Sömürgeci Robinson

“Yeni Sömürgeciliğin Modern Uygulamalarına Karşı Mücadele Destekçileri Forumu” “Ulusların Özgürlüğü İçin” sloganıyla 15-16 Şubat tarihlerinde Moskova’da toplandı. Dünya toplumunun dikkatini, sömürgecilik ile yenisömürgecilik suçlarına dikkat çekmek istediler.

Günümüzde gelişmekte olan ülkelerde giderek artan eşitsizlik, yoksulluk, açlık sorunlarının temelinde; Avrupa’nın bugün, sistematik bir biçimde, ısrarla bu mirası devam ettirme arzusu yatıyor.

Yeni Sömürgeciliğin Kökü 15. Yüzyıla Kadar Uzanır

Portekiz ile İspanyol maceracılarınyeni coğrafyaları keşfetmesiyle Batı, “yüksek”uygarlığını bu bakir topraklara taşımak istedi çünkü “ilkel” medeniyetlerin buna ihtiyacı vardı! Önce Portekiz, İspanya; ardından Hollanda, İngiltere, Fransa keşfettikleri bölgelere Hristiyanlık kültürünü götürdüler. Direnen kültürlerin yerel halklarını kılıçtan geçirip sahip oldukları değerli madenleri yağmaladılar; tarım ürünleriniülkelerine taşıdılar. En vahimi köle ticaretiydi. Buna da edebi bir boyut kazandırdılar. Nasıl mı?

Daniel Defoe, İbn-i Tufeyli’nin İslam felsefesinin kadim eseri Hay Bin Yakzan’ını aldı, yıllardır çoluk çocuk hepimizin severek okuduğu, ıssız ada güzellemeleri düzdüğümüz Robinson Crouse’u yarattı.

Hay Bin Yakzan, Tanpınar'ın Deyişiyle Müslüman Âleminin İlk Romanıdır.

9. yüzyılda Yunancadan Arapçaya çevrilen Salaman ile Absal hikâyesi, başta İbn Sina'nın Hay Bin Yakzan'ı olmak üzere, birçok İslam düşünürünün yapıtlarına kaynaklık etti. İbn-i Tufeyli’de roman boyutlarına ulaştı. Dünya tarihinin ilk felsefi romanı14. yüzyıldan başlayarak Avrupa dillerine çevrildi; Bacon, Spinoza, More gibi pek çok düşünür, sanatçı üzerinde etkili oldu.

Romanda, İslam felsefesinin prototipi Hay, basit bir dille sadece ateşi yakmayı, kulübe yapmayı, yabani hayvanları evcilleştirmeyi ya da araçları icat etmeyi v.b. keşfetmez; hekim, astronom, biyolog, fizikçi, psikolog, filozof olmayı da Batı’ya safha safha öğretir. Hay, bilimsel deneyleri ile sezgilerini birleştirerek “kimseden yardım almadan” İslam inancına, Zorunlu Varlık’a ulaşır. Avrupa, bireysel eğitim felsefesini Hay Bin Yakzan’dan yola çıkarak geliştirir.

Hay’ın Adasının Yakınındaki Bir Adadan “Absal” Gelir

Nefsini arındırmak, inancının iç anlamlarını anlamak, tefekkür etmek için adaya gelmiştir. Kişisel gelişimini toplumdan uzakta, tamamen yalnız bir hâl içinde gerçekleştirebileceğine inanmaktadır. Absal, Hay’ın dünya üzerinde tanıdığı ilk insandır. Hay ile karşılaşan Absal, ona konuşmayı öğretir. Bir süre adada birlikte yaşayan Hay ile Absal arkadaş olurlar. Birbirlerinin inançlarını güçlendirirler. Absal, Hay’ın inancını onaylar, ona bağlanır. Birlikte Absal’ın adasına giderek orada öğrendikleri hakikatleri halka anlatırlar. Halk anlamaz. İki arkadaş, tekrar adaya dönerler. Birbirlerine yarenlik ederek yaşarlar.

Bu roman, 12. yüzyılda, Müslüman Araplar ile Berberilerin; Hristiyanlar ile Yahudilerin el ele verip İber Yarımadası’nda akılcı İslam ile yarattıkları Endülüs’te yeşermiştir. Absal ile Hay’ın “eşit” arkadaşlığından daha doğal ne olabilir?

1719 Yılında Yayınlanan Robinson Crouse, İngiltere’nin İlk Romanıdır

Avrupa’nın okyanuslara, bilinmeyen kıtalara açılmasıyla başlayan ada ütopyalarından biri olan roman, “robinsonad” adı verilen yeni bir türe öncülük eder. Tarihçiler ile edebiyat eleştirmenleri, Daniel Defoe’nun Hay Bin Yakzan’dan ilham alarak romanını yazdığını söyler. İkisinin ortak noktaları vardır ama sömürge- sanayi çağındaki “gelişmiş” insan, ironik biçimde insana farklı bakar.

Issız adaya düşen Robinson, tek başına, kendisini adanın kralı ilan eder. Her canlı, onun kuralları dahilinde özgürdür. Tanrı da kendisine yararlı olduğu ölçüde vardır. Öldürmek en doğal şeydir. Ona ülkesinde hayatın güç ile fayda üzerine kurulduğu öğretilmiştir.

Robinson’un adada tanıştığı ilk insan siyah derili Cuma’dır. Adaya gelen vahşilerin öldürmek üzere olduğu Cuma’yı ellerinden kurtarır, uşağı yapar. Kendi ana dili İngilizceyi öğretmeye başlar. İlk öğrettiği kelime ise “efendi”dir. Beyaz efendi, onu Hristiyan yapar. “Efendi-köle” ilişkisi giderek sağlamlaşır. İkisi arasındaki ilişki öyle bir noktaya gelir ki Cuma, efendisi için artık canını vermeye hazırdır. Adadan kurtulduğunda da onu yanında götürür.

Neden Robinson’u Biliriz de Hay’ı Bilmeyiz?

Batı, yüzyıllardır Hay Bin Yakzan’ın etinden sütünden yararlanırken bizde Türkçe çevirisi, ancak 1923’te Babanzade Reşid tarafından yapılır, Mihrab dergisinde tefrika edilir. 1977'de Durali Yılmaz, çocuklar için bir uyarlamasını yapar. Nihayet 1996’daYKY için N. Ahmet Özalp tarafından yayına hazırlanır. Ne yazık ki Batılılaşma ekseninde ilerleyen Türkiye Cumhuriyeti, kitabı önemsememiştir. Bugün, roman daha çok “muhafazakâr” diye nitelendirdiğimiz kesim tarafından okunmaktadır.

Bir medeniyet kendini, edebi eserleri ile yarattığı karakterler üzerinden tanımlar. O medeniyeti yaratacak insanı kurar, onu üretir. Her iki karakter de döneminin kendi medeniyetleri için örnek karakterlerdir.

Sormamız gerekiyor: Cumhuriyet hangi edebi karakter/ karakterle yol alacak?