Kutul Amare Zaferi: İngiliz ordusunun teslim olduğu gün!

Birinci Dünya Savaşı içinde Çanakkale Zaferi'nden sonra, 29 Nisan 1916 günü de Irak topraklarında Kutul Amare zaferini elde ettik. Bu büyük kuşatma harbinde, 13 bin İngiliz askeri ile 500’e yakın -içinde generallerin de bulunduğu- subay grubu daha fazla dayanamayarak Türk Ordusuna teslim olmak zorunda kaldı. Bütün dünya bu zafer karşısında bir kez daha şaşkınlığa uğradı ve İngilizlerin ağır bir yenilgi aldığında hemfikir oldu. Başarı günlerce de gündemden düşmedi.

Ancak bu başarının sevinci kısa sürdü. Rus ve İngiliz ordularının bölgede birleşmesini önlemek amacıyla ordumuz İran üzerine sevk edilince, cephe zayıf bırakıldı ve daha sonra İngilizler bir hamleyle burayı geri alarak Bağdat'a girdi. İşgal Filistin, Suriye ve Irak Cephesi'ne kadar genişleyerek, bugünkü Türkiye sınırına ulaştı. İngilizlerin hamlesine rağmen 1918 yılı sonuna kadar Türk Ordusu, İngiliz ve Fransız birliklerine karşı direncini sürdürdü. Yer yer geri çekilse de bozguna uğramadı. Müttefikimiz Almanya'nın 5 Ekim 1918 günü savaştan çekilmesiyle de Cihan Harbi bizim için 30 Ekim 1918 günü sona erdi.

ENVER PAŞA'NIN DİSİPLİNLİ ORDUSUNUN BAŞARISI

Bölgedeki genel başarısızlığın nedeni insan kaynağımızın azalması, ulaşım yollarının elverişli olmaması, cephenin çok genişlemesi, ayrıca mühimmat ve silah desteğinin de azalması nedeniyle savaşı sürdüremedik. Bir de bölgedeki Araplar bize yeterli desteği vermedi. İngiliz ve Fransızlar bölgedeki ileri gelen aşiretleri "Büyük Arabistan Krallığı" hayaliyle silahlandırarak üzerimize saldı. Buna rağmen Türk Ordusu disiplinli sevk ve idareyle kanının son damlasına kadar bölgeyi savundu. Emperyalist bir güce karşı boyun eğmeyeceğini dünyaya gösterdi. Türk tarihine de örnek mücadele tarihi bıraktı.

Çanakkale ve Kutul Amare Zaferlerinin perde arkasında ise, Enver Paşa'nın liderliğindeki İttihat ve Terakki yönetimi döneminde; Balkan Harbi yenilgisinden bir yıl gibi kısa bir sürede bu orduyu kurmasıydı. Bu müdahalede Abdülhamit döneminin dökülen ordusu tasfiye edilerek, genç ve cesur subay kadrosunun önü açıldı ve bunlar rütbelerinin üzerinde sorumluluk alarak birliklere komutanlık yaptılar. Buralarda pişen ve büyük tecrübe edinen genç subaylar, daha sonra Kurtuluş Savaşı'nda daha büyük başarılara imza attılar. Ankara'da Mustafa Kemal Paşa'nın komutasına girerek modern Türk Ordusu'nun temellerini attılar. Bu genç ve devrimci kadrolar, İngilizlerin Anadolu'yu parçalama plânını da yerle bir ettiler. Türkiye Cumhuriyeti'ni kurdular. Çanakkale ve Kutul Amere Zaferleri, milli tarihimizde bu anlamda çok kıymetli yere sahiptir...

Hedef Bağdat

Büyük kuvvetlerle Çanakkale’ye saldıran İngilizler, aynı tarihlerde de Arap topraklarında adım adım ilerliyorlardı. Çanakkale yenilgisinden sonra ağırlıklı olarak Arap Cephelerine kuvvet kaydıran İngilizler bölgenin kalbi Bağdat’ı ele geçirmek istiyorlardı. General Tawshend komutasındaki İngiliz birlikleri 24 Temmuz 1915 günü Bağdat’a doğru hücuma geçti. Bu ilerleyiş karşısında Irak Umum Kumandanı Nurettin Bey komutasındaki birlikler 28 Eylül 1915 tarihinde İngiliz birlikleri karşısında Kutul Amare’den çekildi ve İngilizler burayı işgal ettiler. 22 Ekim günü ise İngiliz birlikleri Bağdat üzerine iki koldan yürümeye başladılar. Bu birlikler Selman Pakt’ta Nurettin Bey komutasındaki birlikler tarafından 22 Kasım günü durduruldu. İngilizler tekrar Kutul Amare’ye geri çekilmek zorunda kaldılar. 23 Kasım günü de Türk birlikleri hücuma kalktı. Türk birlikleri ile İngiliz birlikleri arasında birçok yerde çok çetin çatışmalar oldu. Zaman zaman Türk birlikleri geri çekilse de genel saldırısını durdurmadı. 5 Aralık günü Türk birlikleri, Kutul Amare önlerine geldiler. Aralık ayı boyunca Kutul Amare’de sıkışan İngiliz birlikleriyle çok çetin çatışmalar oldu.

İngilizler kuşatıldı

Türk birlikleri Kutul Amare’de İngilizleri tam manasıyla kuşatmış ve bir çember içine almışlardı. Bunu yarmak için İngiliz birlikleri zaman zaman takviye aldıysa da başarılı olamadı. Mart ayına kadar süren bu kuşatma sırasında, İngiliz birlikleri içinde çok büyük kayıplar meydana geldi. Nehirlerden yapılan cephane ve yiyecek yardımı da yeterli olmadı. Çünkü Türk birlikleri buralara da sarkarak yardımları engelledi. Geçen her gün İngilizler içindeki huzursuzluğu artırdı. Londra'nın yeterince işi ciddiye almadığından da yakınmaya başladılar.

İngilizlerin çemberden çıkma girişimleri, Sabis bölgesinde Ali İhsan Bey komutasındaki birlikler tarafından önü kesildi. Sabis Meydan Muharebesi olarak da tarihe geçen bu çatışmalarda birliklerimiz büyük başarılar elde etti. İngilizlerin içinde bulunduğu durumdan kurtulumayacağını gören komutanlığımız, 10 Mart 1916 günü teslim olma önerisi yaptı. İngilizler buna olumlu cevap vermedi ve 6 Nisan günü büyük bir saldırıya geçerek bir kez daha yarma harekâtına giriştiler. Ancak başarılı olamadılar ve çok büyük kayıplar vererek durumlarını korumaya çalıştılar.

“Baltacı devri geride kaldı”

Halil Paşa, 9 Nisan 1916 günü İngiliz birliklerinin komutanı General Charles Vere Ferrers Towshend’a bir kez daha “teslim ol” çağrısı gönderdi. General buna, “Türkler muharebe sahasında daima iyi asker ve necip insandırlar; fakat ben henüz teslim olmayı düşünmüyorum” cevabını verdi. 22 Nisan günü 5 bin kişilik bir birlikle hücuma geçtiler. Bundan da sonuç alamadılar. 3 bin ölü vererek geri çekildiler. Arada Hali Paşa’ya rüşvet teklif ederek kuşatmanın kaldırılmasını istediler. Halil Paşa da bu tarihî teklife şu anlamlı cevabı verdi: “Baltacı devirleri geride kaldı!”

VE TARİHİ AN GELDİ: BEYAZ BAYRAĞI ÇEKİYORUM


General Towshend

Bu hücum ve tekliften sonra sonuç alamayacaklarını anlayan İngilizler, General Towshend’ın yazısıyla teslim olacaklarını bildirdiler. General Townshend şu satırları içeren telgrafı, İngiliz Avrupa Kuvvetleri Karargâhına gönderir:

“Kut’daki muhafızlarımızı almak üzere bir Türk alayı yaklaşmaktadır. Hem kalenin hem de şehrin üzerine beyaz bayrağı çektim. Taburlar saat 2’de Şumran yakınındaki kampa girmeye başlıyorlar. Biz telsizi yavaşça imha ediyoruz ki, bu iş yapılmaya değer. Kut’dan bütün gemiler ve istasyonlara elvedâ ve hepinize iyi şanslar… 29 Nisan 1916, Saat: 13.35, General Towshend.”

İngiliz birlikleri ellerindeki topları imha ettikten sonra 13'ü general 476’sı subay olmak üzere 13 bin 390 kişilik mevcuduyla "kayıtsız ve şartsız" olarak Türk kuvvetlerine teslim oldular. İngilizler ölü ve yaralı 23 bin kayıp verirken Türk Ordusu da 10 bine yakın şehit ve yaralı verdi. Bu tarihi zafer üzerine 6’ncı Ordu Kumandanı Mirliva Halil Paşa, ordusuna şu mesajı çeker: “Bugüne ‘Kut Bayramı’ namını veriyorum.”

AVRUPA'DA ŞOK ETKİSİ YARATTI

Bu zafer Avrupa’da tam manasıyla şok etkisi yarattı. Bütün gazeteler Türk’ün zaferini yazmak zorunda kalırken, İngilizler için de “Çanakkale’den sonra en büyük hezimete uğradı” değerlendirmesini yaptılar. Gerçekten de en büyük zaferdi. Ancak gelin görün ki diğer cephelerdeki yenilgiler ve yanlış sevk ve idare bu zaferi başarısızlığa dönüştürdü. Bir süre sonra buradaki Türk birliklerinin, -Rusya'nın Kafkasya üzerinden bölgeye sarkması tehlikesine karşılık- İran cephesine gönderilmesi nedeniyle bölge zayıf kaldı ve İngilizler bu durumdan yararlanarak 11 Mart 1917’de Bağdat’ı geri aldı. Daha sonra da Musul’a doğru ilerlediler. Petrol yataklarının bulunduğu Musul’u, Türk direnişi karşısında alamadılar. Ta ki mütarekeye kadar... Mütarekede bile buralar elimizdeydi. Mondros Mütarekesi’nden üç gün sonra İstanbul hükümetine baskı yaparak, birliklerimizi geri çektirdiler ve işgal ettiler.

İlginçtir, bu bölgede görev yapan ve adlarını iki büyük zafere yazdıran Ali İhsan ve Halil Paşalar, yıllar sonra soyismi olarak bu bölgenin isimlerini aldılar. Sabis ve Kut! Bu vesileyle Arap çöllerinde canlarını veren aziz şehitlerimizi saygı ve rahmetle anıyoruz.

Kaynaklar:

1. Dr. Kemal Arı, Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1997.

2. Halil Paşa, Bitmeyen Savaş, Yay. Haz.: M. Taylan Sorgun, 7 Gün Yayınları, İstanbul, 1972.

3. Cephelerden Kurtuluş Savaşı’na 1. Dünya Savaşı –Cepheler-, C. 1, T.C. Kültür Bakanlığı, yty.

4. Birinci Cihan Harbi'nte Türk Harbi, Irak-İran Cephesi 1914-1918, 3. Cilt, 2. Kısım, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2002.