Kimyasal gübre kullanımı

Ekmek yurdumuzda temel besin kaynağıdır. Ekmek yapımında en fazla kullanılan tahıl buğdaydır. Bulgur, makarna, erişte, irmik, nişasta gibi tüketim maddeleri de çoğunlukla buğdaydan yapılmaktadır. Buğday vazgeçilemez temel ürünümüzdür. Türkiye'de en geniş ekiliş alanına sahip ürün olup, ekili/dikili alanların üçte birini kaplamaktadır.

Bu yazı Sayın Hüseyin Tayyar GÜLDAL'ın yüksek lisans tezindeki verilere dayanmaktadır (Bkz.1). Emeği için kendisine teşekkür ederim.

Buğday üretiminde Konya ilk sırada yer almaktadır. Araştırma Konya ilinde en fazla buğday üreten ilçe olan Cihanbeyli'de yapılmıştır. İlçenin 5 köyündeki 1500 dolayında buğday yetiştiricisi arasından tabakalı örnekleme ile 77 işletme seçilmiştir. Yüz yüze görüşme yöntemiyle 2013-2014 üretim dönemine ait veriler toplanmıştır.

İşletmeler toprak analizi yaptıran ve yaptırmayan işletmeler olmak üzere iki kümeye ayrılmıştır. Bu kümeler de kullandıkları arazi büyüklüğüne göre ikişer gruba ayrılmıştır. Toprak analizi yaptırmış olan 250 dekardan küçük işletmeleri kapsayan 1. grupta 53 işletme, 250 dekardan fazla arazisi olan 2. grupta ise 10 işletme bulunmaktadır. Toprak analizi yaptırmayan işletmeler az sayıda olup arazileri küçüktür. 1. grupta 10 dekardan az arazisi olan 5 işletme bulunmakta olup, 10 dekardan büyük arazisi olan 9 işletme ise 2. grupta yer almaktadır (Bkz. Çizelge 1).

Toprak analizi sonucunda hangi gübrelerin ne zaman, ne şekilde ve ne miktarda verileceği belirlenmektedir. Toprak analizi yaptırmadan gübreleme işleminde;

(a) Gereken miktardan az gübre kullanılabilir. Bu durumda bitki iyi beslenemez, elde edilecek ürünün verimi ve ekonomik değeri düşük olur.

(b) Gereğinden fazla gübre kullanılabilir. Bu tutum kullanılan gübreleme masrafını artırdığı gibi, aşırı uygulanan gübre ürünler ve çevre üzerinde olumsuz etki yapabilir.

(c) Yanlış türde gübre kullanıldığında ürün miktarı azalabilir, ekinler yatabilir veya kuruyabilir.

(d) Yanlış zamanda ve yanlış şekilde gübre kullanılırsa gübreden beklenen yarar sağlanamaz, çevre kirliliği artar, üstelik kaynaklar boşa harcanmış olur.

Bu sakıncaları önlemek için Tarım ve Orman Bakanlığı her bölgede toprak ve bitki analizlerini yapacak laboratuvarları kurmuştur, gübreleme uzmanlarını görevlendirmiştir. Özel kesim tarafından işletilen ruhsatlı laboratuvarlar da mevcuttur. Bakanlıkça gübrelemenin toprak analizine dayalı olarak yapılması ısrarla önerilmiş, toprak analiz masrafları desteklenmiştir. 50 dekardan büyük alanda üretim yapanların mazot ve gübre desteklerinden yararlanması toprak analizi yaptırmış olma koşuluna bağlanarak, zorlama bile yapılmıştır.

Bu önlemler etkili olmuş ve toprak analizleri yaygın şekilde yapılmıştır. Toprak analizi desteği ve diğer tarımsal destekler alınmıştır. Böylelikle çiftçilerin toprak analizini benimsediği ve tekniğine uygun olarak bilinçli gübreleme yapmaya başladığı düşünülebilir. Ancak araştırma sonuçları durumun hiç de öyle olmadığını ortaya koymaktadır. Bulguları kısaca özetleyelim:

TÜİK verilerine göre, ilçede en yaygın yetiştirilen ürün buğday olup, 2013 yılı itibariyle 872 bin dekar ekim alanı ile yüzde 68'lik bir paya sahiptir. Üretim miktarı 261 bin ton olup, buğday verimi dekara 299 kilogramdır (age,s.35).

Gübreleme ile yüzde 60’a varan ürün artışı sağlanabileceği, verimi artırmada en büyük payın gübreye ait olduğu belirtilmektedir (age,s.57). Toprak analizi yaptıran üreticilerin yüzde 33'ü, gübre miktarını toprak analizi sonucuna göre belirlediğini belirtmiştir. GTHB Elemanlarının tavsiyesi doğrultusunda gübre kullanım miktarını belirleyen üreticilerin oranı yüzde 1,59 olurken, kendi tecrübelerine dayanarak gübre kullanım miktarını belirleyen üreticilerin oranı ise yüzde 65’tir (agy).

Diğer bir anlatımla, araştırmaya katılan çiftçilerin üçte ikisi toprak analizi yaptırsa bile uzmanın önerisine uymayıp, kendi kafasına göre gübre kullanmaktadır. Yine aynı oranda üretici ekonomik durumları iyi olsa daha fazla gübre kullanacağını söylemiştir. Toprak analizi yaptıran üreticilerin büyük bir çoğunluğunun daha fazla gübre kullanmak istemesi, toprak analizinin önemini kavrayamadıklarının bir göstergesidir. (age,s.63 ).

Üreticilerin yüzde 36’sı toprak analizi sonuçlarına güvenmediğini, yüzde 17’si analiz sonucu ortaya çıkan gübre miktarının yetersiz olduğunu, yüzde 4,76’sı analiz sonucu ortaya çıkan gübre miktarının fazla olduğunu, yüzde 2,38’inin de toprak analizi sonucuna göre gübre kullandığını ve istediği verimi alamadığını belirtmiştir.

Üzülerek söylemek gerekirse toprak analizi sonuçları dikkate alınmaksızın gübre kullanımı yaygındır. Örneğin, Gülaç (2011) tarafından yapılan çalışmada, toprak analizi yaptıran üreticilerin yüzde 34'ü toprak analizi sonucuna göre gübre kullandıklarını belirtirtmiştir (Bkz. 2). Analiz sonuçlarına uyduğunu söyleyenlerin oranı Sivas-Hafik'de yapılan bu çalışmada da üçte birdir. Yazının boyutu Polatlı'da, Tokat Artova'da, Kahramanmaraş'ta ve diğer yerlerde elde edilen benzer sonuçları sıralamaya elverişli değildir.

Bu araştırmada ulaşılan çarpıcı sonuçlar Çizelge 1'de yer almaktadır. Gruplara göre, kullanılan gübrelerdeki saf azot miktarı hesaplanmış, buğday verim ve maliyeti ile birlikte verilmiştir.

Üçüncü sütunda gösterilen 250 dekardan fazla ekiliş alanına sahip olan işletmeler, en az gübre kullandıkları halde 418 kg/da olarak saptanmış olan en yüksek verim düzeyine ulaşmıştır.

Buğdayın maliyeti kilogram başına 50 kuruş ile en düşük seviyede olmuştur. Kullanılan saf azot miktarı arttıkça buğday verimi azalmakta ve maliyet yükselmektedir.

Konu uzmanı meslektaşlarımız buğday üretiminde kuru koşullarda saf azot miktarının dekara 12 kilogramı aşmaması gerektiğini belirtmiştir. Neredeyse iki misli azot kullanarak verimi azaltıp, maliyeti yükseltenler toprağı, suyu, hatta havayı bile kirletmektedirler. Üstelik bu gübreler, çok kıt olan dövizle dış ülkelerden satın alınmaktadır.

(Konuyu işlemeye devam edeceğiz)

GÜLDAL, Hüseyin Tayyar; “Buğday Yetiştiriciliğinde Toprak Analizi Sonucuna Göre Kullanılan Gübrenin Maliyete Etkilerinin Belirlenmesi: Konya İli Cihanbeyli İlçesi Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Ankara - 2016, 127 s.

GÜLAÇ, Z.N. 2011. Sivas İli Hafik İlçesi Tarım İşletmelerinde Toprak Analizi Uygulamalarının Benimsenmesi ve Yayılması Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, 132, Tokat.