Malıköy ve Sakarya Savaşı

Komuta Merkezi’nden sonra Sakarya Meydan Savaşı’nın (23 Ağustos - 13 Eylül 1921) en önemli üssü olan Malıköy (Ankara) bugün bir TCDD müzesidir. Burası askeri destek, trenlerin sevk ve idaresi; askeri haberleşme, yaralılar için seyyar hastane, hayvan reviri ve aş ocağı olan bir merkezdir. Erzurumlu vatansever iş adamı Nafiz Kotan’ın İtalyan Fiat firmasıyla gizlice anlaşarak aldığı iki avcı uçağının maketi, büstü; İstiklal Madalyalı Pilot Binbaşı İşkodra’lı Fazlı Bey’in de bir büstü vardır. Burası askeri belge, fotoğraf ve heykellerle donatılan eğitici ve tarihi değeri büyük bir müzedir. Örneği yandadır.

ASKER VE MÜHİMMAT SEVKIYATI
Asker ihtiyacı için Milli Savunma Bakanlığı’na Sincan’dan çekilen 15/08/1921 tarihli “savaş telgrafı’na” göre “İhtiyat Grubu için 1500 silahlı askerin sevk edileceği Garp cephesinden emredilmiş idi. Mezkur efradın 1900 doğumlulardan olmamak şartıyla silahlı olarak Malıköy İstasyonu’na süratle sevk edilmesini rica ederim” diyor “İhtiyat Grup Komutanı Tuğgeneral Yusuf İzzet”. Sonra Batı Cephesi Komutanı adına Kurmay Başkanı Asım, 01/09/1921’de “Malıköyde Genel Kurmay İkinci Başkanlığı’na” hitaben şöyle yazıyor: “1) Bugün Ankara’dan Malı İstasyonu’na gelen 5’inci Tümenin 4’üncü bataryası İkinci Grup emrine verilmiştir. 2) Batarya Malı - Gavurkale - Haymana yoluyla Gruba katılacaktır. 3) İkinci Gruba ve Malıköyde Genel Kurmay İkinci Başkanlığı’na yazılmıştır” bilgisini veriyor. Savaş sırasında arızalar da olur: “Mevziden 07/09/1921” tarihinde “5’inci Tümen 5’inci Topçu Alay Komutanlığı’na” gönderilen bilgi “1) Telefon hattı bozulduğundan vukuat arz edilememiştir. 2) 07/09/1921 günü atışında 2’inci Bölüğün 2 topu da bozulmuş olduğundan Birinci Grup Topçu Komutanlığı’nın emriyle değiştirilmek üzere Üsteğmen Hüseyin Efendi komutasında Malı’ya sevk edildiği ve batarya komutanının cephane hayvanlarıyla mevziide beklemekte olduğu 3) Hiçbir taraftan bir emir almadığı için mevzi de emir beklemekte olduğunu arz ederim. Birinci Dağ Tabur Komutanı Salih Zeki” imzalı bilgi gönderiliyor. Ve aynı gün yanıt geliyor “3’üncü Tümen Topçu Komutanlığı’na, Bataryalar için Malı Köyü’nden yeterli miktarda gliserin verileceği Batı Cephesi Topçu Müfettişliği’nden bildirilmekle Şnayder Sahra bataryasından bir memurun mevzuatla birlikte Malı’ya gönderilerek Batı Cephesi Topçu Müfettişliği’ne müracaat edilerek verilecek gliserin’in alınmasıyla bütün bataryalara dağıtmak üzere doğruca gruba götürülmesi için şnayder sahra bataryasına emir buyurulmasını rica ederim. İmza: 3’üncü Grup Topçu Danışmanı.”

KEŞİF VE AVCI UÇAKLARI
Aynı zamanda bir havalanı olan Malıköyde Batı Cephesi Komutanı İsmet, 04/08/1921’de Milli Savunma Bakanlığı’na “savaş telgrafı” gönderiyor: “Uçak benzini kalmamıştır. En az 1000 kilo uçak benzininin Malıköy’e gönderilmesini rica ederim.” Sonra 14.08.1921’de “Ankara’nın Polatlı’da Batı Cephesi Komutanlığı’na, Saat 08.00’de iki keşif ve bir savaş uçağının Malıköy’den uçurulduğu arz olunur” bilgisi “Hava Kuvvetleri Genel Md. Latif” İmzasını taşıyor. Aynı yazının altına “Şükrü Bey’e, Uçak işlerini de üstlendiniz. Buna göre Ankara’dan Eşref Efendi’nin getirilmesi için girişimde bulunalım, öğleden sonra uçak uçuralım ve görev verelim” notu düşülüyor. Yine “Batı Cephesi Komutanlığı’na, 22/08/1921 tarih ve 316 no.lu telgrafa cevaben “1) Hava işleri Genel Müdülüğü’nün telgrafı üzerine uçak bu gece saat 23.00’de Şereflikoçhisar yoluyla Ankara’ya sevk edilecektir. Bunun sevki içinde Pilot Sabri Efendi görevlendirilmiştir. 2) Muğla’dan gelmekte olan uçak ustası Eşref Efendi’nin Konya’ya ulaşması durumunda hemen Malı Köyündeki uçak bölüğüne sevk edileceği arz olunur” diye yazıyor “Menzil Müfettişi Kazım”. Derken “Cephe Karargahindan, Batı Cephesi Komutanı adına Kurmay Başkanı Asım”, bu kez Milli Savunma Bakanlığı’ndan “çok acildir” ifadesiyle “En kısa sürede uçaklar için 50 kilo vakum yağı” istiyor (25/08/1921). Hava Kuvvetleri Genel Müdürü Latif ise 29/08/1921’de “Batı Cephesi Komutanlığı’na, Keşif uçağının denemesi yapılmış olup bugün Malıköyü’ne gönderileceği arz olunur” bilgisini veriyor. Ordunun yiyeceği de düşünülüyor: 16/08/1921’de deniyor ki “4’üncü ve 23’üncü Tümen Komutanlıklarına, Grubun bugünkü iaşesi Malıköy menzil ambarımızdadır. İhtiyat Grup Komutanı Yusuf İzzet.” 21/12/1922’de ise “Sevkiyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğü’nden, Malıköy İstasyon ardiyesinde uzun süreden beri beklemekte olan bir buçuk vagon arpanın süratle Ankara’ya gönderilmesi” isteniyor. Ardından “27/03/ 1923’de Salmanlı’dan Malıköy İstasyonuna indirilmiş olan undan bir vagon Ankara’ya” ulaştırılıyor. Sakarya Meydan Muharebesi’nin başlamasından bir sene sonra 1922 yılının yine Ağustos-Eylül aylarında “Ordular ilk hedefleri Akdeniz’e” ulaşıyor.