Hasret/gurbet ve Eğin manileri

Füsun ve Kamber Durna yıllarca araştırmalar ve derlemeler yaparak bin 800 Eğin manisini, “Eğin’de Söylenen Maniler” kitabında, bir araya getirdiler. Bu değerli kitabı bana da göndermişler. Bu kitabı incelerken/okurken avukat Ali Soysal’ın annesinin yaşamını anlattığı “Özgür Kız” kitabını da bulup çıkardım. Çünkü o yaşam öyküsünün içinde yöresel folklor/dil açısından çok önemli bölümler vardır. Aslında Eğin manilerini ilk kez acıların şairi Çit köyünden Enver Gökçe derlemiş ve “Eğin Türküleri” adıyla kitap olarak yayımlamış.

BÜTÜN ŞAİRLER ETKİLENMİŞTİR

Folklor uzmanı Pertev Naili Boratav yazısında, bu kitapla ilgili bütün şairlerin Eğin manilerinden etkilendiğini yazmıştır. Bu güne kadar kitaplarda /dergilerde parça bölük yayımlanan Eğin manilerini iki sanat tutkunu/araştırmacı yazar, Füsun Durna ve Kamber Durna kitaplardan dergilerden, donanımlı insanlardan özellikle Ayfer ve Hüseyin Karadayı’nın derlemelerinden yararlanarak, “Eğin’de söylenen maniler“ kitabını hazırlamışlar. Can yayınlarının yayımladığı kitabın önsözünde Füsun Durna şöyle yazıyor; “Eğinlinin gurbetçiliği 16. yüzyılın sonlarına kadar uzanır. Türk ve Müslüman nüfusun artırılması için sarayın önce et kethüdalığı sonra da odun ve kömür kethüdalığı Eğinlilere verilmişti. Eğinli kadınların Eğin dışına çıkmaları da yasaklanmıştı işte o yıllarda başlayan ve uzun yıllar devam eden gurbetçilik birçok sosyolojik ve trajik sonuçlar doğurmuştur.

“Mani geleneğinin çok köklü ve orijinal biçiminin ortaya çıkması bu sonuçlardan birisidir. Büyük çoğunluğunu kadınların söylediği maniler genellikle, gurbet/hasret özlem hüzün mutsuzluk gibi duyguları yansıtırken diğer yandan da, umudu yaşama bağlılığı kavuşma sevincini yansıtmışlardır.”

ÖRNEK MANİLER

Katırcı katırın kalan miriye

Götürme yârimi döndür geriye

Kalem kaşlarına ela gözüne

Vermişim günlümü almam geriye

Çıkmam has bahçeye yaz olmayınca

Yaylasın yaylamam yar olmayınca

Yiğit sevdiğine yanar yakılır

Neylesin elinde yar olmayınca

Su değilim akam gelem yanına

Kıyamam ki bir ah çekem canına

Madem senin yad ellerin var idi

Neden boş vaatler eyledin bana.

Gelin oldum çabuk çözün alımı

Diyemedim nazlı yâre halımı

Karlı dağlar engel olmuş arada

Mektup ilen arz edeyim halımı

ÖZGÜR KIZ

Bir Eğinli kadının İstanbul’da yaşadıklarını yöresinin değerlerine tutunarak anlattıklarını yazmış Avukat Ali Soysal. “Eğin (Kemaliye) ile ilgili çalışmalar/araştırmalar yapanların mutlaka incelemesi gereken bir kitap. Elli yıl öncesinin Eğin’de yaşananlarla ilgili bilgilerin yanında Eğin dili ile yazılmış tümceler ve maniler var. O kitap için ben de bir önsöz yazmışım, Ali Soysal bir roman kahramanı gibi anlatmış annesini. Özgür kızı bizzat ben de tanıdım, Eğin müziğine âşıktı, yıllar öncesinin yaşamından çok değerli kesitler anlatırdı. Özgür Kız, Fatma Soysal 81 yaşında 2006 yılında İstanbul’da vefat etti. Oğlu Avukat Ali Soysal yazdığı kitapta onun yaşamını anlatıyor büyük bir kente kafa tutmasını / yenilmemesini anlatıyor. Fatma Soysal hiçbir zaman Eğin’de konuştuğu lehçeyi unutmadı hep yaşamında daha iyiye güzele koştu şöyle diyor. Babam derdi ki “Güzel kokuyu güzel sesi güzel kadını severim.” onun dilinden yerel lehçe ile “Kimden gorhacim üç guluvallah bir elhem okurum yatarım.”

Yine onun dilinden “dur baham ecele etme” yerel diliyle söylediği manilerde kitapta yer almış. Böylesi kitapları çok önemsiyorum, maniler, bilmeceler, dualar beddualar, türküler var içinde. Bunları derlemek arşivlemek gerekiyor. Kemaliye Eğin’in kültürel geçmişinin içinden çok şey bırakıyor geleceğe…

İreyhan ektim taşa

Bitmedi kaldı kışa

Kız ben seni alırdım

Askerlik geldi başa

Kırmızı güllerinen

Yen de gel ellerinen

Yarım kokun geliyor

Şu esen yellerinen

Yazı yazdım yazidi

Kalemim beyaz idi

Daha çok yazaceydim

Mürekkebim az idi.

Can Yayınları 2021