Halka arzlar alternatif finansman kaynağı olarak desteklenmelidir

Bu hafta başında açıklanan MKK (Merkezi Kayıt Kuruluşu) verilerine göre Borsa İstanbul’da yatırımcı sayısı 7,78 milyon kişiye yükseldi. Böylece geçen yıl 2,68 milyon olan toplam yatırımcı sayısı bir yıl içinde yaklaşık üç katına kadar yükselmiş oldu. Son üç yıl içinde borsada güçlenen yükseliş trendi ve artan halka arzlar yatırımcı sayısının rekor kırmasında etken oldu. 2022 yılında Borsa İstanbul dünyanın en çok kazandıran borsası oldu.

BORSA İSTANBUL ESKİ GÜCÜNE KAVUŞUYOR

TSPB (Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği) Ağustos 2023 verilerine göre Borsa İstanbul’un piyasa değeri dünyada 28. sırada bulunuyor. Son üç yıl yaşanan yükselişe rağmen Borsa İstanbul, Çin, Hindistan, Güney Kore, Suudi Arabistan, İran, Güney Afrika, Brezilya, Birleşik Arap Emirlikleri, Tayland ve Meksika gibi gelişen ülke borsalarının gerisinde bulunuyor. Sadece bu kıyaslama bize Borsa İstanbul’un yıllardır yabancıların marifetiyle baskı altında tutulmasının sonuçlarını ve yukarı potansiyelini gösteriyor. Küçük şirketlerin borsadaki payı 2017’e göre yüzde yüze yakın artış gösterdi. Ancak Borsa İstanbul şirket sayısı açısından dünyada 24.sıradadır; borsaya kote olan şirket sayısı 487’dir ve gelişen ülke kıstaslarına göre düşüktür.

HALKA ARZ NEDİR?

Halka arz, bir şirketin borsada işlem görmesi için hisselerini halka açmasıdır. Şirketler hisselerinin belirli bir oranını arz ederek halka açık bir şirkete dönüşürler. Halka açık şirketler Sermaye Piyasası Kanunu’na tabidir ve Sermaye Piyasası Mevzuatına ve Kurul kararlarına uymakla yükümlüdürler. Halka açılma, bir anonim ortaklığın kaynak ihtiyacını karşılamada başvurduğu bir “doğrudan finansman” yöntemidir. Eğer halka arz, halka kapalı bir anonim ortaklık tarafından ilk defa yapılırsa, bu “halka açılma” olarak ifade edilmektedir. Önceden paylarını halka arz etmiş ortaklıkların, paylarını tekrar halka arz etmelerine “ikincil halka arz” denilmektedir.

HALKA ARZLAR ŞİRKETLER İÇİN AVANTAJLIDIR

Halka arzın şirketlere sağladığı en önemli avantaj, banka ve diğer finansman kaynaklarına ucuz bir alternatif kaynak sağlamasıdır. Halka arz sayesinde şirketler belirli bir vadede faiz ve anapara ödemek zorunda kalmazlar. Halka açılan şirketler daha uygun şartlarda kredi kullanma, borç senedi ihraç etme gibi finansman imkânlarına daha kolay erişebiliyor. Borsada işle gören şirketlerin hisselerini elinde tutanlar borsada belirlenen fiyatlardan alım satım yapabilir ve böylece likidite imkânı sağlarlar. Halka açılmak, şirketin tanıtımı, prestiji ve kurumsallaşması açısından büyük önem taşır.

HALKA ARZLAR BORSAYA GÜÇ KATIYOR

Türkiye’de yatırımcı sayısı artarken Borsa İstanbul’da bulunan portföy tutarı 10,83 trilyon TL’ye ulaşmış bulunuyor. Borsa İstanbul’un hacminin büyümesine son yıllarda yapılan halka arzlar önemli bir katkı sağladı. 2019’da 263 milyon TL ile sadece 6 adet halka arz yapılırken, 2021’de 21,56 milyar TL ile 52 adet, 2022’de 18,80 milyar TL ile 40 adet ve 2023’te (Ocak-Ağustos ayları arasında) kadar 38,43 milyar TL ile 27 adet halka arz yapıldı. Benzer gelişen ülkelerle kıyaslandığında Türkiye’de halka arz oranları hacim ve adet olarak hala düşük bir seviyede bulunuyor. GSYİH’ya oranladığımız zaman Türkiye’de halka arz büyüklüğü binde 1’lerde iken gelişen ülkelerde binde 4’lerdedir; gelişen ülkeler içinde dahi Türkiye halka arzlarda geridedir.

FİNANSAL OKURYAZARLIK GELİŞTİRİLMELİDİR

1999’da Borsa İstanbul’da yaşanan güçlü yükseliş ve ardından gelen 2001 krizi sonrasında çok sayıda banka ve şirket kapandı büyük zararlar ve mağduriyetler yaşandı. Bu olumsuz tecrübe uzun bir süre Borsa İstanbul’a karşı bir ön yargı oluşmasında ve yatırımcının mesafeli durmasında etken oldu. Borsaya son bir yıl içinde gelen 5 milyon yatırımcının büyük kısmı sermaye piyasalarını yeteri kadar iyi tanımıyor. Bu yatırımcıların ve potansiyel yeni yatırımcıların okuryazarlığının geliştirilmesi, piyasaya kalıcı olarak kazanılması büyük önem arz ediyor. Bu bağlamda Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi’nin FODER (Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği) ile başlattığı girişim önemlidir. Söz konusu girişime ek olarak yatırımcı bilincini daha da geliştirmek konusunda banka, aracı kurum ve portföy yönetim şirketlerine büyük görevler düşüyor. Ayrıca yeni istihdam sağlayarak son bir yılda müşterilere sağlanan hizmetlerde gerileyen kaliteyi yükseltmeleri, yapay zekâ başta olmak üzere dijital altyapıyı güçlendirmeleri gerekiyor.

NEOLİBERALLER YÜZ ELLİ YILDIR AYNI YERDE

Hayatında ticaret yapmamış, risk almamış, girişimde bulunmamış neoliberal zevat, küçük esnaflıktan başlayıp büyüyerek başarılı olmuş ve halka açılan girişimleri ‘dönerci, simitçi’ diyerek küçümsüyor. Neoliberallere sorarsanız ‘sadece dev holdingler halka açılabilir, KOBİ’lere güvenilmez, onların halka açılma hakkı yok’. Osmanlı’nın, İttihat Terakki’nin ve Mustafa Kemal Atatürk’ün milli burjuvaziyi geliştirme çabalarını küçümseyen, hor gören kompradoların ve uzantılarının bugünkü versiyonu olan neoliberal zevat yüz elli yıldır aynı yerde duruyor. Seçim öncesinde felaket senaryoları yazarak borsada hisselerini satan anlı şanlı neoliberal sosyal medya fenomenleri, borsada ralliyi kaçırmanın acizliğini yaşıyor. Seçim sonrasında bazıları şaşkınlık ve panik içinde tekrar alıma geçerken diğerleri kaçan fırsatı izleyerek sürekli komplo teorileri ile korku yaydı ve ‘deşarj’ oldular. Politik görüşleri ve hezeyanları ile yatırım yapmayı birbirine karıştıran söz konusu zevat, amatörlüğün vücut bulmuş hali oldu. İşte tam olarak bu yüzden yatırımcılar profesyonellerden danışmanlık almalı, ‘muhteşem’ etiketli ve ünvanlı sosyal medya fenomenlerinden, özellikle de ideolojik takıntılarını profesyonelliğin önüne koyan amatörlerden uzak durmalıdır.

HALKA ARZ İÇİN ÖNERİLER;

• Halka arzların özellikle KOBİ’lere yönelik olarak geliştirilmesi, teşvik edilmesi gerekir.

• Halka arz süreçleri hızlandırılmalı ve kolaylaştırılmalıdır,

• Borsa İstanbul’da işlem gören şirket sayısı çoğaltılmalı, daha çok KOBİ’nin halka açılması ve borsanın yoğunluk ağrılığının KOBİ’ler lehine döndürülmesi için düzenlemeler yapılmalıdır.

KÜÇÜK YATIRIMCILAR İÇİN ÖNERİLER;

Piyasalar bundan sonra daha dalgalı bir döneme giriyor. Dolayısıyla küçük yatırımcıların aşağıdaki konulara dikkat etmelerini öneririm;

• Profesyonel geçmişi olmayan sosyal medya fenomenleri ve eş dosttan vb. gelen tüyolardan uzak durmaları gerekir,

• Mutlaka tecrübeli profesyonel danışmanlardan destek almalılar,

• Ağırlıklı olarak yatırım fonlarına yatırım yapmalılar ve uzun vadeli bir perspektif geliştirmeliler,

• Kredili ve kaldıraçlı işlemlerden uzak durmalılar.

Kaynakça:

https://databank.worldbank.org/source/global-financial-development/Series/GFDD.DI.07
https://tspb.org.tr/wp-content/uploads/2023/09/Turkish_Capital_Markets-202309-TR.pdf
https://www.vap.org.tr/