İsmet Beyin Mirası

Geçen gün gelen bir mesaj nedeniyle ailece derin bir acıya boğulduk. Ne yazık ki akrabamız İsmet Karavit vefat etmişti. Vefatı, avukatı Ahmed tarafından bize yazılan bir mesajla iletildi.

Mesaj aynen şöyleydi: “Benim adım Ahmed Abdülaziz. Trafik kazası sonucu vefat eden Rahmetli İsmet Karavit'in (Ruhları şad, mekanı cennet olsun) şahsi avukatıydım. İsmet'in en yakın akrabası olarak mirasta hak sahibi olabilmenizi sağlayabilmem için vekalet rızanızı istiyorum. Bu miras, ani ölümünden önce bay İsmet tarafından bırakılmıştır. Bu dava hakkında daha fazla ayrıntılı bilgi istiyorsanız, lütfen benimle iletişime geçin.” Mekânı cennet olsun, huzur içinde uyusun, ancak akrabamız İsmet’i tanımıyorduk. Avukatın bu mesajı nereden gönderdiğini merak edip araştırdık; Afrika’nın küçük ülkesi Benin’denmiş. Ancak, kafamızı kurcalıyordu, akrabamız İsmet’in Benin’de ne işi vardı? Daha önce, amcalarımdan biri kuzey Afrika’ya gidip yıllarca sirkte çalışmıştı, ancak Benin çok daha uzak bir ülkeydi. Bütün bu soruların cevabı Benin’deydi ve bizim Benin’e gitmemiz gerekiyordu. Bu nedenle, gitmeden önce adını ilk defa duyduğumuz bu ülkeyi araştırmaya karar verdik. Nijerya ve Togo arasında 10 milyonluk bir ülkeymiş. 17. yüzyılda Dahomey Krallığı olan ülke daha sonra Fransa sömürgesi olmuş ve bağımsızlığına “Afrika Yılı”nda, yani benim doğum yılım olan 1960 yılında kavuşmuş (bu bizim için sanki hayatımızın değişeceğini gösteren bir işaretti). 1975 yılında Marksist-Leninist ideoloji ile birlikte yönetim değişince 1990 yılına kadar ülkenin adı “Benin Halk Cumhuriyeti” olmuş. Rahmetli İsmet Karavit, Afrika’yı mesken edinmiş diğer amcam gibi sosyalist düşünceye sahip olmalı ki bu yıllarda da Benin’de yaşamayı seçmişti. Benin bugünkü çok partili siyasi yaşama ise, Doğu Bloku’nun dağılmasından sonra geçmiş. 

KARA AMAZON ‘MİNOLAR’

Her şey iyi güzeldi de, İsmet Karavit’in neden mirasını sadece bize bıraktığı ve başka mirasçısı olmadığı kafamızı kurcalıyordu. Araştırdık, İsmet amcam sert ve güçlü kadınlardan hoşlanıyor olmalıydı. Belki de, bir “Mino”ya gönlünü kaptırmış, ancak “Mino” kuralı gereği evlenememiş ve çocuk sahibi olamamıştı. Haliyle mirasını bırakacak çocukları da yoktu. Minolar, Benin tarihinde kökü Dahomey Krallığı’na dayanan Afrika’nın “Kara Amazonları”ydı. Bu bölgenin en büyük kabilelerinden olan Fon kabilesi üyeleriydiler. Dahomey krallığı zamanında, artan savaş şiddeti ve kölecilik sonucunda azalan erkek nüfusu nedeniyle, tamamı kadınlardan oluşan bir “Kara Amazonlar Alayı” oluşturulmuş. Bu Amazonlar, “Annelerimiz” anlamına gelen “Mino” olarak anılmışlar. Sıkı eğitimden geçirilen ve acıya dayanıklı, çok hızlı olan Minolar erkeklerden üstünmüşler. Öyle ün yapmışlar ki, Amazonlar saraydan çıktıklarında bir kız tarafından taşınan çanın sesini duyan erkekler yoldan çekilip, uzaklaşıyor ve Amazonlarla göz göze gelmemek için başka tarafa bakıyorlarmış. Bu kadınlara dokunmak bile ölüm demekmiş. Kara Amazonların şarkıları da varmış:

“Erkekler, Erkek kalsın! 

Mısır eksinler,

palmiye yetiştirsinler…

Biz savaşa gidiyoruz.”

“Mino”ların evlenmeleri, çocuk sahibi olmaları yasakmış ve sünnet de oluyorlarmış. Oluyorlarmış ama, 2005’de Afrika’da kız çocuklarının sünnet edilmesini resmi olarak yasaklayan ilk ülke de Benin olmuş. Kara Amazon “Minolar” 19. yüzyılın sonunda Fransız sömürgesine karşı Fransız askerleriyle iki kez göğüs göğse savaşmışlar ve bu savaşta 500’e yakın Mino öldürülmüş. Bu nedenle sayıları azalan Minolar, gizli örgütlenmeyle bazı Fransız subaylarını öldürüp intikamlarını almışlar. Hayatta kalan son Kara Amazon savaşçıları ise 70’li yıllarda ölmüş. Bu Minolar’dan birisinin ismi de Adana’ymış. Torun büyütmek, ev işleri yapmak Adana’ya göre değilmiş, savaş alanında düşmanıyla çıplak elleriyle boğuşmayı tercih edermiş. Bilemiyoruz, belki de akrabamız İsmet gönlünü isminden dolayı Adana’ya kaptırmıştı.

Madem Benin’e gidip cenazeye katılacaktık, akrabamız İsmet’in cenaze törenini de yıllarca yaşadığı bu toprakların geleneklerine göre yapmalıydık. Önce, Benin’de “Fon” kabilesinin bugün de devam eden bir cenaze geleneği olduğunu öğrendik. Merhum için tüm akrabalar toplanır ve bir kutlama düzenlenirmiş. Merhumun anısına bir şarkı bestelenir ve evinin avlusunda toprağa bir “Asen” dikilirmiş. Akrabamız İsmet’in anısına memleketimizin güzel türkülerimizden söyleyecektik söylemesine, ama “Asen” dikmek de neydi?

‘ASEN’DEN AL HABERİ

Asen, vefat eden her ata için dövme demirden yapılan asa imiş ve ailenin ölen üyelerinin anısına aile evinin (Asen Evi) avlusuna dikilirmiş. Bu ilginç heykeller, ölen aile üyelerinin yıllık törenlerinde yörenin kahininin evinden buraya “yürüyen bir sunak” olarak getirilirmiş. Bu asa, yaşayanlar ve ölüler arasında bir bağlantı görevi görürmüş. Asen'in önüne gelen yakınları, ölüleriyle buluşur ve onlarla konuşurlarmış. Bunu duymak bizi heyecanlandırmıştı, akrabamız İsmet’in bize anlatacağı çok şeyler olmalıydı. Asenler’in İsmet Karavit hakkında bize vereceği bilgi bununla da sınırlı değildi. Bir mezar taşı gibi olan Asen’in üzerindeki tablaya yerleştirilen heykelsi küçük figürlerin ikonografisi ise oldukça ilginç. Dairesel bir kompozisyonda birbirlerine bakan bu figürler ya bir sahnedeki aktörler gibi izleyiciyle yüzleşir ya da Asen tablosunun etrafına rastgele yerleştirilir. Bu figürler tutarlı bir konunun veya birkaç konunun karakterleri olabilirler. Tablodaki figürler, ölen kişinin hayattayken kendisi için yaptığı önemli bir şeyi veya etkinliği tasvir etmektedir. Ancak, bu konularda betimlenen imgelerin anlamını, sadece ölen kişinin yakın ailesi ve Asen'i yapan demirci ustası bilebilirmiş. Artık bizim için bir zanaatkara akrabamız İsmet’in Asen’ini yaptırmak zorunlu hale gelmişti. Çünkü, İsmet beyin mirasını alacaktık, ama hayatına dair hiçbir şey bilmiyorduk. Bu bilgileri ancak Asen’i yapan zanaatkarın betimlediği Asen tablosundan öğrenebilirdik. Böylece akrabamız İsmet’i biraz olsun tanıyabilecektik. Asen zanaatçılığı bugün de devam ediyordu, ancak 19. yüzyılda kraliyet kuyumcular ve demirciler loncasını oluşturan ünlü Hountondji ailesinden olduğu gibi bir zanaatçı bulabilecek miydik? O dönem zanaatçılar belirli bir sınıftan değilmiş, ancak hem kraliyet, hem de halk bu sanata önemli katkıda bulunmuş. 1892-1894 Fransız sömürge savaşı sırasında yağmalanan Dahomey Krallığı’nın bu kültürel mirasının çoğu Fransa’ya götürülmüş. Daha sonra yapılan anlaşmalarla Asenler’in 26 tanesi Benin’e geri iade edilmiş. Dahomey sanatının Afrika'nın başka yerlerindeki geleneksel sanatlardan farklı ve benzersiz olduğunu söylemeliyim.

REDDİ MİRAS

İsmet Karavit’in mirası şimdiden bizi yormuştu. Şapkamızı önümüze koyup uzun uzun düşünmeye başladık. Sonunda Avukat Ahmed’e şu mesajı göndermeye karar verdik: “Sevgili Ahmed Abdülaziz, Benimle iletişime geçtiğiniz için teşekkür ederim. İsmet Amca'yı kaybetmekten dolayı çok üzgünüm. Çok nazik ve merhametliydi, lütfen tüm mirası Karavit ailesi adına Benin'deki bir hayır kurumuna bağışlayın. En iyi dileklerimle… ” Kısa bir süre de olsa bizi karışık duygulara sürükleyen bu vefat ve miras davası, ne yazık ki hiçbir maddi kazancımız olmadan sonlanmıştı. Ancak, “avukat” Ahmed sayesinde hiç duymadığımız Benin’i ve Benin kültürü, sanatı hakkında ilginç bilgiler öğrenmiştik. Bu da bizim asıl kazancımız oldu. Bu açıdan hem Avukat Ahmed’e, hem de hiç tanımadığımız akrabamız İsmet’e minnettarız.

Not: Benin’li Ahmet’le mesajlaşmalarımız ve Benin’e dair bilgiler gerçektir. Ancak, İsmet Karavit’e dair tahmini hikayeler kurgusaldır.