Haşhaş ve bağımsızlık

Haşhaş tarımının Anadolu’da M.Ö 3000 yılından bu yana yapıldığı ve anavatanının Ön Asya olduğu birçok yazar tarafından kaydedilmektedir. Çiftçimiz pratik olarak başka bir bitkinin yetiştirilmesinin mümkün olmadığı topraklarda haşhaş yetiştirmektedir. Haşhaşın kapsülündeki morfin, thebain, kodein gibi alkoloidler, tıbbi ilaç yapımında kullanılır. Haşhaş tohumları yüzde 50 dolayında yağ içerdiğinden yemeklik yağ olarak ve sanayide kullanılır. Yağı alınmış tohumdan geriye kalan küspe hayvan beslemede önemli bir protein kaynağıdır. Haşhaş sapları yakacak olarak kullanılır. Kâğıt sanayiinde ve kompozit malzeme üretiminde de kullanımı mümkündür. Haşhaş ekim nöbetlemesine (münavebe) uygun bir çapa bitkisidir. Toprağı yormaz, yarı nadas yerine geçer (Bkz.1).

AFYON

Haşhaş kapsülü, bıçakla çizildiğinde çıkan özsuyu kuruyunca sıyrılıp toplanarak elde edilen madde, halk arasında afyon diye bilinir. Ağrı kesici ve uyuşturucu etkisi vardır. Bağımlılık yaptığı için eskiden beri yasaklanmış bir maddedir. Haşhaş üretimi sınırlı illerde Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)’nden ruhsat alınarak yapılır. Kapsüllerin çizilmesi yasaktır. Kuru kapsüller ufalanmadan TMO'ya teslim edilir. Alkoloidler devlete ait fabrikada çıkarılır ve tıbbi amaçla kullanılır. Kaçak yollardan morfin ve eroin gibi uyuşturucu madde imalatında da kullanılmaktadır. Keyif verici yasadışı bir madde olarak kullanılması da çok önemli bir gelir kaynağı olmasına sebep olmuştur. Haşhaş ekimi konusu, 1970’lerin ilk yarısında Türk-Amerikan ilişkilerindeki başlıca sorunlardan biri olmuştur.

Bu yazıda Sayın Nuray Okumuş'un, “Türk-Amerikan İlişkilerinde Haşhaş Ekimi Krizi” başlıklı Yüksek Lisans Tezinden faydalanılmıştır. Emeği için teşekkür ederim. (Bkz.2).

VİETNAM SAVAŞI

21 yıl süren çatışmalarda 4 milyon sivil ile bir milyondan fazla savaşçı hayatını kaybetmiştir. 1963-1973 yılları arasında savaşa dâhil olan ABD'nin ölü ve kayıp asker sayısı 60 bindir.

Vietnam’da savaşan Amerikan askerlerinin % 40 – 45’i başta eroin olmak üzere çeşitli uyuşturucu maddelerin bağımlısı haline gelir ve ABD’ye döndüklerinde bu alışkanlıklarını sürdürür. Çoğunun uyuşturucu alacak geliri olmadığından suça yönelmişlerdir. 23 milyon Amerikalının düzenli olarak uyuşturucu kullandığı tahmin ediliyordu (Okumuş, s.86).

BASKILAR

Sovyetler Birliği, Hindistan ve Çin-Hindi ülkeleri (Burma, Laos ve Tayland) Türkiye’den çok daha fazla afyon üretmekteydi. Ancak Amerika'da satılan eroinin yaklaşık % 80’inin Türkiye’den geldiği varsayılmaktaydı.

ABD’deki 500 bin eroin bağımlısı her gün 1 gr eroin kullansa, Türkiye’de üretilen 120 ton afyondan elde edilecek eroin, ABD’deki bağımlılara 24 gün yetecektir. Afyonun büyük kısmı devlet tarafından satın alınmaktadır. Kaçakçıların eline geçen miktarın % 20 olduğu kabul edilse, elde edilecek 2 ton eroin ABD tüketiminin ancak % 1’idir (Okumuş, s.89).

Sorunu kaynağında çözmek isteyen ABD, Türkiye'de haşhaş üretiminin bütünüyle yasaklanmasını istemiştir. Ermeni, Yahudi ve Rum lobileri baskıların artmasına yol açmıştır.

DİRENME

Süleyman Demirel hükümeti haşhaş üretimini yasaklamanın imkânsız olduğunu, zaten devlet denetiminde olan haşhaş üretiminin sınırlanabileceğini belirtmiştir. Haşhaş üretilecek il sayısı 21'den dokuza indirilmiştir.

Bütçe reddedildiği için Başbakan Demirel istifa etmiş, tekrar görev verilince daha zayıf bir koalisyon hükümeti oluşmuş ve bunu fırsat bilen ABD, baskıları artırmıştır. Bütün siyasi partiler haşhaşın yasaklanmasına karşı çıkmıştır.

TESLİMİYET

12 Mart 1971 Muhtırası sonrasında Demirel istifa etmiş, Nihat Erim teknokratlardan oluşan bir hükümet kurmuştur. CHP'de siyasetçi iken 1949 yılında “Türkiye küçük Amerika olacak!” diyen Erim'in hükümeti, iki ay sonra haşhaş ekimini tümüyle yasaklamıştır. Halka yeterli bilgi verilmemiş, vaat edilen tazminatlar tam ödenmemiştir. Haşhaş yerine geçebilecek ürünler araştırılmış ancak uygun bir alternatif bulunamamıştır. Bu yasaklar 3 yıl devam etmiş, üreticiler perişan olmuştur.

EKME İZNİ

1973 sonunda Bülent Ecevit başkanlığında CHP ve MSP koalisyon hükümeti kurulmuştur. Bu hükümet sınırlı alanlarda haşhaş ekimine izin vermiştir. Dangalak bazı Amerikalı yetkililer haşhaş tarlalarının B-52 uçakları ile bombalanmasından söz etmişlerdir.

Askeri ve ekonomik yardımları kesme, ambargo uygulama tehditleri ile dayatma yapılmıştır. Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında ambargo dâhil her türlü yaptırım denenmiştir. Hayat, Atatürk'ün “Tam Bağımsızlık” ilkesinin ne kadar doğru ve vazgeçilmez olduğunu kanıtlamıştır.

(1) http://www.mku.edu.tr/files/898-595293aa-9378-4c9f-8650-e3066e00eaab.pdf
(2) http://dspace.yildiz.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/1/12241/8212.pdf