Türk şair Tatamkhulu Afrika'yı hatırlamak

Bir Avrupalı bir Afrikalı adama sorar: "Atom bombalarınız, roketleriniz ve top mermileriniz var mı?"
Afrikalı adam: "Hayır efendim, biz vahşi bir milletiz," diye cevaplar …

Yirmi dört yıl önce, 22 Aralık'ta bu sözlerin sahibi olan büyük bir şairi kaybettik. Tatamkhulu İsmail Afrika, hayatı ve eserleri kıtalar ve kültürler arasında köprüler kuran Mısır’daki soylu Türk ailelerden birine mensup olup Güney Afrika’da yaşayan bir yazar ve aktivistti. Nelson Mandela’nın Afrika’nın atası diye isim koyduğu bu şahsiyet hakkında ayrıntılı bilgiler Bree Sokağı 122 adlı kitabımızda mevcuttur.

APARTHEİD’E KARŞI MÜCADELE

Tatamkhulu Afrika, apartheidden, ırkçılıktan, Afrika kimliği ve insan direncinden bahseden güçlü eserleriyle dünyada geniş çapta tanınmaktadır. Edebi kariyeri on bugün hâlâ Güney Afrika edebiyatında etkili olmaya devam etmektedir. Onun şiirleri, doğrudanlığı ve duygusal derinliği ile tanınırken diğer taraftan apartheid rejimi altındaki yaşamın acısını ve apartheid sonrası toplumun karmaşık dinamiklerini yansıtmaktadır.

Tatamkhulu Afrika, Mısır'da, Türk bir anne ve Mısırlı bir babadan dünyaya gelmişti. Ailesi o küçükken Güney Afrika'ya taşındı. 1920'lerin başında, onun çoğu yıllarını geçireceği ve ırkçı ayrımcılığın egemen olduğu Cape Town şehrine yerleştiler.

Anne babasını İspanyol gribinden kaybedince Güney Afrikalı Hristiyan bir ailenin yanında büyüyen Tatamkhulu, ırkçılığın etkilerini birinci elden deneyimledi. Bu deneyimler ise onun dünya görüşünü ve sonradan yazdığı edebi eserleri şekillendirdi.

On yedi yaşında yazdığı bir kitabını saymazsak edebi kariyerine 1950'lerde başlayan Tatamkhulu'nun eserleri, sosyal adalete olan bağlılığını, apartheid'e karşı mücadelesini ve eşitsiz bir toplumda insanın durumunu yansıtır.

Güney Afrika'nın apartheid rejimi altında kendisi de dini kimliğinden ötürü "Renkliler" olarak sınıflandırıldı ve bu, onu ülkenin ırksal hiyerarşisinin ortasında bir konuma yerleştirdi. Tatamkhulu'nun yazıları, Güney Afrika'nın sert ayrımcılık ortamında büyümesinin ve ırk kimliği, yabancılaşma ve direniş gibi temaları sıkça işlemelerinin bir sentezidir.

EN ÜNLÜ ŞİİRİNİN ANLATTIĞI

En ünlü şiiri "Nothing's Changed" (Hiçbir Şey Değişmedi) 1990 yılında yazılmış olup apartheid sonrası ilk yıllarda birçok siyah Güney Afrikalının hissettiği hayal kırıklığını güçlü bir şekilde ifade eder. Şiir, Cape Town'da daha önce "yalnızca beyazlar için" olan bir bölgeye dönüşünü anlatır. Apartheid'in fiziksel engelleri ortadan kalkmış olsa da derin eşitsizliklerin toplumda değişmediğini vurgular.

Şiir, politik değişikliklere rağmen, eski apartheid düzeninin büyük ölçüde sosyal ve ekonomik eşitsizlikler biçiminde devam ettiğini net bir şekilde ortaya koyar. Son satırında, "Hiçbir şey değişmedi," apartheid dönemi sonrasındaki ilk iyimserliğin ardından birçok kişinin hissettiği derin hayal kırıklığını yakalar.

Bu şiirde Tatamkhulu bunu şu şekilde ifade ediyor:

“Küçük yuvarlak sert taşlar
topuklarımın altında tıkırdar,
otlar fışkırır,
yeşeren taze tohumlara sürünen
pantolon paçalarım, kutulara,
basılınca çıtırdar.
Yerden yükselen mor çiçekli,
Sevimli yabani otlar.
Ve altıncı sokak,
Hiçbir tabela söylemese de
ayaklarım bilir,
Hiçbir işaret göstermese de,
nereye ait olduğumuzu biliriz.”

AFRİKA EDEBİYATININ TEMEL TAŞLARINDAN

Tatamkhulu Afrika'nın şiirleri, apartheid yıllarında Güney Afrika toplumunu saran ırkçı ideolojiye karşı doğrudan bir meydan okumaydı. Hayatı boyunca, Tatamkhulu sosyal adalete olan sıkı bağlılığını korudu. Apartheid rejimi altındaki ezilenlerin hakları için savunuculuk yaptı ve rejimin çöküşünden sonra bile süregelen eşitsizlikleri hicvetmeye devam etti.

Tatamkhulu, son yıllarını Cape Town'da geçirdi ve 22 Aralık 2000'de 80 yaşında hayatını kaybetti. 2022'de Cape Town'daki mezarını bendeniz restore ettim.

Vasiyeti gereği mezar taşına “Allah yerlerin ve göklerin nurudur” yazar. Ölümü, edebiyat ve aktivizme adanmış bir hayatın sonunu işaret etse de onun eserleri Güney Afrika edebiyatının temel taşlarından biri olmaya devam ediyor.