NUSRET MAYIN GEMİSİ KAPTANININ GÜNLÜĞÜ Nazmi Kaptan’ın kaleminden 18 Mart!

Çanakkale Deniz Zaferinde önemli bir rol de Nusret mayın gemisinin son anda döşediği 26 mayındı. 7-8 Mart 1915 tarihlerinde döşenen mayınları İngilizler keşif uçuşlarına rağmen tespit edemediler. 18 Mart günü de başlarına büyük bir bela oldu ve yenilmelerine etki yaptı. İngiliz donanmasına ait Irresistible ve Ocean ile Fransız donanmasından Bouvet zırhlıları aldıkları yara nedeniyle battı. Bununla birlikte, müttefik donanmasına ait Gaulois, Suffren ve Inflexible zırhlıları ise ağır hasar almış, birçok zırhlı da kıyı bataryalarımızın ateşiyle savaş dışı kalmıştı.

Nusret mayın gemisi, Yüzbaşı Tophaneli Hakkı Bey ve Müstahkem Mevkii Mayın Grup Komutanı Yüzbaşı Hafız Nazmi (Akpınar) idaresinde, düşman gemilerin projektörlerine aldırmadan, Erenköy Koyu önlerinde Karanlık Limana yüzer metre aralıklarla 26 mayın döktü. 11. hat olarak döşenen mayınlar kıyıya paralel olarak döşendi. Nusret’in diğer mürettebatı ise şu isimlerden oluşuyordu: Güverte Yüzbaşısı Hüseyin, Önyüzbaşı çarkçı Ali, ikinci çarkçı Ahmet, üçüncü çarkçı Yüzbaşı Hasan, elektrik zabiti Mülazım Hasan, top zabiti Mülazım Kadri Bey ve 54 er…

Nazmi Kaptan’ın görevi, Çanakkale Boğazı’na verilen emre göre mayınlar döşemek, bunları kontrol ve takip etmekti. Fırtına nedeniyle hatlardan kopan ve uzaklaşan mayınları da tespit ederek yerine koymaktı. Zorlu vazife savaşın bitimine kadar sürdü. Nazmi Kaptan yaşadıklarını günü gününe not defterine kaydetti. 10 Ocak 1915 günü başlayan günlükler 3 Ocak 1917 tarihinde İstanbul’a atanmasıyla son buluyor. Mütarekeden sonra tekrar bölgeye atanarak Boğaz’daki mayınların temizlenmesinde görev aldı.

1896 yılında Harbiye’den mezun olan klavuz kaptan Nazmi Akpınar, 1923 yılında emekli olduktan sonra İstanbul’da ticari gemilerde uzun yıllar kaptan olarak hizmet verdi. 5 Mayıs 1940 tarihinde 65 yaşında hayata veda etti.

GÜN GÜN DENİZ SAVAŞI

10 Ocak l 915 Pazar: 17 Aralık 1914'de su yüzeyine çıkıp o zamandan beri yerini muhafaza eden 77 numaralı mayının gözden kaybolduğu haberi verildi. Lodos rüzgârı şiddetle esmektedir. Bir mayının Kilitbahir'den 300 metre kadar uzaklığa doğru seyrettiği görülmüş ve motor ile almak istenilmiş fakat hava çok şiddetli olduğundan motor denize indirilemeden zorunlu olarak geri dönülmüş ve mayın Nara'ya doğru akıp gitmiştir.

7 Mart 1915 Pazar: Motorbot ile altı adet serseri mayın Tenger yönünden bırakıldı. 12.00'de düşmanın beş büyük zırhlısı Boğaz girişinden içeri geçerek Dardanos, Kilitbahir istihkâmlarını bombaladı. Anadolu Hamidiye istihkâmları bombardımana başladı ve karşılık verildi. 03. 15'te düşman ateşi kesti. 03.53'te düşman Erenköy sırtlarına ateş açtı. On beş dakika sonra ateş kesti.

8 Mart 1915 Pazartesi: Murahhaslıktan alınan emir üzerine 05.30'da Nusret vapuru ile akıntı üzerinde ve Paleo Kastro'dan başlayarak Erenköy hizasında bitmek üzere 26 karbonik mayın ile bir hat oluşturulmuş ve yerleştirilmiştir. Düşman görememiştir. Mayınların aralıkları 100 ile 150 metre; su yüzeyinden derinlikleri dört buçuk metredir. Düşman, istihkâmları hafif şekilde bombardıman etmiştir.

9 Mart 1915 Salı: Bugün düşman gemileri Boğaz'dan içeri girmemiş; hariçten, Yenişehir ve Seddülbahir yönüne bir kaç mermi atmıştır. Kilitbahir'de torpidoların havaları tamamlanmıştır. Serseri (serbest) mayınlar için şeker yerine tuz konuldu.

10 Mart 1915 Çarşamba: Bugün düşman, Boğaz dışından hafif şekilde ateş etmiştir. Motor tamir edilmiştir.

11 Mart 1915 Perşembe: Yukarıdaki ateş 04.30'a kadar devam etmiştir. Kepez'deki gözcü müfrezemizden Onbaşı Salih gelerek; bu geceki top ateşinde, mayın kontrolüne gelen dört küçük mayın arama-tarama gemisi, bir kruvazör, beş destroyerden oluşan filonun mayın arama-tarama gemilerinin bataryalarımızın ateşi ile battığı ve bu ateş esnasında Kepez önündeki hatlardan üç mayının patladığını haber vermiştir.

15 Mart 1915 Pazartesi: Bir Alman mayınının Karanfilburnu'na doğru gittiği ve birinin denizin yüzeyine çıktığı gözlenmiştir. 09.00'da. Karanfilburnu'na gittiği söylenilen mayının sonunda mayın olmadığı söylenmiştir. Usedom ve Merten Paşa tarafından bir "muharebe gümüş liyakat madalyası" aldım. Bugün düşman gemileri görünmüş; hiç ateş etmemişlerdir. Bu gece düşman arama-tarama gemileri tarafından Erenköy'e atılan mayınlardan yedi adedinin patlattırıldığı Baykuş'ta bulunan müfrezemiz tarafından haber verilmiştir.

16 Mart 1915 Salı: Sarafim'de bulunan subay ve erler gelmiştir. 17.00'de Saros Körfezi'nden kesik top sesleri işitilmiştir. Bu gece 23.15'te Erenköy'deki hattan bir mayının patladığı, düşman arama-tarama gemilerinin çalıştığının görüldüğü Baykuş'tan haber verilmiştir.

17 Mart 1915 Çarşamba: Kilitbahir'deki kazan ve hava makinesinin bugün bakımları yapılarak istenilen şekilde oldukları görülmüştür. İstanbul'dan mayın yüklü Samsun vilayetinin vapurları gelmiştir. Bugün düşman hiç bir tarafa ateş etmemiştir. Bu gece yine mayın taramaya girişmiştir.

BÜYÜK GÜN

18 Mart 1915 Perşembe: 11.10 'da düşman Kilitbahir tarafında ve Anadolu'daki bütün istihkâmlara ateş açtı. 12.45'te mayınların patladığı hissedilmektedir. 17.30'da ateş kesildi. Düşman gemilerinden bir tanesi yanmış diğeri pek mühim hasara uğramıştır. Batan zırhlı Fransızların Bouvet zırhlısıdır, diğeri gibi hareket edememektedir. Ateş yine devam ediyor. 18.50'de ateş kesildi. Bu her iki gemi de mayına çarpmışlardır; Erenköy'e dökülen mayın hattına!.. Hareket edemeyen geminin Irresistible olduğu zannedilmektedir. Tabyalarımızda hamdolsun önemli hasarımız yoktur. Hamidiye'de Almanlardan iki ölü, on beş yaralı vardır. Gece ateş olmadı. Düşman kuvveti, on altı savaş zırhlısından ve birkaç filo torpido ile arama-tarama gemilerinden ibaret idi.

19 Mart 1915 Cuma: Bugün sakin geçmiş ve Bulgar mayınlarını serseri mayın gibi atmak üzere deneme yapılmış ve başarı elde edilmiştir.

21 Mart 1915 Pazar: 18 Mart savaşında Bouvet ve Irresistible zırhlılarından başka Ocean adlı zırhlının battığı da anlaşılmıştır.

22 Mart 1915 Pazartesi: 05.00'da Domuzdere yönüne mayın dökmek üzere Nusret vapuru hareket etmiş; Seddülba hir'de ve Kumkale 'de düşman destroyerleri gemideki Alman subay tarafından görülüp haber verilmiş ve geri dönmesi konusunda uyarılmıştır. Beyazyarlar'a kadar gidildikten sonra geri dönülmüştür. Selanik vapurunun İstanbul'dan getirdiği on dört karbonik mayın Nusret vapuruna alınarak 1 7.00'da Domuzdere civarına mevcut otuz yedi mayını dökmek üzere hareket edilmiş; Kepez Feneri'ni geçtiğimizde Karanlık Liman'da bulunan bir torpidonun bizi görüp üzerimize doğru gelmesiyle geri dönülmüştür.

24 Mart 1915 Çarşamba: Bugün motorbota ray döşeme işlemi bitmiştir. Adı geçen rayla ikiden üçe kadar Rus mayını atılabilir. Hamidabad torpidosuna da sancak ve iskele bordadan olmak üzere, altı karbonik mayın atmak için altı ray konmuştur.

6 Nisan 1915 Salı: Ceyhun vapuru, Turgut'un bordasında bulunacak, Barbaros ve Üsküdar vapurları 14.00'te İstanbul'a hareket edecektir. Bugüne kadar Çanakkale Boğazı'na dökülen mayınların adedi 422 olup bunlardan; 53'ü Alman, 362'si karbonik ve 7'si Rus mayınıdır. Bunlardan demirinden kurtulup ve görülerek elde edilen 26 adet olup 19'u da yerleştirme esnasında ve bazısı da sonunda patlamıştır. Meksigrek vapuru ile gelen altı adet torpido cephane başlığı, sevkiyatındaki ambara alınmıştır.

12 Nisan 1915 Pazartesi: Samsun vapurundaki mayınlar boşaltıldı. Nusret vapuru İstanbul'dan geldi. Adı geçen vapurla 18 karbonik mayın ile 20 fıçı şamandıra, 20 tırmık, 3 torpido başlığı, 1 küçük sandık içinde çivi, 1 küçük sandık içinde toz nışadır gelmiştir.

17 Nisan 1915 Cumartesi: E-15 isminde ve 560 tonajlı Kıdemli Yüzbaşı Brodi'nin kumandasında bir İngiliz denizatlısı, Kepez Feneri altında yolu şaşırmasından baştankara etmiştir. Personeli otuz bir olup, dört subay, yirmi er esir, kumandan ölü, altısı da kayıptır. Adı geçen denizaltı 18 pus kastında beş adet torpido tüpü içerip, bunlardan ikisi başta, ikisi vasat bordoda biri kıçtadır. Hızı su yüzeyinde on sekiz mil su altında 10 ile 12 mildir. Gemide sabık Çanakkale İngiliz Konsolosu da mevcut olduğundan esir edilmiştir. Mesudiye'ye torpido atan denizaltı da İngiliz olup 8-12'dir. Dün düşman uçakları denizaltıyı tahrip etmek üzere bombalar atmışlarsa da isabet ettirememişlerdir.

KARA SAVAŞI

24 Nisan 191 5 Cumartesi: Serseri mayın yerine kullanılacak Bulgar mayınlarına bağlanacak teflonların üzerine yelken bezi dikmek gerektiğinden bunun mayın brandalarından yapılması için Merten Paşa tarafından emir verilmiştir. Düşman, öğleden sonra Saros yönünden oradaki sırtlara top ateşi açmış ve Maydos önünde bulunan Barbaros zırhlısından karşılık olarak on kadar top atılmıştır.

25 Nisan 191 5 Pazar: Sabahleyin düşman büyük küçük 27 parça gemi ile Boğaz ağzında görülmüş… Merten Paşa'dan alman emir gereğince Nusret vapurundaki mayınlar hazırlanarak düşman Kepez hattına yaklaştığında Değirmenburnu ve Anadolu Mecidiyesi ortasına dökülecektir.

Düşmanın üç zırhlısı Halileli sırtlarını bombardıman etmiştir. Bundan başka pek çok gemi de Saros Körfezi'nde bulunarak Tekeburnu ile Kabatepe ortasına duruma göre toplarının himayesi altında on üç bin kadar asker çıkarmışlardır. Akşama doğru her tarafta ateş hafiflemiştir.

18.00'da Kilye sırtlarında dehşetli top savaşı devam ediyor. Bu gece gerek Gelibolu Yarımadası'nın Saros sahilinde, Kumkale ve Yenişehir arasında dehşetli savaşlar olmuştur.

26 Nisan 1915 Pazartesi: 06.30'da Usedom Paşa ve beraberindekiler Yarhisar torpidosu ile geldiler. Dün, düşmanın bir denizaltısı Çanakkale Limanı'na kadar gelerek bir kere Çimenlik önünde ve bir kere de Levent Şahverdi Arşivi Değirmenburnu ile Anadolu Mecidiyesi arasında gözükmüş; üzerine gerek torpidolardan ve gerek sahilden Mecidiye tabyasından top ateşi açılmıştır. Adı geçen denizaltı batmış; battığı veyahut kendi isteğiyle mi daldığı anlaşılamamıştır. Akşama kadar düşman gemileri sürekli saldırıda bulunmuştur. Ambarda bulunan dokuz torpido başlığı ve bunlarla gelen malzemeler, 5. Ordu'dan alınmıştır. Savaş, Kumkale'de ve Saros sahillerinde şiddetle devam ediyor. Zuhaf korveti Çanakkale'ye geldi.

30 Nisan 1915 Cuma: Düşman Seddülbahir yönünde on bin kayıp vermiştir. Maydos'taki yaralılarımız nakil edilmiştir. Kepez'e iki çifte bir, patalya gönderilmiştir.

14.00. Düşman Saros yönünden endirekt ateşi ile Çanakkale'yi tamamen bombardımanla yerle bir etmeye başlamıştır. Şehrin birçok yeri tutuşmuştur. Lanet olsun böyle medeniyete. Şehrin birçok mahallesi yanmıştır. Müfreze, Hastahane Bayırı'na nakledilmiştir.

1 Mayıs 1915 Cumartesi: Nurulbahir vapuruna torpido atılmıştır. Bunlardan

Nurulbahir vapuru isabet alarak batmıştır. Personelinden kaptanı Ömer, Deniz Kaptan ile üç subay ile otuz er şehit olmuştur. Mevla rahmet eyleye.

2 Mayıs 1915 Pazar: Bugün gerek Kabatepe'de ve gerek Seddülbahir yönünde pek şiddetli savaşlar olmuştur. Düşmanın iki zırhlısı, Boğaz girişinden Eskihisarlık ve Tenger yönünü bombardıman etmiştir. Gece de savaş şiddetle devam etmiştir.

9 Mayıs 1915 Pazar: Bugün iki sandalcı ve dört yolculu bir sandal Değirmenbumu açıklarında ateş neticesinde batmış, içindekilerin hepsi telef olmuşlardır. Bu olayın bir mayından mı yoksa düşman tarafından atılan bir mermiden mi olduğu anlaşılamamıştır. Değirmenbumu tabyasındaki Binbaşı Nuri sandalın bir mermi ile parçalandığını söylemektedir.

28 Temmuz 1915 Çarşamba: Denizaltı'ya bir kalın tel halat bağlandı. Başkumandan Vekili Enver Paşa Kilitbahir'den Çanakkale'ye gelmiştir. Mayın telinin denizaltının pervanesine sarmış olduğu görülmüştür.

8 Ağustos 1915 P azar: 04.00 sularında Çanakkale'ye gelmekte olan Barbaros zırhlısı Gelibolu açıklarında bir düşman denizaltısı tarafından torpillenerek maalesef batırılmıştır. Zayiat olduğu haber alınmış fakat sayısı henüz bilinmemektedir. Kumandan Arif Bey, süvariler Mustafa Bey ve on iki subay ile üç asker kurtarılıp diğerleri şehit olmuştur. Bunlardan çoğu Sivrihisar Torpidosu ve bir kısmı Basra ve Samsun Vapurları tarafından kurtarılmıştır. Düşmanın Tuzla civarına çıkarmış olduğu askerle şiddetli savaş olmaktadır. Bu gece Arıbumu mıntıkasında savaş çok şiddetlenmiştir.

10 Ağustos 1915 Salı: Düşman gerek Kemikliburun'da ve gerek Ağıldere'de büyük kayba uğratılarak püskürtülmüştür. Düşmanın kaybı on beş bine ulaştığı

tahmin ediliyor. Barbaros'ta on dördü güverte ve yedisi çarkçı olarak yirmi bir subay ile dört yüz er boğularak şehit olmuştur.

MEMLEKET İZNİ

12 Ağustos 1915 Perşembe: 07.00'de Ereğli açıklarında düşman denizaltısı tarafından yakılan bir yelken gemisinin kısmen yanmış direk ve serenlerini denizden aldık. 11.00'de Galata rıhtımına yanaştık. Şehir donanmış ve bayram olmuştu.

13 Ağustos 1915 Cuma: İstanbul'da ve annemin yanındayım.

19 Ağustos 1915 Perşembe: 15.20'de Taşoz torpido stimbotuna Galata Rıhtımı'ndan bindim ve torpido hareket etti.

5 Ekim 1915 Salı: Düşman uçağının attığı bombalarla bir er şehit olmuştur. Bugün Usedom Paşa tarafından bana gümüş imtiyaz muharebe madalyası verildi. Düşman Maydos'a ve denize yirmi adet aşırtma mermi attı.

19 Ekim 1915 Salı: Bugün Kurban Bayramıdır.

5 Aralık 1915 Pazar: Bugün top savaşı nispeten hafif olmuştur. İstanbul'dan Frans römorkörü gelmiştir. Süvari Niyazi Kaptan, Yarhisar torpidosunun bir düşman denizaltısı tarafından Mudanya civarında torpillenerek battığını ve personelinin büyük kısmının boğularak şehit olduğunu haber verdi.

8 Aralık 1915 Çarşamba: Sabahleyin düşmanın dört uçağı gayet alçak olarak

ağda 11 adet şamandıraya mayın bırakmışlar. Bunlar dönerken bir tanesi Akbaş'tan düşürülmüş ve pilotlar yanmış bir halde bulunmuştur.

20 Aralık 1915 Pazartesi: Düşmanın kuzey burnundan ve Anafartalar'dan

çekilmekte olduğu görülmüştür. Düşman tamamen çekilmiştir. Yüzbaşı Enver Efendi 24 santimlik toplu şatı Çanakkale vapuru ile Karantinaya götürmüş ve dönmüştür.

9 0cak 1916 Pazar: Bu gece düşman 01.00'dan itibaren Seddülbahir'den çekilmeye başlayarak, sabaha kadar rezil bir vaziyette çekilmiştir. Düşmanın bu

çekilmesi Anafartalar'dan yirmi gün sonra meydana gelip bugün Gelibolu Yarımadası düşmandan tamamen temizlenmiş ve bir tek düşman askeri kalmamıştır. Şimdilik düşmanın dokuz top ile birçok harp malzemesi

bırakmış olduğu görülmüştür. Bugün hava kuvvetli lodos olduğu için mayın çıkarmaya gidilemedi.

11 Ocak 1916 Salı: Bugün Enver Paşa Çanakkale'ye teşrif edeceklerdir. Motorbot tamirde ve Mesudiye stimbotu da Enver Paşa'ya tahsis edilmiş olduğundan mayın çıkarmaya gidilemedi.

27 0cak 1916 Perşembe: Deniz Komutanlığı’ndan İstanbul için on gün süreyle izin aldım. (Çanakkale Deniz Savaşları Günlüğü (1914-1922), Deniz Mayınları Grup Komutanı Binbaşı Nazmi Bey, Çanakkale Deniz Müzesi Komutanlığı, İzmir, 2004.)