Muhasebede dönem sonunda dikkat edilecek hususlar (4)

Geçen haftaki yazımızda bıraktığımız yerden devam edelim. İşletmeler yılsonlarında muhasebe ve finansal raporlama standartlarına uygun muhasebe politikalarının ışığında hazırladıkları ticarî kâr odaklı malî tablolarını vergi mevzuatı (ve yanı sıra iş ve ticaret gibi ilgili malî mevzuat) ışığında gözden geçirerek malî kâr (vergi matrahı) odaklı malî tablolarını düzenlerler. Bu bağlamda dikkat edilecek kimi hususlara değindik. Bu hafta bu konuyu artık toparlıyoruz. İlgilisine epey de yayın salık vermiş olduk.

MUHASEBEDE DEĞERLEME ÇALIŞMALARINDA İKİ VEKTÖR

Bu iki vektörün (muhasebe standartları ve işletme hukuku) düzenlemeleri kimileyin farklı olabilmektedir, yukarıda da altını çizdiğimiz üzere. Örneğin amortisman konusunu ele alalım. Vergi Usul Yasası’nda amortisman hesaplanmasında, amortismana tabi maddi duran varlıklar (makine, bina vs.) için hangi faydalı ömürlerin kullanılacağı Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yayınlanan VUK Tebliğleri ile belirlenmiştir. Beri yandan Türkiye Muhasebe Standartı No. 16’da amortismana tabi tutarın yararlı ömür süresine sistematik olarak dağıtılması belirlenirken, yararlı ömür de “bir varlığın işletme tarafından kullanılabilmesi beklenen süre veya işletme tarafından ilgili varlıktan elde edilmesi beklenen üretim sayısı veya benzeri üretim birimi” olarak tanımlanmıştır. Bu örnekte olduğu gibi ticarî kâr amaçlı malî tablo hazırlanırken kullanılan TMS 16 yaklaşımı esas alınırken, malî kâr (vergi matrahı) odaklı malî tablolar hazırlanırken ilgili VUK Genel Tebliğ hükümleri esas alınacaktır.

DÖNEMSONU DEĞERLEMEDE STRATEJİK KONULAR

*Hangi hesabın hangi değerleme ölçüsü (bkz. VUK Md. 261) ile değerleneceğine dikkat edilmelidir.

*Ortaklarla ilişkiler konusunda ilgili hesaplara (hazır değerler hesapları, ortaklara borçlar veya alacaklar vb.) dikkat edilmelidir. Böylece örtülü kazanç veya örtülü sermaye hatalarına düşülmemelidir. Peçeleme ilişkileri varsa.

*Stokların değerlemesinde hayali durumlara (aşırı değerleme vb.) yol açılmamalıdır.

*Finansal Durum Tablosu’nda gerek varlıklarla ilgili karşılıkların (şüpheli alacaklar karşılığı vb.) gerek varlıklarla ilgisiz eşdeyişle kaynaklardaki karşılıkların (kıdem tazminatı karşılığı vb.) hesaplanmasına (TMS 37 ışığında) özen gösterilmelidir.

*Paranın zaman değerine göre finansal tabloları düzeltirken (reeskont hesaplama vb.) hesaplamanın doğru yapılmasına dikkat edilmelidir.

*Finansman giderlerinin işlenmesinde durumu olduğundan daha iyi ya da daha kötü gösterici bir tutumdan ziyade gerçekçi tutum izlenmelidir. Örneğin, bir finansal gideri dönemsel olarak gider yazmak yerine aktifleştirmek ya da tersinin yapılması gibi!

*Gerek dönen varlıklardaki, gerek malî duran varlıklardaki menkul kıymetleri değerlerken olduğundan fazla ya da az göstermemek gerekir.

*Dövize dayalı varlıkları ve kaynakları değerlerken doğru kurla değerlemek önem taşımaktadır. Ayrıca farklı ülkelerde işletmesi bulunan şirketlerin konsolide (bütünleşik, birleşik) malî tablo hazırlarken kur değişiminin etkilerine (TMS 21 ışığında) dikkat edilmelidir.

*Üretimi imalat olan işletmelerde randıman hesabının (Girdi miktarı = Çıktı miktarı + Fire) tutturulması önemlidir.

*Vergiden kaçınmanın ötesine geçen muhasebe hataları (matematik, kayıt, devir, unutulma, tekrarlama vb.) ve hileleri (kayıtdışı işlemler, gerçek olmayan hesaplar, belge hilesi vb.) varsa düzeltilmeli ve gerekli işlemler yapılmalıdır.

DEPREM ETKİSİNİN DÖNEMSONU DEĞERLEMEYE ETKİSİ

Deprem vergi mevzuatımızda çeşitli biçimlerde yer almıştır. Örneğin, Vergi Usul Kanunu’nda deprem durumunu da içeren “fevkalade hallerde amortisman” şeklinde bir amortisman ayırma yöntemi mevcuttur. Deprem nedeniyle (yasada belirtilen kurumsal aktarım şartıyla) yapılan bağışların gelir ve kurumlar vergisinden indirilebilmesi ve KDV istisnası bir başka husustur.

Kuşkusuz gerek mükellefler, gerekse malî meslek mensupları camiası hükümetten vergi konusunda depremzede kişilere ve onlara bağış ve yardımlarda bulunanlara yönelik destekleyici vergi düzenlemelerini içeren bir vergi düzenlemesi beklemektedirler.

SONSÖZ

Dönemsonu değerleme çalışmaları ve finansal tabloların hazırlanıp sunulması karmaşık ve ayrıntılı bir iştir. Muhasebe raporlama kalitesi şirketlerin sosyal paydaşlarına sunduğu bilginin kalitesini belirleyecektir.

NOT: Deprem nedeniyle yakınlarını yitiren yurttaşlarımıza başsağlığı ve yaralı kurtulanlara acil şifa diler; etkilenen tüm yurttaşlarımızın eski yaşam kalitelerine tez elden ulaşmalarını temenni ederim. Doğal afet risk yönetimi konusunda hem birey, hem kurum ve hem de yürütme erki düzeyinde bu depremden çıkaracağımız derslerle doğal fiziksel olayları yapay afete dönüştürmekten uzaklaşmak dileğiyle!