Fortune Türkiye Sürdürülebilirlik Araştırması 2024

Fortune Türkiye Dergisi’nin CRIF Türkiye ile birlikte yürüttüğü Fortune&CRIF Sürdürülebilirlik araştırmasının bu yıl ikincisi gerçekleştirilmiş (1). Araştırmaya kısaca bakalım. Meraklısı Fortune dergisinin Nisan 2024 sayısında ayrıntılara ulaşabilir.

ARAŞTIRMANIN GENEL KAPSAMI

Araştırma, Fortune 500 Türkiye şirketlerinin ESG (Çevresel, Sosyal, Yönetişim) performanslarını ve eylemsel hazırlıklarını ölçmeye yönelik olarak düzenlenmiş. Bu bağlamda şirketlerin Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (2) ve Avrupa Yeşil Mutabakatı (3) gibi konular gündeme getirilmiş (4).

Araştırmada şirketlere ESG kriterleri altında 60 genel ve 30 sektörel (toplam 90) soru yöneltilmiş.

Araştırmaya 104 şirket yanıt vermiş. Bu rakam geçen yılkine (88 şirket) göre bir yükseliş gösterse de Fortune 500’ün beşte biri düzeyinde olması pek sevimli gözükmüyor! Araştırmaya katılan 104 şirketin sadece 32’si Fortune 500’deki ilk 100’den, 26’sı 101-250 arasındaki şirketlerden, 46’sı ise 251-500 arasındaki şirketlerden.

Katılımcı şirketlerin sektörel dağılımı ise şöyle:

Maden ve metal (26 şirket), imalat (23), toptan parekende ve satış (13), enerji (10), inşaat (9), hizmet (7), otomotiv (7), lojistik (6), tarım ve hayvancılık (3).

ARAŞTIRMANIN GENEL SONUÇLARI

Araştırmaya katılan şirketlerin yüzde 95’i çevresel ve sosyal riskleri de içeren bir risk yönetimine sahip; yüzde 74’ü sürdürülebilirlik stratejisiyle hareket ediyor; yüzde 70’inin sürdürülebilirliğe uyum konusundaki başarı oranı ortanın üzerinde çıkmış.

Şirketlerin yüzde 63’ü sürdürülebilirlik raporu yayımlıyormuş. Bilindiği üzere 2023 yılında kabul edilen Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD) ile Ocak 2024 itibariyle AB içindeki ve 2028’den itibaren AB dışındaki 500’den fazla çalışanı olan şirketlere sürdürülebilirlik performanslarını raporlama zorunluluğu getirildi.

Araştırmada şirketlere verilen notların derecelendirilme notları ise şöyle olmuş:

A (mükemmel): 32 şirket; B (iyi): 41 şirket; C (orta): 17 şirket; D (yeterli): 13 şirket; E (zayıf): 1 şirket

73 şirket (A ve B notu alanlar) yani katılımcı şirketlerin yüzde 70’i sürdürülebilirlik bağlamında ortanın üzerinde bir performans yakalamış gözüküyor. Orta not almışlar da (17 şirket) eklenince deyim yerindeyse dersi geçenler (90 şirket) yüzde 86,5’a ulaşıyor.

Araştırmaya katılan şirketlerin içindeki 83 şirket ESG performanslarını izliyorlarmış. Bu bağlamda şirketlerin yüzde 71’i sürdürülebilirlik uzmanı çalıştırıyorlarmış.

E (ÇEVRESEL BİLEŞEN) AÇISINDAN SONUÇLAR

ESG’nin E’si açısından araştırma sonuçlarına bakıldığında şirketlerin aldıkları notların dağılımı şöyle çıkmış:

A: 38 şirket (yüzde 37) ; B: 34 şirket (yüzde 33) ; C: 13 şirket (yüzde 12) ; D:6 şirket (yüzde 6) ; E: 13 şirket (yüzde 12).

Şirketlerin yüzde 70’i iyi durumda gözüküyor. Geçen yıl bu oranın yüzde 55 olduğu göz önüne alınırsa bu bileşende iyi bir gelişme gözüküyor.

84 şirket çevre yönetimi konusunda standartlara uyum sağlıyorlarmış. Enerji verimliliği konusunda önlem alanların oranı yüzde 73 çıkmış! Karbon ayak izini ölçenlerin oranı sadece yüzde 37 imiş! Şirketlerin yüzde 71’i çevre kirliliğiyle ilişkili emisyonları ölçüyormuş!

S (SOSYAL BİLEŞEN) AÇISINDAN SONUÇLAR

ESG’nin S’si açısından araştırma sonuçlarına bakıldığında şirketlerin aldıkları notların dağılımı şöyle çıkmış:

A: 11 şirket (yüzde 10) ; B: 33 şirket (yüzde 32) ; C: 33 şirket (yüzde 32) ; D: 17 şirket (yüzde 16) ; E: 10 şirket (yüzde 10).

Şirketlerin yüzde 42’si iyi durumda gözüküyor. Geçen yıl bu oran yüzde 26 imiş, bir gelişme var gibi gözüküyor. Gelinen düzey olarak bakılırsa ESG’nin zayıf halkası bu ‘S’ olarak beliriyor.

Katılımcı şirketlerde kadın temsili oranı ise şöyle: Şirketlerin yüzde 72’sinde yönetim kurulunda kadınların oranı yüzde 30 dolayında kalmış! Yönetim Kurulu’nda kadınların eşit temsil olduğu şirketlerin oranı yüzde 13 iken, fazla temsil edildiği şirketlerin oranı ise sadece yüzde 2!

Şirketlerin yüzde 40’ının ‘Eşitlik, Çeşitlilik ve Kapsayıcılık politikası yokmuş! Şirketlerin yüzde 83’ü insan haklarına yönelik politikalarının var olduğunu söylese de bunu web sitelerinde paylaşanların oranı sadece yüzde 40! ISO 26000 düzenlemelerine göre sosyal sorumlulukla ilgili yükümlülüklere uyanların oranı şirketlerin sadece yüzde 32’si!

G (YÖNETİŞİMSEL BİLEŞEN) AÇISINDAN SONUÇLAR

ESG’nin G’si açısından (governance yani yönetişim ülkemizde kurumsal yönetim olarak girdi mevzuata maalesef!) araştırma sonuçlarına bakıldığında şirketlerin aldıkları notların dağılımı şöyle çıkmış:

A: 1 şirket (yüzde 1) ; B: 58 şirket (yüzde 56) ; C: 29 şirket (yüzde 28) ; D: 13 şirket (yüzde 12) ; E: 3 şirket (yüzde 3).

Şirketlerin yüzde 57’si bu bağlamda iyi durumda gözüküyor. Geçen yıl bu oran yüzde 39 imiş, bir gelişme var gibi gözüküyor.

SEKTÖREL BAKIŞ

A notu alanların çoğu maden-metal, imalat ve enerji sektörlerinden olurken, E notu alanların çoğu da yine maden-metal ve imalat sektörlerinden ama yanı sıra tarım ve hayvancılık sektöründen de mevcut imiş!

104 şirket içinde ihracat gerçekleştiren 70 şirketin yüzde 97’si çevre konusundaki ISO 14001 standartlarına uyduğu gözüküyor; ancak ISO 50001 enerji yönetim sertifikası olanların oranı oldukça düşük yani sadece yüzde 41! AB’nin Sınırda Karbon Vergisine takılacak şirket çok olacak galiba!

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK PAYLARI VE FONLARININ GETİRİSİ

Bir de bu araştırma dışında ama ilgili olarak Borsa İstanbul’da sürdürülebilirlik payları ve yatırım fonlarının performansına bakalım. Belirtelim, resmî ilk çeyrek enflasyonu yüzde 15,06!

Yılbaşından bu yana BIST Sürdürülebilirlik 25 Endeksi’nde yer alan şirketlerin payları yüzde 35 (İş Bankası C) ile yüzde 64 (Akbank) arasında getiri sağladı. Endeks değeri 17.04 2023’de 5000 dolayında seyrederken, 17.04.2024’de 13.000 dolayına yükselmiş.

Sürdürülebilirlik odaklı fonlar da benzer bir başarı sağlamış gözüküyor. Örneğin, İş Portföy Sürdürülebilirlik Hisse Senedi Fonu (Kod: BIO) yılbaşından bu yana yüzde 39,75, ICBC Turkey Sürdürülebilir Hisse Senedi Fonu (Kod: IFN) yüzde 38,73 getiri sağlamışlar.

SONSÖZ

Çoklu ve ısrarcı/süreğen krizden (polikriz ve permakrizden) çıkmanın tek yolu ESG perspektifi! Biz bunu ESEG yapsak mı? Eklediğimiz E harfi, Etik’in E’si! Mafyokratik düzenin panzehiri etik olsa gerek, ne dersiniz?

DİPNOTLAR

(1): Geçen yılki araştırmaya dair yazımız şu bağlantıdan okunabilir: https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/fortune-500-sirketlerinin-surdurulebilirlik-performanslari-382436

(2): BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları için şu bağlantıdaki yazımıza göz atabilirsiniz: https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/2030-surdurulebilir-kalkinma-gundemi-103178

(3): Avrupa Yeşil Mutabakatı için şu bağlantıdaki belgelere bakılabilir: https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat

(4): Bu yazının hazırlanmasında rapora ilişkin değerli dostum Kenan Şanlı’nın hazırladığı değerlendirmeden büyük ölçüde yararlanılmıştır. Kendisine tebriklerimle teşekkürlerimi sunuyorum.