Kaba yem açığı

Üretim Devrimi Kurultayları'nda çiftçiler tarafından dile getirilen en önemli konulardan biri girdi fiyatlarının yüksek olmasıdır. Bitkisel üretimde tohum, kimyasal gübre, tarım ilaçları, akaryakıt, hayvansal üretimde yemler, veteriner ilaçları, damızlık hayvanlar, akaryakıt en önemli girdilerdir. Bu girdilerin pahalı olmasının başta gelen nedeni dış ülkelere bağımlılıktır.
Hayvancılıkta işletme masrafları içinde en önemli olanı yem giderleridir. İşletme giderleri içinde yem giderlerinin payı hayvancılık şubelerine göre yüzde 60- 85 arasında değişir. Çayır ve mera otları, yonca, tırfıl, saman, mısır silajı, kapçık, posa gibi maddelere kaba yemler denir. Tahıllar, kepek, küspeler, melas, fabrika yemleri ise kesif yem olarak adlandırılır.
Tavuk yemlerinde mutlaka kullanılması gereken maddelerden biri soya küspesidir. Yurdumuzda yeterince soya fasulyesi yetiştirilmediği için çoğunluğu ABD'den olmak üzere soya küspesi dış alımı yapılıyor. Yemlerin vitamin ve mineral içeriğini tamamlayan katkı maddeleri, aşılar, mısır, buğday gibi hammaddeler, bitkisel ve hayvansal hastalık ve zararlılarla mücadelede kullanılan ilaçlar, kimyasal gübre veya hammaddeleri, tavukçuluk ve sığırcılıkta damızlık hayvanlar, bazı tohumlar ve akaryakıt ithal edilmektedir. Döviz kurundaki artışlar, girdi fiyatlarına yansımaktadır. Hayat pahalılığının en önemli nedenlerinden biri tarımsal girdilerdeki dışa bağımlılıktır.

Geviş getiren; sığır, manda, deve gibi büyükbaş hayvanlarla koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanların mideleri dört kısımdan oluşur. Sindirim sisteminin sağlıklı çalışabilmesi için hayvanların doygunluk hissi veren kaba yemleri yemesi gerekir. Kesif yemler daha besleyici ve lezzetlidir. Bir hayvan boş bırakıldığında aşırı miktarda kesif yem yerse sindirim sisteminde oluşan gazlar şişkinlik yapar ve zamanında müdahale edilmezse hayvan ölür. Kaba ve kesif yemlerin dengeli şekilde verilmesi gerekir.

Türkiye'de kaba yem açığı vardır. Kaba yem üretimini artırmak için çeşitli denemeler yapılmaktadır. Bu bağlamda Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nde yapılan Selvi Sirken (Atripleks nitens) üzerine yapılan iki deneme üzerinde durulacaktır. Bunlardan ilki Kuru Şartlarda Yetiştirilen Selvi Sirken ile ilgili çalışmadır (Bkz.1). Selvi Sirken, tek yıllık otsu bir bitkidir. Yabancı ot sayılan bu bitkinin yaprakları börek ve salata şeklinde insanlar tarafından tüketilmektedir.

Bu denemede bitkiler mart ayının ortasında, mart sonunda, nisan ortasında ve nisan sonunda olmak üzere dört farklı dönemde ekilmiştir. Hasat işlemleri de vejetatif dönem sonunda (bitkiler çiçek açmadan önce), çiçeklenme başlangıcında ve tam çiçeklenme döneminde olmak üzere üç ayrı dönemde yapılmıştır. 2019 ve 2020 yıllarında Iğdır'da kuru koşullarda yapılan denemede yaş ot verimi 3146 – 9989 kg/da, kuru ot verimi 920 – 3602 kg/da arasında değişmiştir.
Ham protein içeriği 2019 yılında %8,53, 2020 yılında ise %9,60 olarak gerçekleşti. Vejetatif dönem sonunda ham protein oranı %11,68 olarak gerçekleşti. Nötr Deterjan Lif Oranı (NDF) 2019 ve 2020 yıllarında sırasıyla %58,53 ve %57,34 olarak ölçülmüştür. Asit Deterjan Lif Oranı (ADF) oranı 2019 yılında %35,90, 2020 yılında ise %36,10 olarak belirlendi.
Yonca yemlerin kraliçesi sayılır. Yemlerin içeriği yonca ile karşılaştırılarak nisbi olarak değerlendirilir. Öte yandan Selvi Sirkenin nispi yem değeri 2019 yılı ilk ekim döneminde ve 2020 yılında en yüksek RFV değerinin (121,97) elde edildiği vejetatif dönem sonu hasadında 4. sınıf olarak değerlendirilmiştir.
Araştırma sonuçlarına göre Selvi Sirken'den kuru koşullarda kaliteli yem elde edebilmek için mart ayı ortasında ekim yapılması ve vejetatif dönem sonunda (Haziran ortasında) hasat yapılması gerektiği belirlenmiştir.
Iğdır Türkiye'nin en kurak yeridir. Topraklarında tuzluluk ve alkalilik vardır. Azot ve organik madde oranı düşüktür. Fosfor ve potasyum miktarı aşırıdır. Kuru tarım alanında sulama ve gübreleme olmaksızın, ekim ve hasat işini uygun dönemde yaparak, üç ay içinde nispeten kaliteli 10 ton civarında yaş ot veya 3,5 ton civarında kuru ot elde edilebilmektedir. Nadasa bırakılan arazide kısa sürede ürün alıp, sonbaharda tahıl ekmek mümkündür. Değerli meslektaşlarımı kutlar ve teşekkür ederim.

1) Temel I, Keskin B, Temel S, 2022. Kıraç Şartlarda Yetiştirilen Selvi Sirken (Atriplex nitens)’in Otunun Kalitesi Üzerine Farklı Ekim Zamanları ve Biçim Dönemlerinin Etkileri Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(3): 1831 – 1842