÖZ

Büyük balıklar eskiden küçük balıkları yerdi. Küresel tedarik zincirlerinin bu denli popülerleştiği zamanda ya şimdi?