Türkiye Verim Araştırması Raporu 2023 (1)

Dünyada ve ülkemizde en fazla konuşulan ve hatta üzerine projeler üretilen konuların başında gelen konulardan biridir verimlilik! Fakat ülkemizde gerek kamuda, akademik kurumlarda ve gerekse de özel kuruluşlarda eksik ve yanlış anlaşılan ve bu nedenle de gerçekçi uygulamaların pek yapılamadığı bir husustur.

DAHA İYİ BİR GELECEK PLATFORMU

Enerjisa Enerji öncülüğünde verimlilik amaçlı çalışmalar yapmak için kurulan bu platformun(*) danışma kurulunda kamunun yanı sıra iş dünyası, üniversite ve STK’lar yer almış. Acaba platformda T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın verimlilik ile ilgili birimi olan ‘Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü’ niçin yer almamış? Ciddi bir eksiklik doğrusu!

TÜRKİYE VERİM ARAŞTIRMASI RAPORUNA GENEL BAKIŞ

Platformun bu çalışmasında ülkemizdeki şirketlerin verimlilik konusundaki mevcut durumları, öncelikleri, gelecek beklentileri ve riskleri incelenmiş. Araştırmanın kapsamına 12 sektörden (imalat, konaklama ve yiyecek hizmetleri, inşaat, insan sağlığı ve sosyal hizmetler, toptan ve parekende ticaret, idari ve destek faaliyetleri) 19 ile (İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa, Antalya, Gaziantep, Samsun, Tekirdağ, Kayseri, Kocaeli, Malatya, Adana, Trabzon, Mersin, Konya, Manisa, Muğla, Erzurum, Hatay) yayılmış olan 1249 şirket alınmış. Sonuçta bir Türkiye Verim Haritası çıkarılmış. Haritada sektörel ve bölgesel analiz ortaya konmuş.

KAYNAK VERİMLİLİĞİNDE ÖNCELİKLİ EYLEMLER

Saha çalışmasında bu konuda ortaya çıkan kalemler yüzdeleriyle şöyle olmuş:

Malzeme tasarrufu (yüzde 16), atık azaltımı (13), donanım ömrünü uzatmak (13), sürdürülebilir ürünler kullanılması (12), enerji verimliliği (10), şirket içerisinde atıkların dönüşümü (10), diğer şirketlerle atık-girdi ilişkisi (ortak yaşam) ilişkisi kurulması, yenilenebilir enerji yatırımı (8).

İlk üç sırada maliyet azaltımını sağlayan eylemlerin çıkması hiç de şaşırtıcı değil. Şirketlerimizde verimlilik denilince maliyet azaltımı anlaşılıyor. Verimlilik ‘Çıktı / Girdi oranı’ olarak tanımlanırsa, oranın payda kısmına odaklanma hatta kilitlenme var!

KAYNAK VERİMLİLİĞNDE ALINAN ÖNLEMLER

Araştırma kapsamında belirlenen etkinliklerden son iki yılda uygulamada yararlanan şirketlerin yüzdeleri ise etkinliklere göre şöyle çıkmış:

Malzeme tasarrufu sağlayacak etkinlikler (yüzde 91), atık azaltımı (88), bakım onarımla donanım ömrünü uzatma (82), atığın geriye kazanımı (80), girdilerin sürdürülebilir alternatiflerine geçiş sağlanması (74), enerji verimliliği (73), diğer şirketlerle ortakyaşarlık (70), yenilenebilir enerji kullanımı (62), su kullanımı ile ilgili önlemler (62).

Buradan da anlıyoruz ki; şirketler üretim süreçlerinde tasarruf sağlayacak, düşük bütçeli kolay önlemleri önceliklendiriyor!

İKİ YILLIK PERSPEKTİFTE ÖNCELİKLER

Bu bağlamda şirketlerin hedefleri yüzdeleriyle şöyle çıkmış:

Malzeme tasarrufu sağlayacak etkinlikler (yüzde 22), enerji verimliliği (18), atık azaltımı (17), bakım onarımla donanım ömrünü uzatma (12), atığın geriye kazanımı (9), yenilenebilir enerji kullanımı (9), su kullanımı ile ilgili önlemler (8), diğer şirketlerle ortakyaşarlık ( 3), girdilerin sürdürülebilir alternatiflerine geçiş sağlanması(2).

Bu soruda özellikle büyük ölçekli şirketlerin enerji konusunda daha duyarlı oldukları görülüyor. Diğer güncel uygulamalara şirketlerin gündeminde ancak alt sıralarda yer var!

VERİMLİLİK ÖLÇÜM VE ANALİZLERİNDE ODAKLANILAN GÖSTERGE

Bu soru bağlamında verimlilik odak alanları şöyle çıkmış:

İşgücü verimliliği (yüzde 35), malzeme verimliliği (29), makine verimliliği (15), katma değer analizi (6), toplam faktör verimliliği (6), çok-faktör verimliliği (6), ekonomik katma değer analizi (4).

Yanıtlara bakıldığında şirketlerin verimliliği kapsamlı biçimde ölçmedikleri gözüküyor. Ölçmede bile ille de işgücü, malzeme ve biraz da makine verimliliği diyorlar! Hani katma değerli üretim yapmalıyız nutukları bre iş insanlarımız! Tanımlayın ki ölçebilesiniz; ölçün ki yönetebilesiniz!

VERİMLİLİĞİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Bu çalışmada şirketlerin karşılaştıkları sorulara yanıtlar sektöre göre değişik çıkmış. Gerçi adı KÜMİ oldu ama, eski adıyla KOBİ’lerde en olumsuz etken “müşteri istek ve gereksinimleri doğrultusunda ürün geliştirememek” ve “iç talep yetersizliği” çıkmış, ardından pazar ve tüketici araştırmaları yapamamak geliyor. Büyük işletmelerde ise “sağlıklı satış tahmini yapamamak” daha önemli bir olumsuz etken olarak ortaya çıkmış!

YANİ?

Çalışmayla ortaya çıkmış olan çarpıcı başlıklar şunlar:

• Verimlikten maliyet düşürmeyi anlıyoruz.

• Şirketlerin veri yönetimi, yenilikçilik ve yapay zekâ alanlarındaki tutumları genelde “işim olmaz abicim” biçiminde gözüküyor. Veri analizi araçlarına yatırım yapanlar da veri analizini etkin biçimde yapamadıkları için verimsizlik kısır döngüsüne düşüyorlar.

Randolph P. Kudar’a göre işletmelerde verimlilik yönetimi anlayışında dört farklı evrimsel farklılaşma mevcuttur. Bu sınıflamaya göre, araştırma bulguları değerlendirildiğinde, Türkiye’deki işletmelerin büyük bir bölümünün “Farkına Varış” döneminde bulunduğu, küçük işletmelerin karışıklık döneminde yer aldığı, ölçek büyüdükçe ve gelişmiş bölgelere yerleşim durumuna göre “Ölçüm” dönemine geçiş yapıldığı söylenebilir. Analiz sonuçları, seçilen örneklem üzerinden bakıldığında, “Yönetim” döneminde bulunan işletmelerin neredeyse yok denecek kadar az oranda olduğunu göstermekteymiş.

SONSÖZ

Verimlilik doğru işleri yaparak çıktılarda etkililiği sağlarken eşanlı olarak işleri doğru yaparak girdilerde etken kullanımı sağlamaktır(**). Aynı bir piyanoda iki elin eşanlı kullanımıyla ve ayak pedal desteğiyle ve hatta aynı piyanoda iki kişinin yani dört elin kullanımıyla bir çoksesli parçayı çalmak gibi! Davul çalmaya benzemez bu iş! O sadece ritmdir, oysa müziğin ezgi, tını ve ritm diye üç bileşeni vardır, yani üç boyutludur. Anladık mı şimdi M.Kemal Atatürk’ün niçin oturup Geometri kitabı yazdığını? İbişleş(tiril)miş düzülke (bkz. E. Abbott’un Düzülke kitabı!) insanları gibi iki boyutlu düşünmeyelim diye!

Raporun öneriler ve yol haritası önerisini haftaya bırakalım.

DİPNOT:

(*):https://www.dahaiyibirgelecek.org/turkiye-verim-arastirma-raporu
(**): Kavramlarla ilgili açıklama notu için bkz.:https://www.herkesebilimteknoloji.com/yazarlar/melih-bas/hos-geldin-stratejik-arastirmalar-ve-verimlilik-genelmudurlugu