Nazım Hikmet’i etkileyen Mehmet Sadık Eti

Kemaliye’nin Bahçe mahallesinden Mehmet Sadık Eti… Uzun zamandır onu anlatmak istiyordum. Çünkü önemli bir hemşerim, İnebolu’da Nazım Hikmet’e komünizmi aşılayan insan olarak yazılıyor kaynaklarda… Çok az bilgiye ulaştım. 8. ve 9. dönemde Malatya milletvekili, eski encümen üyesi, Kemaliye Belediye Başkanı, Malatya Fırat Gazetesi sahibi ve TBMM kayıtlarında ise mesleği çiftçi olarak geçiyor. “Bu Dünyadan Nazım Geçti” kitabından alıntılar yaptım. Bir de kız kardeşinin torunu, bizzat ismini koyduğu Uğur Eti’den bilgiler aldım. Mehmet Sadık Eti’nin mahallesinde doğan ünlü bir şair de var. Vecdi Bingöl’ün nerede ise bütün şiirleri bestelenmiş. Memleketimde doğmuş önemli insanları hep anlatmaya çalıştım. Mehmet Sadık Eti için de bir şeyler yazdım. Çünkü unutulmuş bir insan. Büyük şair Nazım Hikmet’i de anmış olayım dedim.

NAZIM HİKMET VE SADIK AHİ İNEBOLU’DA

İnebolu Kurtuluş Savaşı döneminde Anadolu’ya açılan bir kapı gibiymiş. İstanbul’dan bazı gençler Kurtuluş Savaşı için cephane kaçıran bir gizli örgütün gayretiyle arkadaşlarıyla birlikte İnebolu’ya gelirler, orada bir küçük otel odasına yerleşirler. Vala Nu şöyle yazıyor; “Orada gelir gelmez karşılaştığımız Spartakistler (o günlerdeki ismiyle Sadık Ahi) o grup içindedir. Berlin Hukuk Fakültesini bitirmiş, savaş nedeniyle İstanbul’a dönüp, İnebolu’ya gelmişlerdir. Ağabeyleri bulduk. İşte birisi mi desem ikisi mi desem muhakkak ki Drenet bölmesinin netametli kapağını kapatmak hevesinde olan Nazım’ı çok etkiledi (…) Nazım’a İnebolu’da komünistlik fikrini aşılayan Spartakist ağabeyler arasında, Sadık Ahi’nin kırmızı bir boyun atkısı vardı. Rüzgârda yürüyorduk o anlatıyordu. (…) Nazım’la beraber gezdiğimiz yıllarda asla kırmızı atkıyı takmadı. Fakat bu hatırayı, ‘Yürüyen Adam’ şiirin de yansıtmıştır.”

“Alnı yukarda/kırmızı atkısı rüzgârda yürüyor.”

SADIK AHİ KİMDİR?

Şöyle yazıyor Vala Nu: “(…) Bu zat, yaman bir sülalenin yaman maceralar yaşamış önemli bir kişisiydi. Bu zat Eğinli Sad Ahi idi. İlerde Mehmet Eti ismini alarak Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili olmuş bir garip politikacı. (… ) Sadık Ahi Eğinli bir eşraf ailesindendi. Tarihteki direkt ahilerden olduğunu söylüyordu.(…) Zayıftı, boynu uzundu kırmızı atkısını hep takardı bunu bir remiz sayıyordu. Ahilerin sırları varmış malum. Nazım ve bana sosyalizmin merak edilecek sırları varmış gibi tavırlar takınıyordu taktiği buydu. ‘Cahilsiniz’ kamçısıyla merakımızı uyandırıyordu. Vehbi Sarıdal “Etme bu çocuklara” gibi tavsiyelerde bulunuyordu.

BABASI HACİ HÜSEYİN

Vala-Nu’nun kitabından başka, diğer bilgileri, Mehmet Sadık Eti’nin kız kardeşi 84 yaşındaki torunu Uğur Eti’den aldım. Halen bahçe mahallesinde yaşıyor. Şöyle anlattı: “Dayım Mehmet Sadık’ın babası, Haci Hüseyin Osmanlı’nın son zamanlarında, Hicaz’da binbaşıymış. Daha sonra Bahçe mahallesine gelmiş, Haci Hüseyin’e Padişah Fermanı ile Kemaliye’nin Çanakçı köyünden arazi verilmiş. Haci Hüseyin’in, Ömer Lütfi, Ali Rıza, Mehmet Sadık, Mustafa, Hanife, adlı beş çocuğu olmuş. Ömer Lütfi de, Mehmet Sadık gibi tanınmış bir insan/doktor. Vakıf Guraba Hastanesi’nde önemli hizmetleri olmuş, hemşirelik okulunu kurmuş. Vakıf Guraba hastanesinin önünde büstü var.”

KEMALİYE BELEDİYE BAŞKANLIĞI

Mehmet Sadık Eti, Kemaliye’de 1937-1940 yılları arasında üç yıl belediye başkanlığı yapmış. Uğur Eti şöyle anlatıyor: “1937 yılında Kemaliye Belediye Başkanı seçildiği yıl, ben doğmuşum Bahçe mahallesinde. Bana uğurlu geldi diyerek adımı ‘Uğur’ koymuş.”

Savaş yılları kıtlık var Kemaliye’de ekmek karne ile dağıtılırken, fırında insanlara haksızlık yapılmaması, akrabalarına fazladan ekmek verilmemesi için bizzat beklermiş. Belediye başkanlığı süresince toplumsal çalışmalara önem vermiş. Dokumacılar Kooperatifi’nin kurulmasını sağlamış. 8. Dönem Milletvekili Nahit Pekcan kooperatif için çok çaba vermiş. Malatya Milletvekili olduğu yıllarda, Malatya’nın Atma köyünden köylüleri getirmiş, kendi arazisine yerleştirmiş. Hemşehrim Nuri Gürgür, mahalle komşusu olduğunu, eşiyle birlikte ata binerek evine gidip geldiğini söyledi. Nuri Gürgür de önemli hemşehrim ilerde onu da yazacağım.

1937 YILI FIRAT’TA ÇALIŞAN KELLEK ÜZERİNDE

Mehmet Sadık Eti ile ilgili çok araştırdım, üç fotoğraf bulabildim. Birisi TBMM arşivinden bir portre. Malatya’daki yayınlarda ve birçok yayında o portre var. Kemaliye Eski Belediye Başkanı Necati Özel’in ofisinde, kellek üzerindeki fotoğrafı bir de kooperatifteki fotoğrafı buldum. O yıllarda Bağıştaş köyünden, Kemaliye’ye zaman zaman kellekle gelinirmiş. Hayvan derileri tulum şeklinde çıkarılır, sonra dabaklanıp şişirilen derilerin üzerine tahtalar dizilir, üzerine önce yükler konulur sonra insanlar oturup Fırat üzerinde kürek çekerek uzun sırıklarla yürüterek gelip Kemaliye’nin altında kıyıya çıkarlarmış. Taş Yolu kitabımdaki öykülerde var. Davulcu Ali Rıza ve Klarnetçi Necati’nin bir düğün dönüşlerini anlattım. Kellek devrilmesi sonunda, Klarnetçi Necati boğuluyor, davulcu Ali Rıza davulu sayesinde kurtuluyor. İşte o aracın biraz lüksünü yapmışlar, ağaçtan çerçevesi var. Onun üzerinde, uzun boylu fötrlü olan Mehmet Sadık Eti.

SON YILLARI

Eşi Nadire ile milletvekili iken Ankara’da Bahçelievler’de otururlarmış. Mehmet Sadık Eti’nin Nejat adlı bir oğlu var. Pek bilinmiyor, babası öldükten sonra bir kez Kemaliye Bahçe mahallesine gelmiş. Başka da haber alınamamış. Adnan Menderes hükümeti Kore’ye asker gönderilmesine karşı çıktığı için dokunulmazlığının kalkmasını istemiş. Anadolu kulübün başkanlığını yapmış, Ankara’da iken Kemaliye için kurulan kültür derneğinde görev almış. Yazılı kaynaklarda çok kısıtlı bilgi var. Yakınlarında da bilgi yok. Sadece Uğur Eti bildiklerini anlattı. Anladığım kadarıyla bütün yaşamı boyunca hep toplumsal çalışmaların içinde olmuş/düşünmüş. Sosyal yönü kuvvetli bir insan. Hastalanınca pek evden çıkmamış. İsmet İnönü ziyaretine gelirmiş. 1957 yılında Ankara’da vefat etmiş.