Kurtuluş yıllarında 1 Mayıs kutlamaları -(TAMAMI)

Eğitimci yazarlarımızdan Zeki Sarıhan’ın size ilginç gelebilecek bir yazısını bu haftanın mektubu olarak sunuyoruz. Bir zamanlar Ulusal Kanal’da program da yapan dostumuz Sarıhan, Kurtuluş Savaşı sıralarında, o savaş koşulları içinde 1 Mayıs İşçi ve Emekçi Bayramı’nın nasıl kutlandığını anlatıyor. Bu belgesel yazıyı arşivinize almanızı ve tavsiye ederim

“Türk Kurtuluş Savaşı’nın verildiği 1919-1922 dönemi, dünyayı sosyalizm ve işçi hareketlerinin kasıp kavurduğu yıllardı.

1 Mayıs 1920: Dünyada 1 Mayıs kutlamaları Anadolu basınına yansıdı. Ankara ile İstanbul arasında köprüler atılmıştı. İstanbul’da Damat Ferit Hükümeti, Kuvayı Milliye’ye karşı iç isyanları körüklemekle meşguldü. TBMM açılalı bir hafta olmuştu. Ankara’da Hâkimiyeti Milliye, Konya’da Öğüt, Kastamonu’da Açıksöz, Balıkesir’de İzmir’e Doğru gazeteleri bu kutlamaları haberleştirdiler. Karabekir de İstiklal harbimiz kitabında bunlardan söz etti. Buna göre Avrupa’da birçok merkezde olduğu gibi Sovyetlerde ve Kafkas ülkelerinde de kutlamalar yapıldı. Moskova telsiziyle yayılan bildiride, “İşçiler, 1 Mayıs’ta ellerinizdeki çekiçleri milletlerarası burjuvazinin üzerine vurunuz” denildi. İttihatçıların yeni döneme ayak uydurmak için kurdukları Türkiye Komünist Fırkası Bakü işçilerine bir bildiri yayımladı. Ermenistan’ın birçok merkezinde çalışanlar kitle gösterileri yaparak Daşnak Partisi liderlerinin resimlerini ve örgütünün binalarını yaktılar.”Musavatçılar yıkıldı, sıra Daşnaklarda” sloganları atıldı. Gösteriler bazı yerlerde silahlı ayaklanmaya dönüştü.

Kitlesel kutlamalar

Türkiye’ye gelince; İstanbul’da işçilerin yaptığı gösteride emperyalizm aleyhine sloganlar söylendi. Trabzon’da Belediye önünde yapılan gösteride işçi hayatı ve sosyalizm konusunda konuşmalar yapıldı. İlkokul öğrencileri mızıkalarla yürüyüş yaptı. Eskişehir’de yayımlanan İşçi Gazetesi özel bir sayı yayımladı. İstanbul’da İleri Gazetesi de, “Bugün bütün dünya işçilerinin müşterek bayramıdır” diye yazdı. İkdam, “Avrupa ve Amerika’da emek hareketleri”ni yazdı. Öğüt 1 Mayıs haberlerini “Alev” başlığıyla verdi.

1 Mayıs 1921: İstanbul’da Şirketi Hayriye, Haliç, Tramvay şirketleri ve bütün fabrikaların çalışanları işlerini bıraktı. Mavi elbiseler giyen, kırmızı boyunbağları takan işçiler, Türkiye Sosyalist Fırkası’nda yapılan törene katıldı. Bu 1 Mayıs’ın İstanbul’da ilk kitlesel kutlanmasıydı. Alemdar, Vakit, Peyamı Sabah, İleri ve İkdam gazeteleri Sosyalist Fırkası’nın bildirisini bastılar: “Bugün bütün dünyada amelenin sesi işitilecek.”

Ankara’dan işçilere armağan

Ankara’da Sovyet Elçiliği binasının önüne “Yaşasın komünizm, kahrolsun emperyalizm ve kapitalizm” yazıları asıldı. Ankara Hükümeti de 1 Mayıs şerefine işçilere bir armağanda bulundu: Ereğli maden işçilerinin haklarını koruyan yasa tasarısının, Meclis’te birinci görüşmesi tamamlandı. Buna göre 18 yaşından küçük çocuklar, ocaklarda çalıştırılamayacaktı. Zorla işçi çalıştırmak yasaklanıyordu. Patron, İşçi Yardım Sandığı’na yardım yapmak, işçileri parasız tedavi ettirmek, sakatlananlara tazminat ödemek zorundaydı. Çalışma süresi 8 saatten fazla olmayacaktı. Ocak yakınlarında işçi hamamları ve koğuşları yapılacaktı. Hükümet tüm işçiler için yeni bir yasa hazırlandığını da açıkladı.

1 Mayıs 1922: Bayram artık Ankara’da da kitlesel olarak kutlanmaya başlandı. İmalatı Harbiye, Şimendifer ve Dekovil işçilerinin düzenledikleri törene bazı mebuslarla Rus Elçiliği mensupları da katıldı. İşçiler Birliği kurulması için bir kurul seçildi. İşçi heyeti tarafından İstanbul’daki sosyalist derneklere, basına ve işçibirliğine telgraflar çekilerek, “Zalim emperyalizm ve kapitalizm önünde hakkını isteyen emekçilerin mukaddes bayramını Anadolu işçileri en derin iştiyaklarla kutlarken siz yoldaşlarımızı samimiyetle selamlar” denildi. Gece de Millet Bahçesi’nde bir toplantı yapıldı. Sovyet Elçiliği’nde de kabul resmi düzenlendi. 200 kişi elçiliği ziyaret etti. Bazı devlet adamları elçiliğe tebrik telgrafı gönderdiler.

İstanbul’daki işçiler 1 Mayıs’ı Kâğıthane’de kutladı. Töreni Amele Sosyalist Fırkası düzenledi.Bağımsızlık mücadelesiyle sosyalizm mücadelesinin iç-içe geçtiğini gösteren en iyi örnek Türk Kurtuluş Savaşı yıllarıdır...”

Zeki Sarıhan