Küresel belirsizlik: Beş neden

Financial Times gazetesinin yazarlarından Muhammed El-Erian’ın geçtiğimiz günlerde ilginç bir makalesi yayınlandı (makaleye ulaşmak için bkz. Dipnot 1). Mevcut İsrail-Filistin Savaşı bir şekilde çözülse bile beş finansal ve ekonomik nedenle belirsizliğin devam edeceğini ama bu kısır döngüleri hayırlı döngülere dönüştürebilme kapasitemiz olduğunu savlıyor El-Erian.

Bunlara kısaca bakalım (Elbette ki okurların tartışmasına açık belirlemeler!)

KÜRESEL EKONOMİK BÜYÜMENİN MOTORLARI TEKLİYOR

Avrupa durgunluğun eşiğine gelmiş durumda! Çin’de 2023 yılı için ekonomik büyüme yüzde 5,2 olarak tahmin edilirken 2024’de bu 4,5’a doğru hafif bir duraksama bekleniyor. ABD’nin üçüncü çeyrekte yıllık büyümesi ciddi bir artışla yüzde 4,9 oldu, yılsonunda da yüzde 4,7 olacağı tahmin ediliyor. Ancak ABD’nin bu görünümü konusunda da dört farklı senaryo gündeme getiriliyor: yumuşak iniş, sert iniş, çarpışmalı iniş ve inişin olmaması. Şu sırada yumuşak iniş senaryosu kuvvetli ama, önümüzdeki haftalarda sert iniş görüşünün ön plana çıkabileceği belirtiliyor. ABD’nin bu belirsizlik durumu yanında dünyanın belirsizliği de gayet kabul edilebilir bir durum! El-Erian son eseri “Permacrisis (İstikarlı kriz)” kitabında bunu ele alıyor (Permakriz ve hatta polikriz konusunda Dipnot 2’deki yazımıza bakabilirsiniz). Çan eğrisinin olumlu ucunda teknolojik gelişmelerin üretkenliği arttırmasıyla potansiyel ekonomik büyüme yer alırken çan eğrisinin olumsuz ucunda çoklu krizin kısır döngüsünün basamaklı etkilerinin yaratacağı durgunluk veya küçülme yer alıyor.

YÜKSEK FAİZ YÜKSEK BORÇLANMA MALİYETİ

Gerek ABD Merkez Bankası FED, gerekse diğer büyük merkez bankaları yanlış tanılarla saptadıkları enflasyonu karşılamak için faiz oranlarını yüksek tutmaya ve arttırmaya çalışıyorlar. Finansal piyasalarda bu eğilime uyulması durumunda küresel çapta borçlanma maliyeti giderek artabilecektir. (Bu arada enflasyon ve faiz ilişkisini ele aldığım yazılarıma bakabilirsiniz, Dipnot 3).

PİYASA ÇALKANTILARI

Yukarıda sözü edilen faiz görünüm devam ederse, durgunluk ve finansal piyasaların çalkantılarının artarak süreceği düşünülebilir. Bunun ilk işaretleri kimi bölgesel ABD bankalarında bilançoların yanlış yönetimi ve kaymalara yani başarısızlıklara yol açması olarak ortaya çıktı.

ÇAPALARIN KAYBOLMASI

Örneğin ABD devlet tahvilleri gibi gösterge kabul edilen kritik finansal piyasalar ve küresel ekonomi, büyüme ivmesi, politika yapımı sinyallerine olan güven ve istikrar kazanan finansal akışlar gibi çapalardan yoksun kalmaya başladı.

Yeterince esnek olmayan tedarik zincirlerine dayalı küresel ekonomi ve daralan merkez bankası bilançoları ve etkin bir politika yokluğu (merkez bankalarının işlevsizleşmesi de diyebiliriz) enflasyon oranlarının doğru belirlenmesini güçleştiriyor kuşkusuz!

Büyüyen açıklar ve artan faiz ödemelerinin yükünü kim üstlenecek peki? Niceliksel genişlemeden (QE) niceliksel sıkılaştırmaya geçiş yapan merkez bankaları mı?

Jeopolitik riskler nedeniyle uluslararası alıcılarda da risk iştahı düşük zaten! Üstüne üstlük kurumsal yatırımcıların (emeklilik fonları ve sigorta şirketleri vs.) portföylerindeki tahvillerden de epey zarar ettiklerini de anımsayalım.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE EŞİTSİZLİĞE YANIT

Yukarıda sözü edilen çapalar olmazsa, küresel ekonomi ve sermaye piyasaları öngörülemez bir denizdeki teknelere benzetilebilir. Bu durum bizi beşinci nedene doğru sürüklüyor: iklim değişikliği ve ve eşitsizlik gibi uzun erimli sorunlara yetersiz yanıt verilmesi! Bu krizlerle mücadelenin savsaklanması eninde sonunda ödeyeceğimiz maliyetlerin artmasına neden olmaktadır. Hatta daha karmaşık analitik ve siyasal engellerin ortaya çıkması söz konusu olacaktır.

SONUÇ

El-Erian, Permakriz adlı kitabında (bkz Dipnot 4) günümüz dünyasının süregelen üç başarısızlık tarafında biçimlendirilmekte olduğunu anlatıyor: Gezegenimize saygı duyan tutarlı ve kapsayıcı bir büyümenin sağlanamaması, tekrarlanan iç politika hataları ve ortak zorlukların kolektif eylem gerektirdiği bir zamanda etkili küresel politika eşgüdümünün olmaması. Bu başarısızlıkların bileşik etkilerinin derin ekonomik, finansal, kurumsal, sosyo-politik ve jeopolitik sonuçları olagelmektedir.

Ancak bu kısır döngüleri hayırlı / erdemli döngülere dönüştürebilme kapasitemiz mevcuttur. Bunun için ulusal düzeyde vizyoner siyasal liderliğe ve küresel farkındalığa gereksinmemiz var. Aksi halde gelecek kuşaklara (çocuklarımıza ve torunlarımıza) ekonomik ve finansal istikrasızlık, iç siyasal huzursuzluklar ve jeopolitik kaoslarla dolu bir dünya bırakma riski çok yüksek!

Eh, nasıldı Zülfü Livaneli şarkısı : hoş geldin bebek / yaşama sırası sende / senin yolunu gözlüyor kuşpalazı boğmaca kara çiçek sıtma / ince hastalık yürek enfarktı kanser filan / işsizlik açlık filan / tiren kazası otobüs kazası uçak kazası iş kazası yer depremi sel baskını / kuraklık falan / karasevda ayyaşlık filan / polis copu hapisane kapısı falan / senin yolunu gözlüyor atom bombası falan….(dinleyin Dipnot 5).

Bu şiirin yazıldığı 1961’den beri pek de bir şey değişmemiş galiba, ne dersiniz?

DİPNOTLAR

1-https://www.project-syndicate.org/commentary/geopolitical-tensions-darkening-global-economic-outlook-by-mohamed-a-el-erian-2023-10
2-https://tele1.com.tr/kuresel-riskler-polikriz-ve-permakriz-879272/
3-https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/faiz-enflasyon-ve-merkez-bankasi-3-21258
4-Kitap için bkz. https:// www.google.com/search?q=el+erian+perma+crisis&sca_esv=577461350&tbm=isch&sxsrf=AM9HkKlBIfT_liBAxMr0OsEyyDbpDrysig: 1698508684823&source=lnms&sa=X&ved=2ahUKEwi12rn2jZmCAxVMVPEDHbjpC4wQ_AUoAnoECAIQBA&biw=958&bih=913&dpr=1#imgrc=PNHnbJeqphTrAM Kısa bir söyleşi dinlemek isterseniz: https://www.youtube.com/watch? app=desktop&v=y-okFwo8xv8
5- Bu şarkıyı Bulutsuzluk Özlemi’nden dinleyin: https://www.youtube.com/watch?v=0QIg9TwS4WM).