İstanbul Ticaret Odası’nın kuruluşu ve ticaretin dünden yarına serüveni

Tam 142 yıl önce 14 Ocak 1882 tarihinde Dersaadet Ticaret Odası resmen açılmıştı. Oda günümüzde İstanbul Ticaret Odası (İTO) adıyla (700.000’i aşkın üyesi ve 81 meslek komitesiyle) Türkiye’nin ve dünyanın en büyük ticaret odalarından biridir. İTO’nun görevleri arasında şunlar var: Sicil işlemleri, üyelerin sorunlarının çözümü ve rekabet güçlerinin artması için çalışmak, ülke ekonomisine katkı sağlamak.

TİCARETİN TANIMI

Ticareti, şirketin “ticari mal” alıp satması biçiminde tanımlayabiliriz. Ekonomik fayda bağlamında sanayide şekil faydası yaratılırken, ticarette ise yer, zaman ve mülkiyet faydaları sağlanmaktadır.
Ticareti bu bağlamda iç ticaret ve dış ticaret olarak ikiye ayırabiliriz. Dış ticaretin dış alım (ithalat) ve ihracat (dış satım) olarak iki ana tipi olmakla birlikte, tekrar dış satım (re-export) gibi alt tipleri de vardır. Uluslararası hizmet ticareti de dünya ticareti rakamları içine dahil edilmektedir.

DÜNYA TİCARETİ’NDE DURUM

Dünya Ticaret Örgütü (WTO) rakamlarına göre, 2022’de toplam (mal ve hizmet) dünya ticareti 31 trilyon dolar olmuş. Bunun yüzde 65’i Avrupa Bölgesi’nde, maalesef yüzde 14’ü Afrika’da gerçekleşmiş.
Dünyanın en çok ticareti yapılan malları (ABD’li yazılım şirketi Teletrac Navman’a göre) şunlarmış:
Ulaştırma araçları (Otomobil ve parçaları, Kamyon, Uçak) / Yakıt (Ham ve Rafine petrol, Doğal gaz) / Elektronik ürünler (Entegre devreler, Bilgisayar, Telefon, Yayın donanımları) / Ecza ürünleri / Değerli madenler (Altın, Elmas) / İnsan ve hayvan organı.

TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ’NDE DURUM

2023’de yıllık ihracat değeri 255,8 milyar USD, ithalat değeri ise 361,8 milyar USD düzeyinde olmuş. İhracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 70, dış ticaret açığımız var yani! İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan dış ticaret haddi 2023’te Kasım ayında yüzde 86,3 olmuş. Daha değerli mal ithal edip, daha değersiz mal satıyoruz yani!
Bu rakamlar akıllı işi mi? Ali Ekber Çiçek’in derlediği Erzincan türküsü şöyle başlar:
“Ey erenler akıl fikir eyleyin…”

TİCARETİN DÜNDEN YARINA EVRİMİ

Mal-Para-Mal değişimi fiziksel ortamlarda olagelirken, teknolojik, sosyal vd. değişimler sonucunda yeni ticaret biçimleri ortaya çıkmıştır. Kısaca bakalım.
Elektronik ticaret: Web 1.0 ortaya çıktıktan sonra dijital teknoloji kullanılarak internet üzerinden gerçekleşen ticaret işlemleridir. E-ticaret, e-iş kavramının bir alt kümesi olarak da görülebilir. Global e-ticaret hacmi 2022’de 5,7 trilyon ABD doları olmuştu, 2023 beklentisi de 7 trilyon dolardı. Türkiye’de 2022’de e-ticaret hacmi Elektronik Ticaret İşletmecileri Derneği’ne göre 801 milyar TL. olmuş.
Sosyal ticaret: Web 2.0 çıktıktan sonra insanların deneyimlerini paylaşabildiği, birbirlerinden tavsiye alabildiği, malları ve hizmetleri bulabildiği ve sonra bunları satın alabildiği online yerlerdeki ticarettir. Sosyal ticaret ile sosyal alışveriş (Chat commerce) kavramları ayrıdır. Sosyal ticaret online katılımcıların (Amazon’un referans ve tavsiye sistemi, Facebook, X vb.) işbirlikli ağları iken, sosyal alışveriş online alışveriş yapanların (tavsiye siteleri gibi) işbirlikli aktivitesidir.
Mobil ticaret: Mobil aygıtlar vasıtasıyla kablosuz ağ üzerinden yürütülen e-ticaret işlemleridir.
U Ticaret (Ubiquitous): Her zaman her yerde): Modern müşterilerin sahip olabilecekleri tüm gereksinimlerini karşılamak arzusuyla ortaya çıkan bir ticaret tipidir. Müşteri deneyimine odaklanılan bu ticaret tipinde deneyim tüm araçlarla (herhangi bir online mağazada herhangi bir gereçle (bilgisayar, telefon, tablet vb.) kolaylaştırılmaya çalışılmaktadır. Bu ticaret tipinde online alışverişe alışık olan ve deneyime değer veren müşterilere işlemlerde hız ve güvenlik sağlanırken 24 saat canlı destek, ayrıcalıklı yani öncelikli (premium) müşteri hizmetleri vb. sunulmaktadır.

SONSÖZ

İTO Başkanı Şekib Avgadiç son meclis toplantısında (Ocak 2024) şöyle demiş: “Yüksek teknolojili ve yüksek katma değerli üretim, önümüzdeki dönemde ihracatımızın ve rekabetçiliğimizin rehberi olmak zorunda.” Yetmez ama evet! Niye yetmez? Çünkü artık dünya ekonomisinde katma değer yaratımında tebessüm (U) eğrisi esas! Rakamlara göre katma değerin esas kısımları zincirin tasarım ve dağıtım halkalarında, üretimde değil maalesef. Bu konuda İTO’nun çalışmaları var mı acaba? Olsa iyi olur, yoksa Elazığ türküsü söyleriz sonra: “Pencereden Bir Taş Geldi / Ben Sandım Ki Mamoş Geldi / Uyan Mamoş Uyan Mamoş / Başımıza Ne İş Geldi..”