Tarımsal işletmecilikte karar süreci

Kendi yaptıkları işin ayırdında olmasalar bile çiftçiler birer işletme yöneticisidir. Canlı varlıklarla uğraşarak ürün elde ederler. Büyük oranda doğa koşullarına bağımlıdırlar. Acımasız olan anamalcı (kapitalist) düzen içinde iş görürler. Toplumsal ilişkiler de yaptığı işlere etki eder. Kamu yönetimi başta olmak üzere kurumsal kısıtlamalar veya özendirme söz konusudur. Yaptıkları işte zamanlama da son derece önemlidir.

Çok değişken olan bu koşullarda planlama:

a) Ne üretmeli?

b) Nasıl üretmeli?

c) Ne zaman ve kimin için üretmeli? sorularına cevap bulmaktır. Her çiftçi bu temel sorulara cevap vermek zorundadır.

Maalesef çok az çiftçimiz düşüncelerini kâğıt üzerine dökerek yazılı plan yapar. Pek çoğunun planlarını zihinseldir. Ancak işletme planı ile ilgili bütün verileri akılda tutmak ve bunları karşılaştırıp akıldan hesap yapmak mümkün değildir.

Planın yapılması ve uygulanması sırasında pek çok kararlar verilmesi gerekir. Bunların bazıları günü birlik yönetim işleriyle ilgili kararlardır. Kısa, orta ve uzun vadeli kararlar söz konusudur. İşletmenin durumunda köklü değişikliklere neden olacak kararlar çok önemlidir.

Sık sık tekrarlanan işler üzerinde de iyi düşünmek gerekir. Verilen kararlar isabetli olursa işletme başarıya ulaşır.

Karar alma süreci:

1) Fikrin doğuşu

2) Bilgi toplama

3) Değerlendirme (Analiz)

4) Karar verme

5) Kararın uygulanması

6) Riski (sorumluluğu) yüklenme şeklinde aşamalara ayrılır.

Fikrin doğuşu: İşletmede yapılabilecek işlerle ilgili fikirler çevrenin dikkatle gözlenmesi, tarımla ilgili kitap, dergi, broşür gibi yayınların okunması sırasında akla gelebilir. Televizyon, radyo, internet gibi kitle iletişim araçlarında yapılan yayın ve tanıtımlar da önemli bir kaynak olabilir. Mesleki toplantılar, tarımsal yayım etkinlikleri, dostlarla yapılan söyleşiler, konferanslar, tarım fuarlarına katılım yeniliklerden haberdar olmak için iyi fırsatlar yaratır. Bir kitapta rastladığım Kaymak ağacı (Feijoa (Acca) sellowiana) adı verilen bitkiyi yetiştirme fikrini örnek olarak alalım (Bkz.1).

Bilgi toplama: Önce teknik bilgilere ihtiyacımız olacaktır. Kışın yaprağını dökmeyen 3-4 metre boylanabilen bir ağaççıktır. Dalları yanlara doğru büyür ve çok gevrektir. Çok güzel ve büyük çiçekleri vardır. Erselik yani kendine verimlidir. Çeşitler arasında karşılıklı tozlanma olursa daha iyi meyve tutar. Haziran başında çiçek açar. Ekim ve Kasım ayında hasat edilir.

Meyveler yavaş gelişir ancak hasattan 3-4 hafta önce hızla büyürler. Oval ve yuvarlak olan meyvelerin kendine özgü kokusu vardır. Olgunlaşan meyveler kendiliğinden düşer. Düşen ve hasat edilen meyveler hemen yenmez. Bir hafta kadar oda sıcaklığında bekletilerek yeme olgunluğuna gelmesi beklenir. Olgunlaşan meyveler armut yumuşaklığında, meyve eti krem renginde olur. Asit oranı düşer. Kabuğu dahil olmak üzere meyvenin tümü yenebilir. Şeker oranı %8-12 arasında olup, düşük kalorilidir. C vitamini ve kalsiyum bakımından zengindir. İyot içeriği yüksek olduğundan guatr sağaltımında yararlıdır.

İklim istekleri bakımından zeytine benzer. Deniz seviyesinden 600-700 metre yükseğe kadar yetiştirilebilir ve -7 C dereceye kadar soğuklara dayanabilir. Rüzgârlar ve kar yağışı dallarını kırabilir. Toprak istekleri bakımından seçici değildir. Kuvvetli saçak ve kazık kökleri toprağa iyi dağılır. Derin, kireçsiz ve süzek topraklarda iyi gelişir. 4-5 x 2-3 metre aralıkla bir dekara 60-110 bitki dikilir. Direk ve herek gerekmez. Çapraz döllenen çeşitlerde çiçeklerin %60-90'ı meyve tutacağından birden fazla çeşit kullanılmalıdır. Tozlanma daha çok arılarla olur.

Kaymak ağacı bitkileri 3-4 yılda verime yatar ve 50-60 yıl yaşayıp meyve verirler. Meyve ağırlığı 80-100 gramdır. Verimi dekara 550-1800 kg arasında değişir. Gübrelemede dekara her yıl saf madde olarak dekara 10 kg azot, 8 kg fosfor pentaoksit ve 10 kg potasyum oksit verilmesi önerilmektedir. Toprağın organik madde içeriği de artırılmalıdır.

Kivi gibi viyol, karon kutu veya streç film kaplı tabak içinde sofralık olarak pazarlanabilir. Endüstriyel kullanıma elverişlidir. Dondurma, marmelat, reçel, meyve suyu ve meyveli yoğurt yapımında kullanılabilir. Yalova'daki Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü konu ile ilgili el kitabı yayınlamış olup meyve fidanı da üretmektedir.

Bundan başka piyasa durumu ve fiyatlar hakkında bilgi toplamak gerekir. İzmir'de kurulan halk pazarlarında satıldığını görmüş olduğum bu meyve sahip olduğu özellikler nedeniyle kış mevsiminde tercih edilecek bir üründür. Halen hasat zamanı gelmediği için hal fiyatları belli değildir. Ancak kivi emsal alındığında yaklaşık kilogramının 10 lira dolayında satılabileceği tahmin edilmektedir.

Değerlendirme (Analiz): Yeterli veri toplandıktan sonra bahçenin tesis ve işletme giderleri ile elde edilecek gelir hesaplanır. Elde edilmesi umulan net gelir diğer üretim dallarıyla karşılaştırılır.

Karar verme: Karar verirken objektif veriler yanında psikolojik ve toplumsal etkiler de devreye girer. İyi yönetici ilgililere “siz ne düşünüyorsunuz?” diye soran insandır. Tarımsal faaliyetler aile bireylerini de yakından ilgilendirir. Ulaşılacak iyi veya kötü sonuçlar onları etkiler. Başarı ancak onların gayret ve desteği ile gerçekleşir. Onların görüşüne değer verip, girişim konusunda rızasını almakta fayda vardır. “En kötü karar bile kararsızlıktan iyidir” sözü akılda tutulmalı ve bir karara ulaşılmalıdır.

Kararın uygulanması: Uygulanmayan kararın bir anlamı yoktur. Boşuna uğraşılmış ve zaman kaybedilmiş olur. Alınan kararın gerekli kıldığı işler tekniğine uygun olarak zamanında yapılmalıdır. Uygulamada karşılaşılan güçlüklere göre bazı düzenlemeler yapılarak yatırım ve üretim süreci gerçekleştirir.

Sorumluluğun üstlenilmesi: İsabetli kararlar verilir ve gereği gibi uygulanırsa başarılı sonuçlara ulaşılır. Doğru karar veremeyen çiftçilerin geliri azalır hatta zarar bile ederler. Kâr veya zarar ikiz kardeştir. Tarımsal faaliyetleri etkileyen doğal ve ekonomik risk ve belirsizlikler bazen zarara yol açabilir. Üst üste zarar edilmesi halinde emeğin heba olması, hatta mal varlığının elden çıkması mümkündür. Kaptanın iyisi fırtınalı denizde belli olur. İyi yöneticiler ekonomik bunalım dönemlerini atlatır, bazıları krizi fırsata bile çevirebilir.

(1) Teknik Tarım, İzmir Tarım İl Müdürlüğü, Yayın No:356, 4. Basım, İzmir-2003 s. 306 vd.