Göç meselesi sanata yansımıyor mu?

Geçenlerde internette bir yerde sanatçıların göç konusunu eserlerinde işlemediklerine, bu konuda bir şeyler söylemediklerine dair bir eleştiri gördüm. Ancak bu tür eleştirileri yapanların, yüzlerce sanatçı ve eserden nasıl böyle bir tespiti yapabildikleri belirsiz. Yapılan yersiz eleştiri, yapanın bilgi ve araştırma eksikliğinden kaynaklanıyor. Yüzlerce yıldır var olan göç de olmak üzere, insanlığa dair çok şey sanat eserlerine yansıtılmıştır. İlgisi olan araştırıp bulabilir. Yanı sıra, sanatçılar kendi istedikleri dışında her konuda konuşmak, her şeyi eserlerine yansıtmak zorunda değildir. Sosyal olarak aktif olan veya olmayan sanatçılar vardır. Kimileri sessizce eserleriyle, kimileri de eserlerinin yanı sıra, benim gibi sözlü ve yazılı olarak duygu ve düşüncelerini ifade eder.

Tüm sanatçılar aynı anda aynı konularla ilgilenmek zorunda da değildir. Kendileri hiçbir şey yapmayan insanlar, her şeyi sanatçılardan bekliyor. Sanatçıları eleştirmeden önce, Türkiye'ye toplu göç ettirilen insanları sigortasız ve asgari ücretin altındaki ücretle çalıştıranlar, evlerini yüksek ücretle göçmenlere kiralayanlar yüzleşsin kendileriyle. ‘Popüler olmayan (ciddi) sanat’ ile ilgilenmek, araştırmayı ve entelektüel seviyeyi gerektirir.

GÖÇÜN SANAT ESERLERİYLE TEMSİLİ

Göç, göçmenlik ve mültecilik insan hayatında yüzlerce yıldır vardır. Ancak son yıllardaki -özellikle Türkiye için çoktan beka sorunu da olan, Avrupa ülkelerini de karıştıran- toplu ve düzensiz göçler, konuyu öne çıkartmadır. Göç konusundaki sanat eserlerinden haberdar olmak için konuyla ilgili kitap ve makaleleri incelemek, sanat haberlerini takip etmek gerekir. Geçmişten günümüze göçlerle ilgili çok eser yaratılmış olmakla birlikte, en güncellerine bakarsak, 20 Nisan-24 Kasım 2024 arasında devam eden Venedik Bienali'nin “Foreigners Everywhere” (Yabancılar Her Yerde) başlıklı 60. Uluslararası Sanat Sergisi, “göç, mültecilik, sürgün, yabancılaşma ve ötekileştirme” temalarına odaklanmıştır.

İşte sanatçıların göçle ilişkisini temsil eden en güncel örnek Venedik Bienali sergisidir. Bournemouth University, Türkiye ve Bangladeş’teki mülteci gençlerin yeteneklerini geliştirmek için sanata dayalı etkinlikleri dijital okuryazarlıkla birlikte kullanmaya yönelik “Mülteci Katılımı için Dijital Sanatlar (DA-RE)” başlıklı devam eden bir araştırma projesi yürütmektedir. Göç ve mültecilik, hareketli görseller denilen filmlerde de işlenmiştir. En güncellerinden “Human flow (2017), Sky and Ground (2018), Manus (2019), For Sama (2019), A Road to Oxford (2020), Flee (2021), The Swimmers (2022)” sayılabilir.

“Omar ve Biz (2019)” ise Türkiye'den en güncel film örneğidir. Müzik sanatlarına gelecek olursak, göç konusunda farklı dillerde sayamayacağımız kadar eser vardır. Ancak buna güncel örneklerden biri; Birleşik Krallık’taki genç mültecilerin ve göçmenlerin seslerini ve deneyimlerini orkestra müziğiyle desteklemek için Oxford Spires Academy’nin “Displaced Voices” (Yerinden Edilmiş Sesler) başlığıyla 2019’da başladığı projedir. Sahne sanatlarındaki güncel örneklere baktığımızda, besteci Will Todd’un altı yazarın metni üstüne bestelediği “Migrations” (Göçler) adlı operası Galler Ulusal Operası’nda sahnelenmiştir.

Matei Visniec’in yazdığı ve 2017’de Dostlar Tiyatrosu’nun sahnelediği “Göçmenleeeer” adlı oyunun yanı sıra, bir yeni tiyatro oyunu “Journey of a Refugee” (Bir Mültecinin Yolculuğu) New York’ta sahnelenmeye devam ediyor. Edebiyata baktığımızda, göç ve mültecilik hakkında çok sayıda kitap olmakla birlikte, Alan Gratz’ın Türkçeye de çevrilen “Mülteci” (2019) adlı romanı, üç farklı yıldan üç farklı mülteci çocuk karakterine odaklamış.

Göç konusunda bu yazıya sığmayacak kadar çok sanat eseri örneği verilebilir. Görüldüğü üzere, farklı sanat dallarında çok sayıda eser yaratılmaktadır. Göç ve mültecilik konusunun sanat eserlerine yansımasını merak edenler, hazır bir liste beklemeyip araştırıp bulabilirler.

GÖÇ MESELESİNİ SANATÇILAR MI ÇÖZECEK

Sanatçılar, doğal olarak bir siyasi ve sosyal mesele olan düzensiz göçü çözemezler, bu yüzden her meseleyi sanatçılara yansıtmamak gerekiyor. Örneklerini verdiğim gibi, sanatçılar ve sanat kurumları, bu göç meselesini güncel olarak eserlerinde işliyorlar. Bu mesele, düzensiz göçün sebeplerini yok etmekle çözülebilecektir. Dünya’nın her yerinden birçok sanatçı da bireysel olarak farklı ülkelere yerleşmiştir.

Önemli olan herkesin yasal ve kurallara uygun olarak göç edip yerleştiği yeni ülkenin kurallarına uygun yaşamasıdır. Bu kural tanımayan mültecilerin/göçmenlerin düzensiz toplu göçleri, Türkiye ve Avrupa ülkelerinde bir mesele olmaya devam ediyor. Eğer bir ülkeye belirli dallarda yabancı uzman alınacaksa, Dünya’nın her yerinden özel şartlarla seçilebilir. 1930’larda Nazizm’den kaçanlar Türkiye dahil kabul edildikleri ülkelerde uzman olarak çalışmış, birçok konuda öncü olmuşlardı. Bilgisizlikten sanatçıların göç meselesiyle ilgilenmediğini söyleyenler, öncelikle bu düzensiz mültecilerin Türkiye’ye getirilmesine, kabul edilmesine, vatandaşlık verilmesine itiraz etmeli ve düzensiz gelenlerin de gönderilmesi için çaba göstermeliler.