Ödünç dövizle rezerv arttırmak

27 Mart tarihli İngiliz Financial Times Gazetesi (FT)’nde, “Türkiye’nin borçlanması, döviz rezervlerinin ne kadar sert bir düşüş yaşadığını maskeliyor” şeklindeki bir yazı yayınlandı. Söz konusu yazıda, TCMB’nın net rezervlerinin, swap işlemleri dışarıda bırakıldığında, 1.5 milyar Amerikan Doları ($)’na gerilediğini öne sürüldü.*

FT’da yer alan Laura Pitel ve Adam Samson imzalı yazıda, bu durumun ülkenin ekonomisi için, korono salgını nedeniyle oluşan “küresel finansal şoktan koruma yeteneği” ile ilgili “soru işaretleri” yarattığı ileri sürüldü.

Makalede TCMB’nın, Şubat Ayı’nda kısa vadeli swap operasyonları yoluyla borçlanmasını arttırdığı belirtildi. TCMB tarafından açıklanan son rakamlara göre bu işlemlerin Şubat Ayı’ndaki sayılarının 25.9 $’a kadar tırmandığı belirtilen anılan yazıda, “net yabancı varlıkların” 27.4 milyar $ olduğu; net yabancı varlıklardan “kısa vadeli borçlanmanın” düşülmesi ile “rezervlerin 1.5 milyar $’a indiğinin” anlaşıldığı yazılmaktadır.

Yazıda, analistlere göre bu rezervin, Türk Lirası (TL)’nda büyük düşüşler yaşanması olasılığının gerçekleşmesi gibi durumlarla baş etmeye yeterli olmayacak bir seviye olarak nitelendiği belirtildi. Yazının içeriğinde bulunan olguların teyidi ve görsel hale getirilmesi bağlamında hazırlanan aşağıdaki grafik de yayınlanmıştır.

Kaynak: FT, 27.03.2020

Yukarıdaki grafik üzerine yapılan açıklamalarda da, net döviz varlıklarının Mart’ta da düşmeye devam ettiği, swap dışındaki net döviz varlıklarının Şubat sonunda 1.5 milyar $’a kadar gerilediği belirtilmektedir.

2020 YILINDA ULUSLARARASI REZERVLERDE GELİŞMELER

26 Şubat’ta TCMB, 31 Aralık-20 Şubat döneminde 9.2 milyar $ azalarak 24,7 milyar $’a gerileyen uluslararası net rezervini artırmak için yeni bir adım atmıştı. TCMB bu adımla, ticari bankaların kendisine daha fazla döviz verip TL almasının (takas-swap) önünü açmıştı. Böylece TCMB, bir tür emanet dövizle rezervdeki düşüşü telafi etmiş olacaktı.

TCMB’nin “uluslararası rezervler ve döviz likiditesi” verilerine göre, bankanın döviz karşılığı TL swapları (Katar ve Çin swapları hariç) Aralık sonu itibarıyla 12,1 milyar $ tutarındaydı. TCMB’nın swaplar dahil net uluslararası rezerv sayıları 27 Aralık’ta 37.1, 24 Ocak’ta 34.9, 31 Ocak’ta 33.9 idi. Bu sayının 20 Mart itibariyle karşılığı ise 30.7 milyar $’dır.

Hatırlanacağı gibi Şubat Ayı’nda, Suriye ve korona virüse ilişkin gelişmeler yakından izlenirken, TCMB’nin rezervinde yaşanan sert düşüş, çeşitli kaynaklarca gündeme getirilmişti. İlâveten, kamu bankalarının 31 Ocak-14 Şubat döneminde döviz açığı da 2 milyar dolardan 4,6 milyar dolara yükselmişti. Söz konusu tarihler arasında dolar/TL 6 seviyesini aşmış, “kamu bankalarının kurdaki tırmanışı durdurmak için yoğun bir şekilde döviz sattığı” iddia edilmişti.

NET REZERVLERİN 18.5 MİLYAR DOLARI SWAP

Bilindiği gibi, TCMB’nin dış varlıklarından toplam döviz yükümlülükleri çıkarıldığında “net uluslararası rezerv” rakamına ulaşılmaktadır. Keza, TCMB’nin brüt rezervlerinin tamamı kendisine ait döviz ve altınlardan oluşmamaktadır. Yurt içindeki bankaların TCMB’de “zorunlu karşılık” olarak tuttukları döviz ve altınlar ile kamu kesimine ait döviz mevcutları çıkarıldığında net rezerv sayısı elde edilmektedir.**

31 Aralık 2019 itibarıyla net rezerv içinde TCMB’nin bankalardan ve Çin ile Katar’dan döviz alıp TL verdiği “swap işlemleriyle net rezervine dahil ettiği yaklaşık 18,5 milyar $” da bulunmaktadır.

SON DURUM

Rezervlerdeki hızlı erime, Şubat’ın son haftasında bankalarla yapılan ve bir süredir de yeni işlem yapılmıyormuş gibi duran “takas-swap yolu” kullanılarak, milyarlarca $ borç alınması uygulaması “şimdilik durdurulmuş” görünmektedir.

TCMB’nın 19 Şubat’taki yeniden faiz indirimi kararı öncesindeki günlerdeki “net rezervlerdeki erime” gerçekten dikkat çekiciydi. 20 Şubat sonrasında ise, bir süredir kullanılmayan “takas-swap” yöntemiyle yapılan” geçici değişim taahhütlerinin” tercih edilmesinin arkasında, net uluslararası rezervlerin hızla 34 milyar $’a inmesi yatmaktaydı. FT gibi, ülke ekonomiden sorumlu siyasetçi ve yöneticilerinin siyaseten yaptıkları “örtülü işlemleri” yüze vurmaktan çekinmeyen kurumların, 20 Şubat tarihinde kamuya açıklanan, kamunun mevduatı hariç 24,5 milyar dolar net rezerv rakamından, ya da aynı gün itibarıyla kamunun mevduatı ve altın hariç tutulduğunda sadece 1.5 milyar $ tutarında net rezervden bahsetmeleri karşısında, savunma anlamında söyleyeceğimiz bir söz bulunmamaktadır.

Bu bağlamda diyebileceğimiz, her koşulda, TCMB’nin resmi olarak açıkladığı rakamlarda bile, rezervlerin yarısının (Şubat itibarıyla muhtemelen daha fazlasının) ödünç alınmış döviz olduğunu; bu dövizlerle ilgili swapların vadesi geldiğinde, artık TCMB’nin rezervi olmayacağını hatırlatmak olmaktadır.

(*): “Turkey’s borrowing masks ‘significant’ decline in forex reserves”, FT, 27.03.2019, https://www.ft.com/content/7561f9d6-3f83-4971-843e-259e839c7b21

(**): Daha ayrıntılı bilgi için: “Merkez Bankası’nın Rezerv Logo’su”, Aydınlık.com.,26.04.2019, https://www.aydinlik.com.tr/merkez-bankasi-nin-rezerv-logo-su-ersin-dedekoca-kose-yazilari-nisan-2019