Senegal’in ECOWAS tutkusu

Senegal'in yeni devlet başkanı Bassirou Diomaye Faye, 30 Mayıs Perşembe günü Mali ve Burkina Faso’yu ziyaret etti. Senegal Cumhurbaşkanlığı ziyaretin amacını “tarihi iyi komşuluk bağlarını” güçlendirmek amacıyla yapılan bir “dostluk ve çalışma ziyareti” olarak açıkladı.

Diomaye Faye’ın ziyaretinin ana eksenini Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’ndan (ECOWAS) ayrılan Nijer, Mali ve Burkina Faso’nun yeniden ECOWAS’a dönmesi oluşturdu. Her ne kadar Faye, “Herhangi bir ECOWAS organı tarafından görevlendirilmedim. Arabulucu olarak gelmedim.” dese de, Fransız basını Faye’ın ziyaretini “ECOWAS ve Sahel darbecileri arasında arabulucu olarak” yorumladı.

Senegal Devlet Başkanı Faye, bu ziyaretten önce Batı Afrika'da “demokrasiyi” görüşmek üzere Nijerya'yı ziyaret etti. Nijerya Devlet Başkanı Bola Tinubu aynı zamanda ECOWAS’ın başkanı. Tinubu, Senegalli mevkidaşına “anayasaya aykırı hükümet devirmelerinden” etkilenen “kardeş” Batı Afrika ülkelerini “birliğe geri getirmeye” çağırdı. Tinubu, Ordu-Millet birliği ile Batı yanlısı iktidarları devirerek iktidara gelen ve yılın başında Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’ndan ayrılma kararını açıklayan Nijer, Burkina Faso ve Mali'yi kastediyordu.

Farkındayım; ECOWAS kelimesini çok kullandım. Konumuz da bu. Yeni Sömürgeci Batı sisteminden kopan bu üç ülke Birlikten neden ayrıldı? Senegal bu konuda neden ısrarlı? Batı bunu nasıl değerlendiriyor?

BATI DESTEKLİ ECOWAS’IN ABLUKA VE YAPTIRIMLARI

2020’de Mali ile başlayan ve 2023’te Nijer’e uygulanan yaptırımların ve ablukanın arkasında Avrupa Birliği (AB) ve Fransa’nın desteklediği ECOWAS vardı. Özellikle Nijer Fransa’yı çılgına çevirmişti. Nijer’e uygulanan yaptırımlar, örgütün bugüne kadar bir üye devlete uyguladığı en ağır yaptırımdı. Birliğin on beş üye ülkesi (onların deyimiyle “darbeci” dört üye hariç: Burkina Faso, Gine, Mali ve Nijer) ve Batı Afrika Ekonomik ve Parasal Birliği'nin sekiz üyesi, Nijer ile tüm sınırları kapatmaya, mali işlemleri askıya almaya ve ülkenin yabancı bankalardaki varlıklarını dondurmaya karar verdi. ECOWAS ayrıca “cuntaya” bir hafta içinde anayasal düzeni yeniden tesis etmesi ve devrik Başkan Mohamed Bazum'u görevine iade etmesi, aksi takdirde askeri müdahale de dahil olmak üzere daha ileri tedbirlerle karşı karşıya kalacağı yönünde bir ültimatom verdi. Dönemin Fransa Dışişleri Bakanı Catherine Colonna ECOWAS’ın bu kararlarını destekledikleri açıklamasında bulundu. AB Dış ilişkiler Yüksek Temsilcisi Josep Borrell “Nijer'in barış, istikrar ve güvenliğini tehdit eden" eylemlerden sorumlu kişi ve kuruluşlara yaptırım uygulayabileceğini söyledi. Nijer’e saldırmak için Nijerya ordusu hazırlandı ve sınıra yığınak yapıldı.

SAHEL DEVLETLERİ İTTİFAKI KURULDU

Mali'de 2020, Burkina Faso'da 2022 ve Nijer'de 2023'te halkın desteğiyle ordunun yönetime el koymasıyla birlikte Batı, özellikle ABD ve Fransa büyük bir yenilgi yaşadı. Bu üç ülkenin liderleri 16 Eylül 2023 tarihinde Mali’nin Başkenti Bamako’da bir araya gelerek, dışarıdan veya içeriden gelecek tehditlere karşı ülkelerinin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü savunmak için Liptako-Gourma Anlaşmasıyla Sahel Devletleri İttifakı’nın (AES) kuruluşunu ilan etti. Batı, kullandığı araçlarla insanlık dışı abluka ve yaptırımları üç ülkeyi birleşmeye yöneltmişti. Ancak bölgesel birliklerle bu saldırılara karşı koyabilirlerdi.

‘ECOWAS’TAN ÇEKİLİYORUZ’

Üç ülkenin liderleri Yüzbaşı İbrahim Traoré, Albay Assimi Goita ve Tuğgeneral Abdurrahman Tiani’in yayımladıkları ortak bildiride “Yukarı Volta (şimdiki Burkina Faso), Mali ve Nijer devlet başkanlarının kardeşlik, dayanışma, karşılıklı yardımlaşma, barış ve kalkınma idealleriyle diğer 12 ülke liderleri ile birlikte 28 Mayıs 1975 tarihinde Lagos'ta Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nu (ECOWAS) kurduklarını”, fakat “49 yıl sonra örgütün kurucu babalarının ideallerinden ve pan-Afrikanizmden uzaklaşan, yabancı güçlerin etkisi altında kalan ve kuruluş ilkelerine ihanet eden ECOWAS, üye devletler ve mutluluklarını sağlaması gereken halklar için bir tehdit haline gelmiştir. Tarih önünde tam sorumluluk alarak ve halklarının beklentilerine, endişelerine ve özlemlerine cevap vererek, tam egemenlikle Burkina Faso, Mali ve Nijer'i Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'ndan gecikmeksizin çekmeye karar verdikleri” kamuoyuna ilan edildi.

BATI KURUMLARINI TERK EDEN AES ASYA’YA YÖNELİYOR

AES ülkeleri, art arda Fransa’nın yönlendirdiği G5 Sahel Görev Gücü'nden de ayrılmış, dış ilişkilerde AB ile askeri-güvenlik alanı da dahil olmak üzere yapılan tüm anlaşmaları iptal etmiş, Fransız askerlerini ve büyükelçilerini ülkelerinden atmışlardı. AES ülkeleri, askeri ve ekonomik alanda Çin, Rusya, Türkiye, Hindistan ve İran ile ilişkilerini geliştirme, Fransız sömürge yönetiminden kalma bir kalıntı olarak gördükleri Batı Afrika para birimi CFA frangından kurtulmayı amaçlayan ortak bir para birimi olan Sahel’i oluşturma ve BRICS’e üye olma yoluna girdi. Bölge ülkeleriyle ilişkilerini geliştiriyorlar. Mali, Burkina Faso ve Nijer komşu ülkeler Togo ve Çad orduları Nijer-Mali sınırında Tillia’daki Özel Kuvvetler Eğitim Merkezi'nde ortak askeri tatbikat yaptı. Bu bölge ABD askeri üssünün bulunduğu bölge. Nijer yakın zamanda ABD askerlerinin ülkesini terk etmesi kararı almıştı.

SENEGAL’İN AMACI NE?

Birliğini pekiştiren ve bağımsızlık yolunda gerçekten dev adımlar atan AES ülkelerini, Batı’nın yönlendirdiği miadını doldurmuş ve köhnemiş ECOWAS’a yeniden entegre etmede Senegal’in amacı nedir? Eski sistemden kopma, CFA frangından ayrılma, Fransa ve AB ile anlaşmalarını gözden geçirme ve Senegal’in egemenliği gibi vaatlerle iktidara gelen Bassirou Diomaye Faye ne yapmak istiyor? Kimin için arabuluculuk yapıyor? Bunu henüz anlamış değiliz.

Faye’nin bu adımının AES ülkelerinin birliğini bozacağı hatta zayıflatacağı düşüncesine sahip Batı medyası Senegal Cumhurbaşkanı'nı “arabuluculuk rolünü üslenmiş sağ duyulu adam” olarak değerlendiriyor. Batı Afrika’nın bu kurumu üzerine kitap yazan Oumar Berté, “Senegal için ECOWAS'ın dağılmamasının ekonomik çıkarları var. Dakar limanının işlerinin yarısı Mali'ye giden ürünlere dayanıyor… ECOWAS 2022'de Bamako'ya karşı yaptırım kararı aldığında Senegal ekonomisinin bundan etkilendiğini" belirtiyor (Le Monde). Neden sadece ülkesinin ekonomik çıkarları mıdır? Ve bu doğrultuda AB ile ilişkilerini gözden geçirmede elini güçlendirecek ve pazarlık gücünü mü artıracak? Le Monde gazetesinden Jules Cretois Senegal Dışişlerinden bir yetkilinin şu sözlerini aktarıyor: “Bölgeye yapılan bu seyahatler aynı zamanda Avrupa ülkeleriyle daha iyi müzakere edebilmek için. Göç ve ekonomik anlaşmalar gibi konularda muhataplarını görüşlerinden haberdar etmek onun yararına olacaktır.”

Bassirou Diomaye Faye son iki ayda, Fildişi Sahili'nin yanı sıra doğrudan komşuları olan Moritanya, Gambiya ve Gine-Bissau ile Nijerya, Gana, Yeşil Burun Adaları ve Gine'yi de ziyaret etti. 20 Haziran'da da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile bir araya gelecek.

Diomaye Faye öncesi Senegal’in Çin, Rusya ve Türkiye ile önemli ekonomik ve askeri ilişkileri vardı. Faye’ın seçilmesi bu ilişkileri nasıl etkileyecek? Şimdilik bir ses seda yok! Kısaca Senegal’in değişen dünya dengelerinde nerede duracağı merak konusu.