İstiklal Marşı’nı müziğiyle analım

Maarif Bakanlığı’nca İstiklâl Marşı bestelenmesi için 1921’de açılan güfte yarışmasına katılan 724 şiirden hiçbiri kabul edilmeyip Mehmet Âkif Ersoy’un şiiri, yarışma dışında, 12 Mart 1921’de Birinci Büyük Millet Meclisi’nde ulusal marş güftesi olarak kabul edilmiştir.

Ersoy’un şiirinin marş olabilmesi için bestelenmesi gereğiyle de savaş nedeniyle ancak 12 Şubat 1923’te beste yarışması düzenlenmiş ve yarışmaya 24 besteci birçok bestesiyle katılmışsa da yine o günkü savaş koşulları nedeniyle besteler arasından seçim yapılamamış, bu yüzden de bestecilerin bireysel çabalarıyla farklı şehirlerde farklı besteler seslendirilmiştir.

1924’te Ali Rıfat Çağatay’ın (1867-1935) Türk Sanat Müziği türündeki bestesi birinci olarak kabul edilmiştir. 1930 yılına kadar bu marş seslendirilse de uluslararası alanda seslendirilebilecek üslûpta olmadığından, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın kurucu şefi ve Osmanlı’dan itibaren birçok müziksel alanda öncü olan Osman Zeki Üngör’ün (1880-1958) bestesi, resmi marş olarak kabul edilmiştir. Osmanlı Zeki Üngör’ün öncülükleriyle ilgili olarak “Osmanlı ve Türkiye Müzik Kültüründe Bir Üsküdarlı: Osman Zeki Üngör” başlıklı sempozyum tebliğimden bilgi edinilebilir.

OSMAN ZEKİ ÜNGÖR

Bu yıl 12 Mart 2021’de İstiklâl Marşı şiirinin Birinci Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilişinin 100. yılı çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Ancak bu etkinliklerin neredeyse hepsinde, İstiklâl Marşı’nın bestecilerine yer verilmediği görülmektedir.

Bu açıdan, hali hazırdaki İstiklâl Marşı’nın bestecisi Osman Zeki Üngör’ün yanı sıra, bestenin çoksesli dokuda uluslararası alanda seslendirilmesini sağlayan diğer yaratıcılarını da anmak gerekir. Bu bağlamda, marş bestesini ilk defa senfoni orkestrasına uyarlayan, besteci ve birçok müzisyenin öğretmeni Edgar Manas (1875-1964)’tır. İstanbul’un önde gelen ve Sebuh, Aleko ve Zenop Manas gibi saray ressamlarının çıktığı Manas ailesinin en tanınan üyesi olan Edgar Manas’la ilgili de ayrıca çalışılması gerekir.

EDGAR MANAS

Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin çoksesli müzik içerisinde yer alan ilk klarinetistlerinden biri ve orkestra şefi Hüseyin İhsan (Servet) Künçer (1900-1963), Üngör’ün bestesini ilk defa askerî bando grubuna uyarlamıştır. Adı ancak İstiklal Marşı ve Osman Zeki Üngör’le ilgili kaynaklarda geçen Künçer’le ilgili de ayrıntılı çalışma yapılmamıştır. Sadece Müzikolog Ersin Antep’in “Musika-i Hümayûn'dan Bugüne” başlıklı yazısından Künçer’e dair bazı bilgiler edinilebilir.

İHSAN SERVET KÜNÇER

Son olarak da Üngör’ün bestesini piyano eşliğiyle uyarlayan, müzik eğitimcisi Eduard Zuckmayer (1890-1972)’dir. Üngör ile birlikte, Manas ve Künçer Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne müzik alanındaki birçok ilk içinde eğitimci, besteci ve icracı olarak yer almıştır. Zuckmayer de Türkiye Cumhuriyeti’nde Üngör’ün kurduğu müzik öğretmeni yetiştiren ilk kurum Musiki Muallim Mektebi’nin (1924) ilk Avrupalı öğretim üyesi ve yöneticisi olmuştur.

Ali Uçan’ın Eduard Zuckmayer ve Cumhuriyet Müzik Eğitimi başlıklı kitabından Zuckmayer’e dair bilgiler öğrenilebilir. Kısaca, İstiklâl Marşı hali hazırda sadece bir şiir olmadığından, bir marş olarak müzikle seslendirildiğinden, Mehmet Akif Ersoy gibi, Üngör, Manas, Künçer ve Zuckmayer’in de İstiklâl Marşı anıldığı zaman akıllara gelmesi ve kendilerinden bahsedilmesi gereklidir.

EDUARD ZUCKMAYER