Ortadoğu’da yaşanan insanlık dramının çizgilerle buluşması: Filistin ve Gazze’nin dipnotları

1960’da Malta’da doğan Joe Sacco, henüz 1 yaşındayken ailesiyle birlikte Avustralya’ya taşınır. 12 yaşında ise kendisini Los Angeles’ta bulur. Gazetecilik eğitimi almasının ardından mesleğini yapmaya başlayan Sacco, ilerleyen yıllarda yeniden doğduğu topraklara, Malta’ya döner. Karikatür çizerliğini ilerletmeyi ve bu işten para kazanmayı amaçlayan Joe Sacco burada birkaç çizgi roman denemesinde bulunur. 1985’te yeniden ABD’ye döner ve çeşitli çizgi roman girişimlerini sürdürür. Dergicilik ve gazetecilik alanlarında tecrübelerini artırır. Günümüzde Portland’da yaşamaya devam eden Joe Sacco hem yazarlık hem de çizerlikte öne çıkan komple bir çizgi romancıdır. Her iki alanda da başarısını kanıtlayan eserler ortaya koymuştur.

Joe Sacco çizgi romancı kimliğinin yanı sıra cesur bir gazeteci aynı zamanda. O, acının, yıkımın yer aldığı coğrafyalara korkmadan giderek gözyaşı ve kanla yoğrulan hikâyeleri büyük bir titizlikle ele alan ve gerçekleri tüm çıplaklığıyla ortaya çıkaran biri. Pek çok eserinde bu durumu gözlemlemek mümkün.
Bosna Savaşı hakkında çizgi romanlar kaleme alan (Güvenli Bölge Gorazde, The Fixer: A Story from Sarajevo) Sacco, Avrupa'nın göbeğinde, tüm dünyanın gözü önünde yapılan insanlık ayıbını korkusuzca ortaya koymuştu. Saklı gerçekleri gün yüzüne çıkarmış ve yaşanan dramları kendine haz çizimleriyle kitaplarının sayfalarına nakletmişti.

FİLİSTİN’E ÇİZGİLERLE BAKMAK

Bosna’nın ardından yüzünü döndüğü bir diğer coğrafya ise Batı Asya olur. Filistin topraklarına giden Sacco burada Filistin-İsrail meselesini yakından gözlemler. Geçmişte yaşanan ve üzeri örtülen pek çok şeyi gazetecilik refleksiyle ortaya çıkararak tüm gerçekleri çizgi romanlarında anlatır. O çizgi romanlardan ilki olan “Filistin” 1996’da, Gazze’nin Dipnotları ise 2009’da yayımlanır.

Filistin’de ilk odaklandığı konu “Birinci İntifada” olarak adlandırılan dönem olur. Konu hakkında araştırmalarını tamamlar, yazar ve çizer. Filistin ve İsrail arasındaki savaşı tarafsız bir gözle irdeler ve kitabını her iki bakış açısına da değinerek kaleme alır. Konu hakkında bilgili olan ve çizgi romanı da okuyan herkesin varacağı ortak kanı ise şüphesiz bunun bir savaş değil, işgal ve saldırı olduğu gerçeğidir.

Bir batılı gazeteci olarak batı medyasının batıya lanse ettiği haberleri yok sayan çizer, ezilen halkların ağzından yaşanan acıları dinleyerek birinci gözden bir bakış açısı elde eder. Bunu kendine bir görev olarak bilir. Ve böylece kendisini de içine katarak son derece gerçekçi çizgi romanlara imza atar. Filistin haricinde Türkiye'de yayımlanan diğer çizgi romanları ise Gazze'nin Dipnotları ve Güvenli Bölge Gorazde'dir.

Bol ödüllü çizgi romancı Sacco, kendi adına sıra dışı çizgi romancı geleneğini başlattığı bu çizgi romanında, İsrail ve Filistin arasındaki çözülemeyen soruna odaklanıyor. Yaşananları bizzat yerinde görmek ve tecrübe etmek isteyen çizer, Filistin, Kudüs, Batı Şeria, Gazze Şeridi, Ramallah, Cebadiye, Nablus gibi yerleşim yerlerine giderek oralarda uzun bir süre kalır ve Müslüman halkın çektiği acıları bizzat kendilerinden dinleyerek olaylara vakıf olur.

1. İNTİFADA’NIN TANIKLARI KONUŞUYOR

Yoksul halkın yaşam savaşını çizgileriyle son derece gerçekçi bir şekilde anlatan Joe Sacco'nun anlattıkları gördüklerinden kesinlikle az değil. Ekleme veya çıkarma yapmadan, tüm çıplaklığı ve gerçekliğiyle yaşadığı olayları ve kendisine aktarılan hikâyeleri resmeden yazar, dünyanın dikkatini çekmeyi hedefleyerek olaylara bir de güçsüz bir medyaya sahip olan ve dünyaya açılamayan Filistin halkı cephesinden bakıyor. Bölgede 2 ay geçiren Joe Sacco, batılı bir gazeteci olarak halkın dikkatini çeker. Kimi zaman tepkilerle karşılaşsa da, amaçlarını anlattığı her Filistinli ona saygıyla bakmaya başlar ve acı dolu hikâyelerini büyük bir hevesle paylaşır. Zira anlatılan her detay, Sacco’nun çizimleri ve kelimeleriyle dünyaya açılacaktır.

1987’de başlayan ve 1993’e kadar devam eden İsrail işgaline karşı Arap halkının baş kaldırması olarak adlandırılan Birinci İntifada’nın ağırlıklı olarak 1991-1992 yıllarına odaklanıyor Sacco. O yılları tecrübe eden Filistin halkından pek çok öykü dinler Sacco. Onların evinde kalır, yemeklerini yer, her gün içlerinde gezer ve yüzlerce kişiyle sohbet eder. Farklı bir gözden bakmanın sonuçlarını başarılı bir şekilde tüm dünyaya anlatan Joe Sacco, hüzünlü öykülerle okurunu baş başa bırakıyor. Dünyanın gözü önünde yaşanan bu insanlık trajedisini anlatma girişimi büyük bir saygıyı hak ediyor zira yaptığı iş "usta çizgi romancı" sıfatına yakışır cinsten.

9 bölümden oluşan çizgi romanını Tel Aviv'de bitiriyor Sacco ve İsrail halkının gözünden de yaşananları resmediyor. Kendine has çizimler eşliğinde Filistin'de yaşanan dramı resmeden çizer, eserinin son bölümünde olaylara İsraillilerin gözünden de bakmayı ihmal etmiyor. Buradan anlaşılan en net sonuç ise şüphesiz olayları tek bir pencereden değil, her iki açıdan da okumanın ve görmenin önemi. Öteki türlü, propagandası yapılan açıyı doğru bellememiz işten bile olmaz. Böylece ortaya son derece titizce hazırlanmış muazzam bir iş çıkardığını söylemek mümkün.

SÜPER KAHRAMAN YOK, GERÇEKLER VAR: GAZZE'NİN DİPNOTLARI

Filistin çizgi romanından seneler sonra bir kez daha Ortadoğu’ya yelken açan Sacco bu kez ağırlıklı olarak Gazze Şeridi’ndeki kentlere uğruyor. Bu kez yapmaya çalıştığı şey çok daha zor. Filistin’de 90’lı yılların başındaki olayları çözümlemeye ve anlatmaya çalışan çizgi romancı, bu kez çok daha eskiye, 1956 yılına gidiyor. O yıllarda yaşamış ve İsrail zulmüne tanıklık etmiş Filistin vatandaşlarının izini süren Sacco, başarması çok zor bir konuyu ele alıyor. Ancak çok yaşlı insanların tanıklık etmiş olabileceği olaylar zincirinin aydınlatılması ve dünyaya sunulması birincil önceliğidir bu kez. Kolları sıvayan Joe Sacco, yine gerçekleri ortaya çıkarmaya ant içmiştir.

KANLI 1956 YILINA YOLCULUK

Filistin çizgi romanının ardından birçok kez bölgeyi ziyaret eden ve dostlarıyla yeniden bir araya gelen Sacco'nun aklında bu sefer çok daha eski bir hikâyeyi gün yüzüne çıkarmak vardır. 1956'da yaşanmış olan ve batı medyasının ustaca sakladığı tüm gerçekleri yarım yüzyıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen en ince detaylarına dek anlatmak ana hedefidir.

Filistin topraklarına ait olan ve yoğun Arap nüfusunun yaşadığı Han Yunus ve Refah şehirleri 1956 yılında İsrail askerlerince kuşatılmış ve yüzlerce masum sivil evlerinde ve sokaklarda canice öldürülmüştür. Yaşananların dış dünyaya yansıması ise minimum düzeyde olmuş, gerek İsrail lobisi gerekse de Avrupa ve Amerikalı basın yayın organları yaşananları çarpıtarak yalan bilgi akışı sağlamış ve yitip giden canlar resmen yok sayılmıştır.

Sacco, elinde fotoğraf makinasıyla birlikte bölgeye gidiyor, Filistinli insanlarla tanışıyor, evlerinde kalıyor, yemeklerini yiyor, çaylarını içiyor, kimileriyle dostane ilişkiler yürütüyor, her gün olaylara tanıklık eden insanları arayıp bularak onlarla röportajlar yapıyor ve ısrarla projesini hayata geçirmeye çalışıyor. Gazze, Refah, Han Yunus gibi görece tehlikeli şehirlerde bölgeyi iyi tanıyan birileriyle birlikte 1956 yılını yaşamış olan görgü tanıklarını aramaya başlıyor. Tek istediği o yıl, özellikle kasım ayı içinde birkaç günde o şehirlerde neler yaşandığının bir panoramasını çıkarmak.

Sacco'nun işi hiç kolay olmamasına rağmen sonuç olarak başarıyor ve biz de mükemmel çizimlerle ortaya çıkardığı bu muhteşem eserini okuyarak ona bir kez saygı duruşunda bulunuyoruz.

Kitabının sonsöz kısmında yararlandığı kaynakları büyük bir titizlikle açıklayan Joe Sacco, dönemin siyasilerinin açıklamalarına da yer veriyor. Hatta işi daha da büyütüp olaya İsrail tarafından da bakmayı ihmal etmiyor. Kimi İsrailli siyasilerle ve askerlerle röportajlar ayarlıyor ve okuduğumuz tüm o kanlı sayfaların ardından İsraillilerin pişkinliklerini gözler önüne seriyor. Sonrasında ise herhangi bir açıklama yapmadan, sadece teşekkür kısmını yazarak bitiriyor kitabını. Kararı okura bırakmayı tercih ediyor. Çünkü kendisi yeterince zor bir şey başardı ve artık gerçekler ortaya çıktı. Düşünme sırası bizde.

SON SÖZ

Cesur bir gazeteci ve sıra dışı bir çizgi romancı olan Joe Sacco, batılı bir gözle de Filistin’in İsrail karşısında yaşadıklarına objektif bir gözle bakılabildiğini eserleriyle kanıtlıyor. Hem yazarlığını hem de çizerliğini üstlendiği bu eserlerde Amerikan çizgi romanlarından aşina olduğumuz süper kahramanlar yok, hayatın acı gerçekleri var.

Çizgi roman dünyasına farklı bir bakış açısından bakmak isteyen okurlar Sacco’yu ve eşsiz eserlerini tanımalı. İthaki Yayınları tarafından yayımlanan ve Hilal Alkan Zeybek çevirisiyle okuduğumuz “Filistin” ve “Gazze’nin Dipnotları” ile birlikte belgeler ışığında bölgenin geçmişine tarihsel bir yolculuk yapmak mümkün.