Merkez Bankası’nın uyguladığı politikalar

Merkez Bankamızın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu nedenle para politikası araçlarını kullanır. Para politikası araçlar içinde en önemli silahı faizdir. Bankanın uyguladığı faizleri şöyle tanımlayabiliriz:
POLİTİKA FAİZİ
Bir hafta vadeli repo işlemlerine uygulanan faiz de demek olan politika faizinin uygulandığı işlem şöyle gerçekleşiyor:
Banka, bir hafta vade ile repo ihalesi açıyor, bankalar ellerindeki tahvil ve bonoları TCMB’ye verip karşılığında para alıyorlar ve vade sonunda parayı iade edip kağıtlarını geri alıyorlar.
GECELİK FAİZ, FONLAMA FAİZİ
Gecelik işlemlerde uygulanan faiz TCMB’nin, hesaplarını kapatabilmek için gecelik olarak borç almak ya da ellerinde kalan paraları gecelik olarak borç vermek isteyen bankalara uyguladığı faizdir.
Piyasada gecelik faizlerin oluşturduğu açıklığa “faiz koridoru” bu nedenle bu faizlere aynı zamanda “koridor faizi” de deniyor. TCMB, bu yolla ikincil piyasada oluşan kısa vadeli faiz oranlarını, döviz kurlarını ve kredilerin büyüme hızını etkileyebiliyor.
GEÇ LİKİDİTE PENCERESİ FAİZİ
Hesaplarını kapatmak ya da ellerinde bulunan parayı borç vermek için son ana kadar bekleyen bankalara uygulanan caydırıcı faiz oranlarını kapsayan bir uygulamadır. Bu uygulamada saat 16.00 ile 17.00 arasında gerçekleşir.
ZORUNLU KARŞILIK
Bankalar topladıkları mevduatın bir kısmını merkez bankasına yatırmak zorundadır. İflas riskine karşın geliştirilen bu önlem günümüzde piyasa likiditesi kontrol aracı olarak kullanılmaktadır. Merkez bankaları zorunlu karşılık oranlarını arttırıp azaltarak bankaların vereceği kredi miktar ve maliyetini değiştirebilir. TCMB zorunlu karşılıklar için bankalara faiz ödemez.
Mevduatın vadesi ve para birimine göre oranlar değişebilir ve yerli ve yabancı para cinsinden karşılık ayrılabilir. Parasal genişleme politikası izlendiği dönemlerde zorunlu karşılıklar azaltılmaktadır.
REZERV OPSİYON MEKANİZMASI (ROM)
Bankaların zorunlu karşılıklarının belirli bir yüzdesini altın veya yabancı para cinsinden yatırılmasına imkân tanıyan bir uygulamadır. Bu durum bankalar için bir zorunluluk değil bir alternatiftir. Bankaların mevduat olarak yatırılan TL ile belirli bir oranda altın ve ya döviz almaları belirli bir mekanizmaya bağlı olarak gerçekleştirilir.
ROM’un amacı döviz varlıklarını arttırarak dış finansal şoklara karşı ekonominin dayanıklılığını arttırmaktır.
Bankaların ROM sistemini kullanması yabancı para ve TL cinsinden kaynakların maliyetlerinden kaynaklanmaktadır.
Rezerv opsiyon mekanizması döviz piyasaları üzerinde dengeleyici bir etki yaratmaktadır. Döviz rezervlerinin artmasına katkı sağlar. Döviz bolluğu zamanında piyasadan döviz çekme döviz darlığı zamanında ise piyasaya döviz sağlanmasını amaçlar.
REZERV OPSİYON KATSAYISI (ROK)
Rezerv opsiyon uygulamasını seçen bankalar için zorunlu karşılıklarını döviz ve ya altın cinsinden tutabilecekleri üst sınır. Başka bir ifadeyle; birim TL zorunlu karşılık karşılığında tutulabilecek yabancı para ve altın karşılığını belirleyen katsayıdır. Merkez Bankası bu katsayıları değiştirerek finansal piyasaları etkiler.
Örnek:
Banka 100 TL zorunlu karşılık tutarının 60 TL’lik kısmını yabancı para ile tutmak istiyor. USD/TL kuru= 6 TL, ROK katsayısının da 1 olduğunu kabul edelim. Bu durumda banka 60 TL’lik kısım için 60/6= 10 USD zorunlu karşılık ayıracaktır. ROK katsayısı 2’ye çıkartılırsa bu durumda 60 TL’lik kısım için 20 dolar zorunlu karşılık ayıracaktır.
ROK, 1’den büyük olduğunda rezerv opsiyon mekanizması ROK’un 1’e eşit olduğu duruma göre, döviz arzındaki dalgalanmalara karşı daha etkin bir araç olmaktadır.
ŞU ANDA UYGULANAN ORANLAR
Türk lirası zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 250 baz puan indirilmiştir. Yabancı para diğer yükümlülükler için vadelerine göre zorunlu karşılık oranları 400 baz puan indirilmiştir.
Vade / Karşılık Oranı (%)
1 yıl vadeli: 20
2 yıl vadeli: 15
3 yıl vadeli: 10
Faiz / Borç Alma (%) / Borç Verme (%)
Gecelik faiz: 16.25 / 19.25
Geç likidite penceresi: - / 20.75
1 haftalık repo :- / 17.75